Czynnik Rh – w jaki sposób jest dziedziczony? Kiedy grozi konflikt serologiczny?

Co to jest czynnik Rh?

Czynnik Rh jest związkiem chemicznym (antygenem) występującym na powierzchni erytrocytów, czyli czerwonych krwinek. Jego obecność stanowi jeden z dwóch podstawowych parametrów definiujących rodzaj krwi.

Do końca XIX wieku naukowcy uważali, że krew ma identyczny skład i właściwości u wszystkich ludzi. W 1901 roku wiedeński lekarz Karl Landsteiner odkrył, iż na erytrocytach występują różne antygeny – substancje wywołujące skierowaną ku sobie odpowiedź układu odpornościowego.

Otrzymały one nazwy A, B oraz O (w niektórych krajach symbol ten oznacza „zero”, w innych jest to wielka litera O, skrót od niemieckiego słowa ohne, w tym kontekście oznaczającego „bez A i B”). Był to przełom na miarę nagrody Nobla (przyznanej w roku 1921).

Układ grup krwi ABO stanowi do dziś podstawę serologii, czyli nauki interakcjach zachodzących między antygenami i wymierzonymi w nie przeciwciałami.

W kolejnych latach świat nauki identyfikował kolejne antygeny. Najważniejszym odkryciem w tej materii okazało się oznaczenie antygenu D w 1939 r. Został on nazwany czynnikiem Rh – był to skrót od Macacus rhesus, czyli gatunku małp, na których dokonywano badań.

W późniejszym czasie określenie „Rh” zostało rozszerzone na cały grupowy układ antygenów, liczący obecnie blisko 50 pozycji, nie mniej kluczowym w jego obrębie pozostaje „D”. Osoby posiadające ten antygen określane są mianem Rh+, pozostałe zaś Rh-.

Znajduje to proste przełożenie na produkcję przeciwciał typu D – w pierwszym przypadku są one wytwarzane przez układ immunologiczny danego człowieka, w drugim nie są.

Układ Rh jest niezależny od ABO. Oznacza, to że krew Rh+ lub Rh- mogą mieć osoby należące do wszystkich grup. Stąd połączenia takie jak na przykład A Rh+, A Rh-, B Rh + itd.

Reklama

Dziedziczenie czynnika Rh

Czynnik Rh dziedziczony jest po rodzicach. W większości przypadków nie rodzi to żadnych problemów z uwagi na fakt, iż większość osób w danej populacji  wykazuje się na tym polu zbieżnością.

Są jednak sytuacje, w których dziedziczenie czynnika Rh może powodować komplikacje, znane jako konflikt serologiczny.

Pod pojęciem tym rozumie się niezgodność w układzie Rh między matką a dzieckiem. Dochodzi do niej, gdy:

• ojciec dziecka ma krew Rh+ a matka Rh-;
• następuje dziedziczenie Rh+ po ojcu;
• krew Rh+ dziecka przedostaje się do krwiobiegu matki;

Ponieważ tzw. bariera łożyskowa skutecznie dzieli układy krwionośne dziecka i matki, konflikt serologiczny jest bardzo rzadki w okresie pierwszej ciąży. Może jednak do niego dojść w czasie porodu.

Wytworzone wówczas przez system immunologiczny matki przeciwciała D pozostaną w jej krwiobiegu na zawsze.

W związku z tym, jeśli dojdzie do ponownego zapłodnienia, konflikt serologiczny między matką a rozwijającym się w jej łonie kolejnym dzieckiem będzie występować od samego początku ciąży. Konsekwencje tego mogą być tragiczne, ponieważ przeciwciała D będą atakować komórki krwi dziecka.

Efektem tego jest ich rozpad i uszkodzenie narządów wewnętrznych (choroba hemolityczna). Dlatego tak ważne jest oznaczanie grupy krwi u kobiety i ewentualne działania profilaktyczne. Polegają one na podawaniu tzw. immunoglobuliny anty-D, czyli białek zapobiegających wytwarzaniu się przeciwciał typu D.

Jeśli mimo tego dojdzie do konfliktu, niezbędna może być transfuzja krwi dziecka. Wykonuje się ją już w czasie życia płodowego lub ewentualnie po narodzinach.

Należy pamiętać, że nie każda rozbieżność w układzie Rh prowadzić będzie do konfliktu serologicznego. Nie wystąpi on w sytuacji odwrotnej do opisanej wyżej, a więc kiedy matka ma krew Rh+ a ojciec Rh-.

Reklama

Czynnik Rh+

Czynnik Rh+ występuje na szeroką skalę, lecz nie u wszystkich ludzi. W Europie, a także w Ameryce i Australii, czyli kontynentach zamieszkiwanych przez potomków europejskich kolonizatorów i emigrantów, jest on niemal powszechny – identyfikuje się go u 85 procent populacji.

Dla odmiany jednak u Azjatów, czy rdzennych mieszkańców obu Ameryk krew Rh+ spotykana jest u mniej niż 5 procent populacji.

Naukowcy do dziś nie odkryli, dlaczego w niektórych grupach etnicznych czynnik Rh jest przeważający, a u innych niemal nieobecny. Zróżnicowanie to powstało prawdopodobnie już kilkadziesiąt tysięcy lat temu i od tego czasu podlega prawom dziedziczenia.

Model, według którego następuje przekazywanie czynnika Rh z rodziców na dzieci, określany jest prawem Mendla. Zakłada ono, że po każdym z rodziców dziedziczy się po jednym tzw. allelu genu warunkującego grupę krwi, przy czym allel Rh+ jest dominujący.

Oznacza to, że grupa krwi Rh+ może powstawać jako:

• połączenie dwóch alleli Rh+ (DD);
• połączenie jednego allelu Rh+ i jednego Rh- (Dd);

Reklama

Czynnik Rh-

Mianem czynnika Rh minus określa się brak antygenu D na erytrocytach. Jak zostało wspomniane wyżej, tego typu krew ma u przedstawicieli rasy kaukaskiej (białej) około 15 procent osób. Krew Rh- może wystąpić u dziecka w sytuacji, gdy każde z rodziców wykazuje cechy Rh minus, ale sporadycznie także w innych przypadkach.

Wszystko bowiem zależy od tego, w jaki dokładnie charakter ma grupa krwi każdego z rodziców (DD, Dd czy dd).

Szczegóły tego zagadnienia, w oparciu o prawo Mendla, prezentuje poniższa tabelka (duża litera D oznacza obecność genu D, mała – brak)