Czym są D-dimery?
Fizjologiczny proces krzepnięcia krwi to jeden z procesów, którego zachwianie może nieść groźne dla organizmu konsekwencje. Jego zadaniem jest ochrona przed nadmierną utratą krwi w przypadku uszkodzenia i przerwania ciągłości ścian naczyń krwionośnych.
Zbyt niska krzepliwość prowadzić może do niekontrolowanych krwotoków zewnętrznych i wewnętrznych, zbyt wysoka natomiast - do powstawania zakrzepów, co także jest groźne dla zdrowia, a w skrajnych przypadkach również dla życia człowieka.
Podczas procesu krzepnięcia, w którym udział bierze obecny w osoczu fibrynogen, wytrącane są szczególnego rodzaju białka, tzw. D-dimery. Co oznaczają poziomy D-dimerów? Ich prawidłowa ilość we krwi świadczy o tym, że proces krzepnięcia odbywa się prawidłowo, a jego tempo jest właściwe.
O czym świadczą D-dimery powyżej normy? Podwyższony wynik mówi o zbyt wysokiej krzepliwości krwi, charakterystycznej dla niektórych schorzeń, przede wszystkim związanych z układem sercowo-naczyniowym.
Reklama
Normy D-dimerów i metody ich oznaczania
Istnieje wiele różnych metod na oznaczenie poziomu D-dimerów (zarówno jakościowych, jak i ilościowych), a różnią się one między sobą materiałem biologicznym, czułością, sposobem wykonania oraz odczytu wyniku. Do badania wykorzystuje się osocze krwi, krew pełną włośniczkową, żylną lub tętniczą. Jeżeli chodzi o sposób wykonania, metody dzieli się na:
- lateksowe,
- aglutynacji pełnej krwi,
- immunoenzymatyczne,
- wykorzystujące przeciwciała znakowane technetem (Tc99m).
Jaka jest norma? W związku z mnogością metod analitycznych, każde laboratorium podaje własne normy D-dimerów w jednostkach: ng/ml lub μg/l, a osiągnięte wyniki badań należy przyrównywać do podanego zakresu referencyjnego.
Przeważnie za normę uznaje się stężenie D-dimerów poniżej 500 μg/l (tzw. granica decyzyjna), natomiast wynik powyżej tej wartości to stężenie podwyższone.
Warto jednak wiedzieć, że nie zawsze za wysokie D-dimery mają związek z procesem chorobowym. Wyższe wartości stężenia tych białek obserwuje się u np. kobiet w ciąży czy nałogowych palaczy.
Czy istnieje natomiast związek między D-dimerami a wiekiem pacjenta? Owszem, dlatego istnieje nawet wzór na obliczenie normy laboratoryjnej dla danego wieku:
granica decyzyjna stężenia D-dimerów = wiek * 10 μg/l
Czy D-dimery mogą być za niskie? Przy większości metod badawczych określana jest tylko górna granica normy ich stężenia, dlatego ich całkowita nieobecność w osoczu również uznawana jest za normę.
Reklama
D-dimery w ciąży
Przypadkami, w których D-dimery rządzą się niejako swoimi prawami, są ciąża i poród. Ich stężenie w ciąży stopniowo wzrasta, dlatego normy, szczególnie w 3 trymestrze i po porodzie mogą znacząco odbiegać od norm przyjmowanych w innych sytuacjach.
Zwiększona krzepliwość w tym okresie ma za zadanie chronić przed krwawieniami z dróg rodnych i poronieniem a w czasie porodu naturalnego, cesarki i w połogu - nie dopuścić do nadmiernych, niekontrolowanych krwotoków.
Podwyższone D-dimery w ciąży w większości przypadków nie są więc powodem do niepokoju, a samo ich badanie często pozostaje niemiarodajne. Tuż przed porodem lub bezpośrednio po nim białka osiągają bardzo wysokie stężenie (nawet czterokrotnie wyższe w stosunku do norm przyjętych dla innych pacjentów).
Należy jednak pamiętać, że interpretacji wyników wszelkich badań wykonywanych w ciąży powinien dokonywać lekarz - najlepiej specjalista w porozumieniu z ginekologiem prowadzącym ciążę. Zdarza się, że wysokie parametry w ciąży świadczą o stanie chorobowym lub są podwyższone z innego powodu (np. po zabiegu chirurgicznym) i konieczne jest zastosowanie leków przeciwzakrzepowych czy innych form terapii.
Aby uniknąć niebezpiecznych powikłań, należy postępować zgodnie z zaleceniami lekarza.
Reklama
D-dimery u osób starszych
Organizm ludzki i rozmaite zachodzące w nim procesy nie wyglądają stale tak samo, ale zmieniają się - w zależności od pory dnia czy też wraz z wiekiem. U dzieci, które dopiero rosną, rozwijają się, dojrzewają, niemal wszystko dzieje się szybciej. W późniejszym wieku zwalnia metabolizm, a ciało zaczyna się starzeć, przechodząc szereg transformacji.
U osób starszych niektóre narządy, tkanki i całe układy zmniejszają swą dawną odporność na skutek procesów starzenia - tak dzieje się też z naczyniami krwionośnymi, które w pewnym wieku tracą swą elastyczność, stają się bardziej kruche i podatne na mechaniczne uszkodzenia, a w związku z tym zwiększa się krzepliwość krwi.
Gdyby nie zwiększona krzepliwość, przy kruchości naczyń dochodziłoby do groźnych dla zdrowia i życia krwotoków. To dlatego u osób powyżej 50 r. ż. z reguły podwyższony jest poziom D-dimerów w stosunku do norm przyjętych dla osób młodych
Jak już zostało wspomniane, u pacjentów po 50-tce normę najlepiej obliczać wg wzoru: wiek * 10 μg/l, co oznacza, że u 70-latka będzie ona wynosiła 700 10 μg/l, u 80-latka 800 10 μg/l itd.
Należy jednak pamiętać, że normy mogą różnić się pomiędzy laboratoriami i zależeć od innych czynników (np. stanu ogólnego pacjenta), dlatego interpretacji wyników zawsze powinien dokonywać lekarz.
Reklama
D-dimery u dzieci
Naczynia krwionośne dzieci z reguły, choć są drobne, charakteryzują się dużą elastycznością i odpornością, natomiast krzepliwość krwi jest u nich mniejsza niż u starszych pacjentów.
Czy badanie D-dimerów wykonuje się również u najmłodszych? Niekiedy diagnostyka obejmuje określenie ich stężenia, ponieważ dzieci także chorują na zakrzepicę, choć rzadziej niż seniorzy.
D-dimery u dzieci mają istotne znaczenie diagnostyczne przy rozpoznawaniu i monitorowaniu zakrzepicy ostrej, natomiast nie sprawdzają się w diagnostyce przewlekłej postaci tej choroby. Norma zależy od metody analitycznej, dlatego wyniki zawsze trzeba porównać z zakresem referencyjnym danego laboratorium.
Podwyższone D-dimery u niemowlaka lub u dziecka starszego wymagają zawsze konsultacji z pediatrą. Lekarz powinien też zawsze dokonywać interpretacji wyników zleconych badań w oparciu o pełen obraz kliniczny małego pacjenta. Wysokie stężenie tych białek może świadczyć o różnych schorzeniach, w tym zakażeniach, stanach zapalnych, a nawet chorobach nowotworowych.
Reklama
Przygotowanie do badania poziomu D-dimerów
Jak przygotować się do badania D-dimerów, by jego wynik był jak najbardziej miarodajny? Oznaczanie ich poziomu nie wymaga od pacjenta szczególnego przygotowania. Nie trzeba być na czczo, więc nie ma znaczenia pora dnia ani czasowa odległość między pobraniem krwi a ostatnim posiłkiem.
Warto, by pacjent bezpośrednio przed badaniem unikał dużego wysiłku fizycznego i silnego stresu, ponieważ czynniki te mogą wpływać na wynik. Fałszywie obniżyć poziom białek mogą też niektóre leki przeciwzakrzepowe, dlatego o przyjmowaniu wszelkich środków należy poinformować lekarza kierującego.
Na rezultat badania nie powinny mieć natomiast wpływu leki stosowane doraźnie, rozrzedzające krew, takie jak aspiryna.
Kto zleca badanie D-dimerów? Ponieważ jest to badanie wykonywane w szczególnych przypadkach medycznych, skierowanie może wystawić jedynie specjalista, np. hematolog lub kardiolog. Uprawnień ku temu nie posiada lekarz rodzinny.
Reklama
Badanie D-dimerów
Kiedy zleca się określenie poziomu D-dimerów? Co to jest za badanie i jak ono wygląda? Do dziś jest ono właściwie podstawą diagnostyki zakrzepicy żył głębokich oraz zatorowości płucnej - dwóch poważnych schorzeń układu naczyniowego polegających na formowaniu się wewnątrz naczyń zakrzepów i zatorów blokujących swobodny przepływ krwi.
Na test kieruje się więc przede wszystkim osoby z podejrzeniem zakrzepicy i zatorowości płucnej. Z punktu widzenia pacjenta badanie D-dimerów wygląda jak zwykłe badanie krwi. Oznaczenia poziomu tych białek dokonać można z krwi włośniczkowej, żylnej lub tętniczej, jednak najczęściej próbkę pobiera się dołu łokciowego - tak jak przy podstawowej morfologii.
Do jakiej probówki pobiera się krew do badania D-dimerów? Do probówki z antykoagulantem zapobiegającym jej skrzepnięciu i zaschnięciu oraz podtrzymującym przydatność do laboratoryjnej analizy.
D-dimery z reguły bada się ilościowo, a wyniki testu znane są laborantowi już po kilku minutach.
Koagulologia (dział medycyny zajmujący się ogółem tematów dotyczących krzepliwości krwi) uznaje, że prawidłowy wynik d-minerów wyklucza w zasadzie obecność zakrzepicy, zatorowości płucnej i choroby zakrzepowo-zatorowe.
Jeśli jednak lekarz zleci kolejne badania, bezwzględnie należy je wykonać.
Wyniki badania D-dimerów
Ile czeka się na wynik badania D-dimerów? Sama analiza laboratoryjna nie trwa długo. Jak już zostało wspomniane - wynik znany jest zwykle już po kilku minutach, jednak do pacjenta wraca on następnego dnia lub nawet po kilku dniach od pobrania krwi.
Czas oczekiwania wynika głównie z długości „podróży” próbki do laboratorium oraz wyników z powrotem do przychodni.
Jak odczytać wyniki? Dziś niektóre z nich dostępne są w Internetowym Koncie Pacjenta, dlatego wgląd można mieć jeszcze przed wizytą u lekarza. Warto zatem pamiętać, że wynik zawsze porównać należy do zakresu referencyjnego danego laboratorium, gdyż normy mogą znacząco różnić się między sobą.
Trzeba także dokładnie zwrócić uwagę na jednostki, w jakich jest on podany. Kiedy wynik budzi jakiekolwiek wątpliwości, należy bezzwłocznie udać się do specjalisty, choć również ten prawidłowy musi zobaczyć lekarz, który zlecił badanie.
Zawsze musi on dokonać interpretacji wyników w oparciu o pełny obraz kliniczny pacjenta.
Niekiedy wraz z oznaczeniem D-dimerów wykonuje się również inne badania, takie jak CRP w przypadku podejrzenia stanu zapalnego czy określenie poziomu troponiny u osób z podejrzeniem niedokrwienia mięśnia sercowego.
Podwyższone D-dimery
Kiedy mówi się, że D-dimery są wysokie? Co oznaczają podwyższone wyniki badań poziomu tych białek?
Jak już zostało wspomniane, najczęściej spotykana granica decyzyjna, jeśli chodzi o ilościowe określanie poziomu D-dimerów, wynosi 500 μg/l, a wynik powyżej tej granicy uznawany jest za podwyższony.
Zakres referencyjny może jednak różnić się między laboratoriami i może być podawany w różnych jednostkach, dlatego samo stwierdzenie, że D-dimery mają poziom 1500 czy 2200 bywa mylące, a niekiedy niewiele mówi o stanie zdrowia badanego pacjenta.
Oprócz samych podwyższonych D-dimerów ważne są występujące objawy i ogólne samopoczucie pacjenta, dlatego interpretacji wyników musi zawsze dokonywać lekarz, w oparciu o całą diagnostykę i szczegółowy wywiad.
U kobiety rodzącej poziom białek może wzrosnąć do 30000 i jest to stan fizjologiczny, a u innego pacjenta wynik 1000 będzie świadczył o rozwijającej się chorobie.
Każdy wynik - czy to mieszczący się w normie czy poza nią wybiegający - powinien zobaczyć lekarz, który zlecił badanie. Mimo że D-dimery bada się głównie u osób z podejrzeniem zakrzepicy lub zatorowości, przyczyn ich podwyższonego poziomu może być więcej.
Przyczyny podwyższonych D-dimerów
Wśród nieoczywistych przyczyn podwyższonego poziomu D-dimerów należy wymienić:
- Zakrzepicę żył głębokich, czyli choroba układu krwionośnego, która polega na powstawaniu w naczyniach zakrzepów hamujących swobodny przepływ krwi, badanie D-dimerów jest jednym z podstawowych elementów jej diagnostyki. Czy D-dimery w normie wykluczają zakrzepicę? W zdecydowanej większości przypadków tak, jednak oprócz samego badania niezwykle istotny jest stan pacjenta i występujące u niego objawy. Występowanie jakichkolwiek niepokojących symptomów powinno prowadzić do pogłębienia diagnostyki, nawet jeśli same D-dimery pozostają na właściwym poziomie.
- Zatorowość płucną - powstanie zatoru w tętnicy płucnej ogranicza lub całkowicie blokuje przepływ krwi przez naczynie. Jest to stan zagrażający życiu, dlatego prowadzenie odpowiedniej diagnostyki schorzenia oraz wdrożenia terapii jest bardzo ważne. Śmiertelność z powodu zatorowości płucnej, będącej następstwem zakrzepicy żył głębokich, wynosi 15-25 proc., dlatego już w przypadku podejrzenia u pacjenta żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej wprowadza się leczenie za pomocą leków przeciwkrzepliwych, głównie heparyny.
- Stan zapalny nie zawsze związek między stężeniem D-dimerów a stanem zapalnym jest ścisły i jednakowy, jednak przy niektórych zapaleniach poziom białek wzrasta, przekraczając normę. Podwyższony wynik można więc czasem uzyskać nawet przy zwykłej infekcji czy przeziębieniu. Z reguły badanie trzeba powtórzyć po jej ustąpieniu.
- Niekiedy wysokie D-dimery obserwuje się w chorobie nowotworowej, która powoduje zmiany w układzie krwionośnym i procesach krzepnięcia. Są to nie tylko choroby samego układu naczyniowego, ale też np. rak jajnika.
- Choroby tarczycy - podwyższone D-dimery towarzyszą najczęściej nadczynności tarczycy, ale zdarzają się też przy Hashimoto - przewlekłemu zapaleniu gruczołu o podłożu autoimmunologicznym.
- COVID-19 - po przebytej chorobie oraz po szczepieniu na covid, D-dimery bywają podwyższone, a ryzyko powstawania zakrzepów przez jakiś czas jest większe.
- Antykoncepcja, czyli przyjmowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych lub leków hormonalnych (np. na endometriozę), które również zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy i powstawania zatorów, dlatego niekiedy lekarze po długotrwałym ich stosowaniu zlecają wykonanie badania D-dimerów.
- Operacja chirurgiczna, po której przeprowadzeniu ryzyko powstawania zakrzepów znacznie się zwiększa. To sprawia, że po większości zabiegów konieczne jest przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych.
- Stres - pod wpływem silnego stresu D-dimery mogą chwilowo wzrosnąć, dlatego zaleca się unikać dużego napięcia emocjonalnego bezpośrednio przed ich badaniem.
- Palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu - używki te stosowane długotrwale lub w dużych ilościach negatywnie wpływają na rozmaite parametry. Nie tylko podwyższają cholesterol, ale m. in. zwiększają też ryzyko powstania zakrzepicy.
- Odwodnienie organizmu.
Czy D-dimery mogą być podwyższone w czasie okresu? Miesiączka jest momentem pewnego ubytku krwi w organizmie, jednak z reguły okres nie ma wpływu na poziom D-dimerów i nie fałszuje wyników ich badań.
Jak obniżyć D-dimery?
Co robić w przypadku podwyższonych D-dimerów i do jakiego lekarza się udać? Można zacząć od wizyty u lekarza rodzinnego, który z pewnością skieruje pacjenta do właściwego specjalisty. Chorobami układu krwionośnego zajmują się przede wszystkim hematolog, kardiolog i chirurg naczyniowy.
Jeśli jakiekolwiek niepokojące objawy pojawiają się u dziecka, należy niezwłocznie zgłosić się z nim do lekarza rodzinnego lub pediatry, a później - w razie konieczności - do odpowiedniego specjalisty.
Kiedy problemy pojawiają się u kobiety w ciąży, powinna je ona zgłosić ginekologowi prowadzącemu, a później postępować zgodnie jego wskazówkami.
Jak obniżyć D-dimery? Terapia zależy przede wszystkim od przyczyny problemów. Kiedy u podłoża leży jakieś schorzenie, przede wszystkim należy zacząć od właściwego leczenia danej choroby (nowotworu, stanu zapalnego itd.).
W przypadku zakrzepicy terapia polega przede wszystkim na stosowaniu leków przeciwzakrzepowych, choć w najcięższych przypadkach konieczne bywa również leczenie operacyjne.
Jak obniżyć D-dimery naturalnie? Warto przede wszystkim zrezygnować z palenia i zadbać o regularną aktywność fizyczną. Naturalne metody mogą jednak tylko wspierać leczenie - nie zastąpią wizyty u lekarza i zaleconej przez niego terapii.
Cena badania D-dimerów
Ile kosztuje badanie D-dimerów i czy jest ono refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia? Koszty wszelkich badań - czy to laboratoryjnych czy obrazowych - zależą od kilku czynników: od miasta, w którym się je wykonuje, od placówki czy nawet konkretnego laboratorium.
Zwykle w dużych miastach ceny badań są nieco wyższe niż w małych miejscowościach, którą to różnicę widać szczególnie przy kosztownej diagnostyce.
Cena D-dimerów nie jest wysoka. Badanie ich poziomu metodą ilościową wykonać można za około 40 zł. Jest to cena uśredniona, w niektórych miejscach może być ona wyższa, w innych nieco niższa.
Warto wiedzieć, że D-dimery można zbadać na NFZ. Trzeba mieć wówczas skierowanie od specjalisty - kardiologa czy hematologa - choć tak specjalistyczne badania z reguły robi się na zlecenie lekarza.
Specjalistę wystawiającego skierowanie można zapytać o to, gdzie zrobić badanie, by móc skorzystać z refundacji.
