Czy dzieci chorują na depresję?
Jeszcze stosunkowo niedawno specjaliści unikali rozpoznawania depresji u dzieci i młodzieży, uznając, że przeszkadza w tym niedojrzałość ich układu nerwowego. Przekonywali oni również, że niektóre objawy łączone ze stanami depresyjnymi stanowią normalne elementy okresu dojrzewania i nie wymagają leczenia.
Dzisiaj wiadomo już, że nawet kilkuletnie dzieci mogą doświadczać chorób afektywnych, które kwalifikują się do leczenia.Obecnie stosowane kryteria rozpoznawania zaburzeń nastroju dostosowane są do ich przebiegu zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci czy nastolatków. W stosowanej dotychczas klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD10 można je znaleźć pod kodami:
F32 Epizod depresyjny
- F32.0 Epizod depresji łagodny
- F32.1 Epizod depresji umiarkowany
- F32.2 Epizod depresji ciężki, bez objawów psychotycznych
- F32.3 Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi
- F32.8 Inne epizody depresyjne
- F32.9 Epizod depresyjny, nieokreślony
Z kolei w nowej edycji tej klasyfikacji, ICD11, która nie jest jeszcze dostępna w języku polskim, zaburzenia depresyjne są opisane kodami 6A70-6A80.
Nawet jeśli takie elementy okresu dorastania, jak burza hormonalna nasilają objawy zaburzeń nastroju, zarówno depresja u małych dzieci, jak i depresja u nastolatków wciąż wymagają prawidłowej diagnostyki oraz leczenia, ponieważ są nie tylko źródłem cierpienia młodych osób, ale nawet mogą stanowić poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia, m.in. poprzez zwiększenie ryzyka samobójstwa.
Zgodnie z raportem „NFZ o zdrowiu - depresja” opublikowanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2021 roku odsetek młodych osób leczonych na pełnoobjawową depresję wynosił 3,3%, co oznacza ponad 230 tysięcy dzieci. Przed okresem dojrzewania nie widać wyraźnych różnic między płciami, natomiast w przypadku starszej młodzieży częściej chorują dziewczęta.
Powszechniejsze występowanie depresji u nastolatek tłumaczy się przede wszystkim bardziej dotkliwymi zmianami cielesnymi, ograniczającą rolą społeczną przypisywaną kobietom oraz restrykcyjnymi normami dotyczącymi wyglądu i atrakcyjności fizycznej, które przekładają się na brak akceptacji dla własnego ciała. Nie powinno więc dziwić częste występowanie depresji lękowej u dzieci, a także takich schorzeń towarzyszących jak zaburzenia odżywiania.
Reklama
Przyczyny depresji u dzieci
Zarówno depresja dziecięca czy depresja wśród młodzieży, jak i choroby afektywne u osób dorosłych mają złożone mechanizmy powstawania i trudno jednoznacznie wskazać ich przyczyny.
Jeszcze niedawno epizody depresyjne umownie były dzielone na:
- endogenne (spowodowane czynnikami wewnętrznymi i osobniczymi, takimi jak cechy osobowości lub geny),
- egzogenne (wynikające z przyczyn zewnętrznych, takich jak traumy i inne trudne doświadczenia życiowe),
jednak obecnie rozróżnienie to uznaje się za przestarzałe. Każdy przypadek depresji musi być rozpatrywany indywidualnie, a na pojawienie się zaburzenia zwykle wpływa nie tyle jeden bezpośredni powód, co kombinacja kilku różnych czynników ryzyka.
Wśród przyczyn depresji u dzieci można wymienić m.in.:
- genetyczną podatność,
- stres podczas krytycznego okresu rozwoju mózgu,
- specyficzne uszkodzenia lub dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego,
- problemy rodzinne (konflikty, przemoc, separacja od rodziców, brak wsparcia),
- negatywne zdarzenia życiowe i traumy,
- słabe kompetencje do radzenia sobie z problemami,
- niską samoocenę i poczucie własnej skuteczności,
- pesymistyczne przekonania o świecie.
Depresja u młodzieży bardzo często powiązana jest z odrzuceniem lub prześladowaniami w grupie rówieśniczej, zawodami miłosnymi, trudnościami w relacjach z rodzicami oraz doświadczaniem przemocy, uzależnieniami w rodzinie, przewlekłymi chorobami, a także tendencją do radzenia sobie z trudnymi emocjami poprzez sięganie po używki.
Reklama
Objawy depresji u dzieci
Objawy depresyjne u dzieci i młodzieży na ogół są zbieżne z tymi, których doświadczają dorośli, choć czasem można zaobserwować kilka charakterystycznych różnic.
Najważniejszą zmianą, jaka pojawia się u dziecka z depresją, jest obniżenie nastroju, które może objawiać się poprzez:
- smutek,
- przygnębienie,
- pesymistyczne nastawienie do życia,
- obniżenie samooceny i wiary we własne możliwości,
- poczucie winy.
Dziecko z depresją traci zainteresowanie rzeczami, które dotychczas były dla niego ważne (takimi jak hobby), może zaniedbywać obowiązki szkolne, unikać spotkań ze znajomymi, uciekać w używki.
Warto przy tym podkreślić, że problemy mogą nie być widoczne dla wielu osób z otoczenia młodego pacjenta. W czasie spędzanym z rówieśnikami nastolatek może udawać wesołość, zaś w domu mieć problem nawet ze wstaniem z łóżka.
Często pojawiającymi się oznakami depresji u dzieci są zaburzenia rytmu dobowego, bezsenność oraz zmiany w apetycie (skutkujące wahaniami masy ciała). Chorzy na depresję mogą też doświadczać myśli samobójczych, a nawet podejmować próby odebrania sobie życia.
W porównaniu z dorosłymi, dzieci i nastolatki z depresją częściej wyrażają swoje cierpienie poprzez gniew i agresję. Mogą być drażliwe, prowokować kłótnie, złościć się w nieadekwatnych sytuacjach, zachowywać się teatralnie i „histerycznie”, krzyczeć i trzaskać drzwiami.
Jednym z kryteriów, które pomagają odróżnić poważny problem psychiczny od zwykłego obniżonego nastroju, jest długość tego stanu. Trudno określić dokładnie, ile trwa depresja u nastolatków, jednak zwykle przyjmuje się, że epizod depresyjny trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Diagnostyka depresji u dzieci
Nietrudno dostrzec, iż objawy depresji u młodzieży oraz młodszych dzieci są łatwe do pomylenia z naturalnymi, przejściowymi efektami tzw. buntu młodzieńczego oraz burzy hormonalnej. Tym bardziej warto więc obserwować zachowanie dziecka, by nie przeoczyć momentu, w którym trudne emocje i zachowania zaczną przybierać niepokojącą skalę, przeszkadzając w normalnym, codziennym funkcjonowaniu. W takiej sytuacji warto zasięgnąć opinii specjalisty, który oceni, czy młody pacjent potrzebuje fachowej pomocy.
Osoby zastanawiające się, jak rozpoznać depresję u dzieci i nastolatków, powinny mieć na uwadze, że bywa to jeszcze trudniejsze, niż ma to miejsce w przypadku dorosłych.
Ważne jest więc, by diagnostykę przeprowadziła osoba kompetentna, najlepiej psychiatra specjalizujący się w leczeniu dzieci i młodzieży. W tym celu lekarz rozmawia z pacjentem, a czasem również z jego opiekunami, starając się zdobyć jak najwięcej informacji na temat jego aktualnego stanu. Dodatkowo może użyć jednego z kwestionariuszy do rozpoznawania zaburzeń afektywnych.
Czy istnieje odrębny test na depresję dla młodzieży? Rzeczywiście, diagności mogą skorzystać m.in. z Zestawu Kwestionariuszy do Diagnozy Depresji u Dzieci i Młodzieży CDI2 przeznaczonego dla pacjentów w wieku od 7 do 18 lat.
Skuteczna może być jednak również popularna Skala Depresji Becka wykorzystywana do diagnozowania chorych w każdym wieku. Warto jednak pamiętać, że testy psychologiczne są tylko jednym z narzędzi wykorzystywanych w ocenie stanu psychicznego. Równie ważne są rozmowa i obserwacja, a często także wykonanie innych badań, np. krwi.
Bardzo istotne jest również upewnienie się, że objawy rzeczywiście wynikają z zaburzeń depresyjnych, a nie np. z działania substancji psychoaktywnych, normatywnego procesu żałoby lub chorób somatycznych, np. niedoczynności tarczycy lub chorób autoimmunologicznych.
Reklama
Leczenie depresji u dzieci i młodzieży. Leki i terapia
Leczenie depresji u dzieci i młodzieży nie różni się szczególnie od leczenia tego typu problemów u osób dorosłych. O stosowanych metodach każdorazowo decydują specjaliści - najlepiej, by byli to psychiatra oraz psycholog lub psychoterapeuta. Każdy przypadek może wymagać nieco innego zestawu oddziaływań.
Wśród najczęściej wybieranych technik można wymienić m.in. psychoterapię, zwłaszcza w nurcie poznawczo-behawioralnym. Oprócz tego często stosuje się psychoedukację oraz leczenie farmakologiczne, czyli takie leki na depresję dla dzieci i nastolatków jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.
Jako metody wspomagające można wybrać np. mindfulness, treningi relaksacyjne oraz odpowiednio dobraną aktywność fizyczną. Zwykle leki na depresję dla dzieci i młodzieży wprowadzane są równolegle z psychoterapią, jednak czasem trudno rozpocząć terapię, zanim stan pacjenta nie zostanie ustabilizowany farmakologicznie.
Poza samymi lekami na depresję dla nastolatków czy terapią dla młodzieży z depresją dodatkowym wsparciem mogą być sesje terapeutyczne lub psychoedukacyjne dla członków rodziny chorego, którzy dzięki nim nie tylko poradzą sobie z własnymi, trudnymi emocjami, ale również dowiedzą się, jak postępować z pacjentem na co dzień, by jak najlepiej go wesprzeć.
Reklama
Jak pomóc dziecku z depresją?
Pojawienie się zaburzeń nastroju u któregokolwiek z członków rodziny jest bardzo trudną i destabilizującą sytuacją dla całego systemu. To normalne, że rodzice chorych często czują się bezradni, działają impulsywnie i popełniają błędy. Ich niezrozumienie dla zachowania dziecka może przełożyć się na powstawanie konfliktów oraz nieświadome ranienie młodej osoby, która i tak znajduje się już w niełatwym położeniu.
Gdzie szukać pomocy w przypadku depresji u nastolatków i jak wspierać na własną rękę? Z pewnością nie należy lekceważyć objawów depresji i zaprzeczać powadze sytuacji. Krytyka (np. popularne komentarze takie jak „Weź się w garść, inni mają gorzej” lub „A jakie ty możesz mieć problemy?”) nie tylko nie pomoże, ale może też poważnie zaszkodzić dziecku.
Do częstych błędów rodziców można zaliczyć także wstyd i ukrywanie problemów („Co ludzie powiedzą?”), obwinianie dziecka lub szukanie winnych (np. wśród jego znajomych), nadopiekuńczość oraz karanie za zachowania związane z pogorszeniem nastroju.
Depresja to poważna choroba, którą należy leczyć. Dziecko nie jest w stanie samo sobie z nią poradzić - z pewnością samo jest przerażone tym, co się z nim dzieje. Dlatego tak ważne jest to, by dorośli w jego otoczeniu w porę zauważyli niepokojące sygnały i nie próbowali działać na własną rękę, a zamiast tego zwrócili się do specjalisty.
Jak rozmawiać z dzieckiem lub nastolatkiem chorującym na depresję? Bardzo ważne są spokój i życzliwość. Chory musi czuć, że zawsze może przyjść z problemem do opiekunów i zostanie wysłuchany. W przeciwnym razie może całkowicie zamknąć się w sobie i unikać kontaktu. Na co dzień zaś należy dbać o jego komfort życia.
Depresja nie daje fizycznych objawów jak grypa czy złamana ręka, jednak prowadzi do cierpienia, więc każdy sposób na poprawę codzienności może być na wagę złota. Warto zapytać dziecko, co mogłoby mu sprawić choć odrobinę przyjemności. To może być ulubiony obiad, wspólny spacer, ale też rozmowa, podczas której wyrzuci z siebie emocje i być może poczuje, że nie jest całkiem samo ze swoimi zmartwieniami.
Zaburzenia afektywne są oczywiście źródłem cierpienia nie tylko dla samego pacjenta, ale także dla całego jego otoczenia. Bliscy często nie wiedzą, jak powinni się zachowywać, przeżywają trudne emocje i mają problem z zaakceptowaniem nowej sytuacji. W takim przypadku warto zadbać także o własny dobrostan psychiczny. Profesjonalną pomoc dla rodziców dzieci z depresją mogą zapewnić przede wszystkim wykwalifikowani terapeuci, którzy nie tylko pomogą poradzić sobie z własnymi uczuciami, ale również podpowiedzą, jak wspierać chore dziecko.
Reklama
Profilaktyka depresji u dzieci i młodzieży
Czy istnieje ścisły związek pomiędzy depresją a wychowywaniem dzieci? Epizod depresyjny może dotknąć każdego i nie zawsze da się go przewidzieć lub mu zapobiec. Jest jednak kilka sposobów na to, by stworzyć dziecku wspierające warunki do rozwoju i tym samym zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia tego typu zaburzeń w przyszłości.
Jak zapobiegać depresji u dzieci? Przede wszystkim należy zbudować z nim ciepłą, wspierającą relację, w której panują wzajemne zaufanie, otwarta komunikacja, bezpieczeństwo i troska.
Dobrze, by dziecko miało poczucie, że zawsze może przyjść do rodziców z problemem i uzyskać pomoc. W domu powinny panować jasne reguły, które muszą być przestrzegane przez wszystkich członków rodziny (również opiekunów). Ważne jest to, by zasady były zrozumiałe i miały sens. Zarówno nadmierna kontrola, przesadne karanie i przemoc, jak i brak zaangażowania czy zainteresowania ze strony rodziców korelują ze zwiększonym ryzykiem depresji u dzieci.
Niezwykle istotne jest także zdrowe, wspierające środowisko szkolne, w którym prowadzone są działania zapobiegające odrzuceniu i stygmatyzacji oraz przemocy rówieśniczej, a uczniowie otrzymują edukację w zakresie radzenia sobie z emocjami, rozwiązywania konfliktów czy poszukiwania oraz udzielania pomocy. Nauczyciele powinni także wzmacniać poczucie własnej wartości i skuteczności dzieci, poszukując ich mocnych stron i pomagając im je rozwijać.
Nie bez znaczenia jest także codzienna profilaktyka depresji u młodzieży poprzez zbilansowany tryb życia, na który składają się takie elementy, jak:
- odpowiednia ilość snu i odpoczynku po szkole,
- zdrowa aktywność fizyczna,
- udane relacje z przyjaciółmi oraz z samym sobą,
- regularne, proste przyjemności,
- rozwijanie zainteresowań i pasji (które nie muszą być spektakularne i prowadzić do wielkich sukcesów - równie wartościowe będzie np. regularne czytanie ciekawych książek czy hobbystyczne uprawianie ulubionego sportu).
