Czym jest czystek?
Czystek (łac. cistus) jest ozdobnym krzewem o licznych właściwościach leczniczych, od wieków wykorzystywanym w medycynie ludowej, dziś cenionym między innymi jako bogate źródło przeciwutleniaczy.
Zioła z czystka stosowane są pomocniczo w terapii wielu schorzeń i zaburzeń. Jego ekstrakty doskonale sprawdzają się też w kosmetologii, wykazując działanie przeciwzmarszczkowe, ujędrniające i rozświetlające.
Jak wygląda czystek? Z reguły jego krzewy są niskie, osiągające do 1 metra wysokości, choć zdarzają się też okazy wyższe, nawet 4-metrowe.
Często wchodzą w skład tzw. formacji zaroślowych, charakterystycznych dla rejonów śródziemnomorskich. Kwitną obradzając w kwiaty o kolorze białym, różowym bądź liliowym.
Gdzie rośnie czystek? W naturze spotykany jest w takich krajach południa Europy, jak Hiszpania, Francja, Włochy, Grecja, Cypr, Albania, Chorwacja i Bułgaria, a także na Wyspach Kanaryjskich, w Turcji, Syrii, Libanie oraz Maroko. Ze względu na wymagania temperaturowe, w takich miejscach jak Polska, występuje wyłącznie w charakterze rośliny uprawnej.
Z krzewem tym wiąże się wiele ciekawostek. Przed długi czas sugerowano, że żywica z czystka była biblijną mirrą, jednym z darów, które według Pisma Świętego trzej królowie podarowali małemu Jezusowi.
Dziś uważa się jednak, że mirrą jest wyciąg z balsamowca. Nie mniej wonna żywica pozyskiwana z niektórych gatunków cistus była znana twórcom Starego Testamentu, na którego kartach została zapisana jako ladanum.
Do dziś zresztą jest ona niezwykle ceniona i szeroko wykorzystywana, między innymi jako składnik perfum oraz kadzideł w kościołach wschodnich, wykazuje również właściwości lecznicze.
Co ciekawe, w dawnych czasach ladanum pozyskiwano nie bezpośrednio z krzewów, lecz wyczesując ją z sierści owiec wypasających się między krzewami.
Reklama
Rodzaje czystka
Z biologicznego punktu widzenia cistus należy do rodziny czystkowatych (Cistaceae) z rzędu ślazowców. Rodzaj tej obejmuje około 20 gatunków, z których największym zainteresowaniem cieszy się czystek kreteński (Cistus creticus L), przez wielu autorów uważany za tożsamy z rośliną znaną jako czystek szary (Cistus incanus L), a potocznie nazywaną skalną różą. Oprócz tego występują też między innymi czystki:
- ladanowy (C. ladanifer L.),
- warzywnolistny, znany też jako warzywnowy (C. laurifolius L.),
- biały (C. albidus L.).
Inne roślinny tego typu są mniej znane, a ich łacińskie nazwy często nie mają polskich odpowiedników. Istnieją też różne mieszanki gatunków, takie jak, np. czystek purpurowy.
Oprócz tego często można się spotkać z określeniami czysto potocznymi, nie znajdującymi odbicia w systematyce biologicznej, a związanymi np. z krajem pochodzenia. Stąd choćby czystek turecki, zazwyczaj okazujący się szarym (C. incanus L), charakteryzujący się przyjemnym, łagodnym smakiem.
Warto zauważyć, że pod zbliżonymi nazwami występują także rośliny zupełnie innego typu, takie jak czystek wełnisty (Stachys byzantina), który nie jest śródziemnomorskim krzewem, lecz azjatycką byliną z rodziny jasnowatych.
Który z powyższych wybrać? Zależy do jakich celów. W przypadku zastosowań prozdrowotnych używa się przeważnie kreteńskiego (szarego).
Żywicę ladanum pozyskuje się z takich gatunków, jak C. creticus oraz C. ladanifer. Natomiast w charakterze ozdobnym występować może większość roślin tego typu - pozostaje to więc kwestią upodobań estetycznych, ewentualnie możliwości zapewnienia warunków do hodowli.
Reklama
W jakiej formie przyjmować czystek?
W zastosowaniach terapeutycznych i profilaktycznych najczęściej parzy się czystek do picia. Najlepiej jest przygotować napar własnoręcznie, wykorzystując do tego suszony surowiec pozyskiwany z liści.
Ważne, by susz był cięty, a nie mielony, a także zawierał jak najwięcej listowia, a możliwie mało gałązek. Dobrze też, by pochodził z ekologicznych upraw, co zmniejsza ryzyko skażenia substancjami stosowanymi do ochrony roślin w hodowlach przemysłowych.
Są też gotowe herbatki z czystka w saszetkach, których parzenie jest wygodniejsze, aczkolwiek znajdujący się w nich surowiec jest z reguły silnie rozdrobniony, co utrudnia weryfikację jego jakości.
Osoby szukające suplementów diety zawierających duże ilości antyoksydantów, często decydują się na czystek w tabletkach lub kapsułkach. Preparaty tego typu dostarczają cenne substancje w skondensowanej formie i są łatwe w aplikacji.
Oprócz tego dostępny jest też olejek z czystka, stosowany w aromaterapii, zwłaszcza na problemy skórne, w tym trudno gojące się rany, odleżyny, wrzody, łuszczycę i wiele innych.
Z kolei kremy i maści zawierające ekstrakt z tej wyjątkowej rośliny nawilżają i ujędrniają skórę.
Reklama
Właściwości czystka
Czystek posiada właściwości lecznicze, które były znane przed wiekami, już w starożytnej Grecji, a potem zwłaszcza w medycynie tureckiej.
W ostatnim czasie notuje się jednak ogromny wzrost zainteresowania tą rośliną w całej Europie, prowadzone są też badania naukowe dotyczące możliwości jej stosowania.
Za najważniejszą cechę uznaje się jej profil antyoksydacyjny - zawiera ona duże ilości składników zwalczających aktywne formy tlenu, odpowiedzialne za starzenie się organizmu oraz procesy nowotworowe.
Za przeciwutleniające działanie Cistus odpowiadają przede wszystkim polifenole, czyli alkohole zawierające tzw. grupy hydroksylowe przyłączone do pierścienia aromatycznego.
Surowiec pozyskiwany z tej rośliny zawiera ich kilkakrotnie więcej, niż czerwone wino, zielona herbata, sok z czarnego bzu, wiśni czy cytryny.
Jak podają P. Kubica i współpracownicy, ziele oraz liście czystka można też rekomendować ze względu między innymi na działanie:
- przeciwbakteryjne,
- przeciwwirusowe
- przeciwgrzybicze,
- wzmacniające układ odpornościowy
Skuteczność przeciw wirusom grypy ptasiej oraz ludzkiej potwierdziły badania in vitro, zaś testy kliniczne wykazały zmniejszenie subiektywnych objawów infekcji i pacjentów. Naukowcy z Węgier na czele z dr Istvanem Jankovicsem udowodnili też hamujący wpływ czysta na rozwój koronawirusa (SARS – Cov2).
Wykazuje się też efektywne działanie przeciwko niektórym bakteriom, wśród których wymienić można między innymi gronkowca złocistego Staphylococcus aureus.
Co ponadto? Czy czystek wybiela zęby? Uważa się, że tak. Czy jest moczopędny? Odpowiedź również jest twierdząca. Nie tylko w ten sposób obniża ciśnienie tętnicze (działanie hipotensyjne), ale jest też korzystny dla nerek.
Czy jest odchudzający? Choć pomaga pozbyć się nadmiaru wody w organizmie i przyspiesza przemianę materii - raczej nie.
Reklama
Na co pomaga czystek?
Kto powinien pić czystek? Na co jest dobry ponadto? Oprócz wymienionych dolegliwości, roślina ta może znaleźć zastosowanie także w profilaktyce kilku schorzeń przewlekłych, takich jak cukrzyca. Czy obniża cukier? Tak, potwierdza się jego działanie hipoglikemizujące.
Ponieważ składniki znajdujące się w olejku eterycznym hamują działanie tzw. butyrylocholinoesterazy oraz acetylocholinoesterazy, ekstrakty z Cistus mogą stanowić oręż w walce z chorobą Alzheimera. Ma on więc działanie neuroprotekcyjne.
Co więcej, P. Kubica i wsp. piszą, iż badania naukowe potwierdzają tradycyjne zastosowania w przypadku dolegliwości gastrycznych. Faktycznie może mieć czystek działanie przeczyszczające, ale też łagodzące inne dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Wykazano bowiem właściwości spazmolityczne, czyli zwiotczające mięśnie gładkie, a także gastroprotekcyjne.
Wodne ekstrakty Cistus mogą też zmniejszać liczbę uszkodzeń powodowanych w organizmie nadmiernymi reakcjami układu immunologicznego. Zaś za sprawą zawartych w żywicy diterpenów hamowany może być rozwój linii komórkowych raka szyjki macicy i piersi oraz czerniaka.
Oprócz tego czystek jest stosowany na boreliozę - pacjenci pijący napary z tej rośliny potwierdzają zmniejszenie objawów choroby odkleszczowej.
Może też Cistus służyć do detoksykacji organizmu z metali ciężkich.
Wprawdzie w czasie kuracji pojawić się mogą wypryski skórne, ale są to typowe objawy oczyszczania, którymi nie należy się przejmować.
Zwyczajowo podaje się też czystek na wątrobę, czy trzustkę, aczkolwiek nie ma to większego pokrycia w badaniach naukowych.
Co ciekawe, w ostatnim czasie stosuje się również tę roślinę na komary oraz kleszcze. Zawarte w niej substancje mają działać na insekty odstraszająco, wydostając się z organizmu przez skórę.
Reklama
Kiedy i jak pić czystek - rano czy wieczorem?
Ile razy dziennie można pić czystek? Nie ma w tej materii ścisłych zaleceń, ale generalnie uważa się, że można to robić dwa, trzy razy na dobę.
Kiedy pić - przed, czy po jedzeniu? Nie powinno się nim popijać pokarmu, gdyż teoretycznie może on zaburzać wchłanianie niektórych składników odżywczych, w tym zwłaszcza żelaza.
Lepiej jest więc szklankę naparu wypić wcześniej. Rano może to być na czczo, po przebudzeniu. Kolejne „porcje” należy przyjmować w miarę równych odstępach, co kilka godzin, a więc w porze obiadu oraz przed snem.
Jak parzyć czystek? Do szklanki wsypuje się jedną łyżkę suszu (około 10 gramów) i standardowo zalewa 200 ml gorącej wody, a następnie parzy kilka minut pod przykryciem.
Surowiec zielarski można też zagotować w garnku na kuchni, a następnie odstawić na około kwadrans do wystudzenia. Dla smaku można dodać plaster cytryny oraz łyżkę miodu.
Reklama
Jak długo można pić czystek?
Picie czystka dla większości osób nie wiąże się z żadnym zagrożeniem, dlatego może on być stosowany długotrwale. Jak długo pić napary z tej leczniczej rośliny, aby zauważyć skutki terapeutyczne bądź profilaktyczne?
Efekty stosowania są z reguły odsunięte w czasie, choć wiele oczywiście zależy od tego, jaki jest powód sięgnięcia po tego typu wsparcie.
Jeśli jest nim zapobieganie różnego typu schorzeniom i zaburzeniom przewlekłym, takim jak cukrzyca, miażdżyca czy nadciśnienie, rezultatów można się spodziewać nie wcześniej niż po miesiącu, a nawet dwóch.
W przypadku krótkotrwałych infekcji wirusowych czy bakteryjnych, ewentualne działanie lecznicze siłą rzeczy powinno wystąpić szybciej.
Generalnie jednak nie ma większych przeciwwskazań (poza wyjątkami, o których więcej w dalszej części artykułu), żeby pić czystek przez trzy-cztery miesiące w dawce nawet 3-4 szklanek dziennie.
Czystek w ciąży
Czy można pić czystek w ciąży, tudzież w okresie starań o dziecko? Nie ma badań wykazujących jego szkodliwość w tym szczególnym okresie życia, zatem uważa się, że jest on bezpieczny dla przyszłej mamy.
Ze względu na właściwości przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, a także wspomagające układ odpornościowy, może być doskonałą alternatywą dla innych ziół, suplementów i leków w terapii oraz profilaktyce infekcji.
Oczywiście, tak jak wszelkie inne substancje, powinien być w tym czasie dawkowany z umiarem - przed sięgnięciem po napar czy tabletki warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę.
Czystek a karmienie piersią? Poza nielicznymi wyjątkami związanymi z możliwością wystąpienia alergii u malucha, nie ma większych przeciwskazań.
Aczkolwiek należy pamiętać, że zmniejszając ilość wody w organizmie, roślina ta może nieco ograniczać zdolność do produkcji mleka.
Czystek dla dzieci
Czy dzieci mogą pić czystek? Tak, odpowiedź jest jak najbardziej twierdząca. Ze względu na znaczne korzyści ze stosowania i wysoki profil bezpieczeństwa, wiek nie stanowi przeciwwskazania.
Czystek dla dziecka jest bardzo dobrym rozwiązaniem. U maluchów, których system odpornościowy nie pracuje jeszcze z pełną wydajnością, i które narażone są w sposób szczególny na zakażenia różnego typu, stanowić może niefarmakologiczne panaceum w przypadku rozwijających się infekcji. Działa też profilaktycznie.
Od kiedy można stosować czystek u dzieci? Nie ma w tej materii sztywnych wytycznych, ale uważa się, że nie stanowi on żadnego zagrożenia dla rocznego dziecka, a nawet młodszych niemowląt. Niekiedy można się spotkać z cezurą na poziomie 3. miesiąca życia.
Przeciwwskazania do stosowania czystka
Przeciwwskazania, jeśli chodzi o czystek do picia, są sporadyczne. Jedynym, o którym się wspomina szerzej, jest uczulenie na zawarte w nim składniki.
Jest ono jednak bardzo rzadkie. Co więcej, często napar z tej leczniczej rośliny stosuje się w celu łagodzenia objawów różnego typu alergii. Inne przeciwwskazania praktycznie nie istnieją.
Nie jest on fotouczulający, można więc w czasie kuracji bez obaw wychodzić na słońce. Nie ma też uzasadnienia, by z tego powodu odstawiać tabletki antykoncepcyjne. Picia czystka nie wykluczają też różnego typu choroby przewlekłe, takie jak niedoczynność i nadczynność tarczycy, nadciśnienie czy cukrzyca.
W dwóch ostatnich przypadkach, jak zostało wspomniane wyżej, jest on wręcz wskazany terapeutycznie i profilaktycznie.
Z czym nie łączyć czystka?
Z czym nie łączyć czystka? Jakie leki, zioła i pokarmy nie powinny być przyjmowane razem z czystkiem? Nie ma w tej materii żadnych ograniczeń. Żadne badania nie wskazują na ryzyko niepożądanych reakcji między produktami.
Nie są znane szkodliwie interakcje z lekami. Można w czasie kuracji przyjmować antybiotyki, lekarstwa na nadciśnienie, na serce a także leki psychotropowe.
Nie występują również niewłaściwe współoddziaływania z innymi ziołami (na przykład melisą, miętą, pokrzywą), napojami i pokarmami. Nie ma przeciwwskazań, by łączyć czystek i alkohol. Więcej - zioło to idealnie nadaje się na kaca, przyspiesza bowiem detoksykację organizmu.
Skutki uboczne picia czystka
Minusy czystka? Praktycznie nie istnieją. Ma wyjątkowe i częściowo potwierdzone w badaniach naukowych właściwości, a przy tym niemal zerowe skutki uboczne.
Czy może zaszkodzić? Oprócz wspomnianej możliwości wystąpienia reakcji uczuleniowej, zdarza się działanie niepożądane w postaci gorszej przyswajalności żelaza, czego efektem teoretycznie może być nawet niedokrwistości.
Jest to jednak sytuacja bardziej hipotetyczna niż spotykana w rzeczywistości.
Może wystąpić, gdy picie czystka lub przyjmowanie jego suplementów trwa bardzo długo, znacznie powyżej zalecanych 3-4 miesięcy, a także w związku z nieprzestrzeganiem sugerowanych dawek.
De facto są to więc działania uboczne związane nie ze stosowaniem, lecz przedawkowaniem Cistus.
