Znaczenie odpowiedniego żywienia w diecie onkologicznej
To, co jemy ma wpływ nie tylko na uczucie głodu i sytości, ale dostarcza również energię i składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, wpływa na samopoczucie i nastrój. Żywienie jest więc niezwykle ważne u osób zdrowych, ale jeszcze ważniejsze w przypadku osób zmagających się z chorobą.
Nowotwór powoduje w organizmie zmiany: zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, szczególnie białko, może znacząco wzrosnąć, podczas gdy chęć do jedzenia zwykle się zmniejsza.
Związane jest to ze zmianami metabolicznymi, ale często także z działaniem ubocznym terapii przeciwnowotworowej. Jak w takim razie, przy zmniejszonym apetycie, zaspokoić większe niż u osób zdrowych potrzeby żywieniowe?
Choroba nowotworowa to poważny i trudny przeciwnik. Ważne jest więc, by w walkę z nią zaangażować wszystkie siły. Elementem wspierającym proces leczenia, którego niepodważalne znaczenie często się bagatelizuje, jest żywienie – podkreśla Ewelina Bancerz-Poźniak, dietetyk Nestle Health Science.
Zobacz wideo:
Reklama
Uwaga na spadek masy ciała
Pierwszym krokiem powinno być monitorowanie masy ciała - czy jest stała, spada czy może rośnie? Przydatne może okazać się także określenie składu ciała - najistotniejszą informacją, którą można w ten sposób uzyskać, jest poziom beztłuszczowej masy ciała, który pozwala sprawdzić, czy pacjent nie traci cennej tkanki mięśniowej.
Jeśli masa ciała, a szczególnie masa mięśniowa spada, konieczne są działania, które pozwolą ją przywrócić lub przynajmniej zatrzymać jej utratę.
Zwykle, obok wspomnianych już zmian metabolicznych i problemów z apetytem jest składową wyniszczenia nowotworowego czyli kacheksji.
Inaczej niż w zwykłym głodzeniu, dochodzi tu nie tylko do spadku masy tkanki tłuszczowej, ale w dużej mierze do utraty cennych białek mięśniowych, co znacząco pogarsza jakość życia osoby chorej, wpływa negatywnie na jej fizyczne funkcjonowanie oraz może pogarszać tolerancję i rezultaty leczenia.
Spadek masy ciała może dodatkowo skutkować:
- koniecznością ograniczenia dawek leczenia przeciwnowotworowego
- zaburzeniem zaplanowanego schematu leczenia
- w najgorszym przypadku - przerwaniem leczenia lub odroczeniem go w czasie.
Dodatkowo, u pacjentów dobrze odżywionych:
- rzadziej występują powikłania pooperacyjne
- wpływ chemioterapii na organizm może być mniej toksyczny, a rokowania lepsze.
Ważne jest więc, by walczyć o dobry stan odżywienia na każdym etapie leczenia i rekonwalescencji.
Jeśli jednak masa ciała spada, pomocna może być rozmowa z dietetykiem, który określi zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze, a na podstawie analizy jadłospisów stwierdzi, w jakim stopniu jest ono zaspokajane.
Jeśli pacjent ze względu na brak apetytu, efekty uboczne leczenia lub słabą kondycję psychiczną, nie jest w stanie zaspokoić potrzeb żywieniowych organizmu dzięki tradycyjnym posiłkom, warto rozważyć wprowadzenie do jadłospisu specjalnych preparatów odżywczych.
W niewielkiej objętości zawierają one skondensowaną dawkę energii, białka oraz makro- i mikroskładniki niezbędne organizmowi do prawidłowego funkcjonowania i wspierające żywieniowo w walce z nowotworem.
- 200 ml, czyli mniej niż szklanka takiego produktu dostarczyć może nawet 400 kcal i 18 g białka.
Wybierać można spośród wielu wersji różniących się nie tylko smakiem, ale także składem – pomocy w doborze odpowiedniego preparatu warto szukać u dietetyka lub farmaceuty, a cały proces stosowania tych produktów prowadzony powinien być pod kontrolą lekarza.
Reklama
Zalecenia żywieniowe dla pacjentów
Pacjenci, uważniej niż zwykle, powinni się przyjrzeć swojej diecie. I słowo „dieta” nie powinno się tu negatywnie kojarzyć z zakazami – chodzi raczej o zdrowe żywienie, jakie zaleca się osobom zdrowym niż znaczące restrykcje – tłumaczy Ewelina Bancerz-Poźniak, dietetyk Nestle Health Science.
Nie istnieje bowiem dieta zdolna „wyleczyć raka”, a głodówki związane z ograniczeniem spożywania węglowodanów czy białek nie tylko nie pomogą, a mogą wręcz zaszkodzić. Nieuzasadnione ograniczanie różnorodności spożywanych pokarmów lub wielkości ich porcji jest więc absolutnie niezalecane przez ekspertów.
By móc ocenić swój sposób żywienia, warto zadać sobie kilka prostych pytań:
- Czy jem regularnie?
- Czy każdego dnia spożywam 4 do 5 posiłków?
- Jak te posiłki wyglądają – czy w ich skład wchodzą warzywa i owoce, które są cennym źródłem potrzebnych witamin i składników mineralnych, szczególnie tych o działaniu antyoksydacyjnym?
- Czy w diecie pojawiają się mięso, ryby, jaja i produkty mleczne, które dostarczają pełnowartościowego białka oraz pełnoziarniste produkty zbożowe, będące źródłem energii i błonnika pokarmowego?
- Czy każdego dnia wypijam przynajmniej 2 l wody, co pozwoli na utrzymanie odpowiedniego stopnia nawodnienia organizmu?
Jeśli wszystkie odpowiedzi są twierdzące, a masa ciała nie zmienia się w czasie leczenia, pozostaje utrzymać te dobre nawyki na stałe, regularnie jednak monitorując stan odżywienia.
Reklama
Znaczenie białka w diecie onkologicznej
Na wszystkich etapach leczenia – od operacji chirurgicznej, po radio- czy chemioterapię –trzeba zwrócić uwagę na to, żeby dieta zawierała większą niż do tej pory ilość białka i żeby stanowiło ono część każdego posiłku.
W jakich produktach je znajdziemy? Naturalnym źródłem są:
- chude mięsa
- ryby morskie
- jaja
- chude produkty mleczne
- produkty bogate w białko roślinne (soczewica, soja, fasola)
Dlaczego białko jest tak istotne w diecie nowotworowej? Bo pozwala na to, żeby po zabiegach lepiej goiły się rany, układ odpornościowy sprawniej radził sobie z chorobą, a zdrowe, ale uszkodzone podczas leczenia komórki, szybciej się regenerowały.
Dietetycy onkologiczni uważają, że chory nie powinien eliminować białka zwierzęcego z diety, gdyż może to utrudnić skuteczne uzupełnianie niedoborów białkowych.
Dla tych chorych, którzy mają kłopot z przyjmowaniem stałych pokarmów, dostępne są w aptekach wysokobiałkowe produkty odżywcze w postaci płynów.
Prawidłowy metabolizm białek i uruchomienie ich procesów naprawczych komórek jest możliwe przy odpowiedniej ilość dobrych węglowodanów w jadłospisie. Dlatego w diecie chorego na raka muszą znaleźć się, obok produktów białkowych, także posiłki węglowodanowe: kasza, ryż, makaron, pieczywo, płatki zbożowe.
Jeśli pacjent ma kłopoty z trawieniem grubsze kasze można zastąpić drobniejszymi, np. kaszą manną lub jaglaną.
Reklama
Dieta onkologiczna – antyoksydanty
Podczas leczenia onkologicznego powstaje w organizmie więcej niż zwykle szkodliwych wolnych rodników. Mogą je zablokować i zneutralizować produkty zawierające antyoksydanty. Najwięcej antyoksydantów znajduje się w świeżych owocach i warzywach pomarańczowych, ciemnozielonych i ciemnoczerwonych.
Chorzy powinni zjadać codziennie ok. 400 g różnych warzyw i owoców.
W diecie onkologicznej potrzebne są też produkty zawierające zdrowe wielonasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (ryby morskie, olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, orzechy), produkty bogate w witaminę C i E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan, koenzym Q10, polifenole i fitosterole.
Reklama
Czego unikać w diecie dla pacjentów onkologicznych?
W diecie w chorobie nowotworowej powinno się ograniczyć spożywanie cukrów prostych, unikajmy, więc słodzenia potraw, jedzenia cukierków, ciast, picia słodzonych herbat, kaw, soków, nektarów. Zbyt duże ilości cukru znajdują się także w naturalnych sokach, dlatego mogą one stanowić jedynie część diety, a nie jej główny element.
Chory powinien ograniczyć lub zrezygnować z jedzenia:
- żółtych, pleśniowych i topionych serów
- mięsa wieprzowego
- podrobów
- słoniny
- smalcu
Chory nie powinien też samodzielnie i bez konsultacji z lekarzem sięgać po witaminy i suplementy diety czy wyciągi z roślin. Preparaty te mogą wchodzić w interakcje z lekami i utrudnić terapię onkologiczną.
Reklama
Skutki uboczne choroby a żywienie
Kolejnym zagadnieniem, któremu warto się przyjrzeć, są zaburzenia będące efektem choroby lub skutkiem ubocznym terapii przeciwnowotworowej takie jak:
- biegunki
- mdłości
- wymioty
- uczucie pełności
- suchość w ustach
- owrzodzenia śluzówki.
Wszystkie te objawy powodują problemy ze spożywaniem posiłków. Gdy się pojawią, nie powinno się jednak na własną rękę wykluczać jakichkolwiek spożywanych wcześniej produktów, gdyż ich nieuzasadnione usunięcie z jadłospisu może prowadzić do powstania niedoborów żywieniowych.
By podkreślić ich smak dozwolone są:
- delikatne zioła, jak koperek, nać pietruszki czy bazylia
- sok z cytryny
- cynamon
- wanilia
Warto doprawiać posiłki tak, by pacjent dostawał to, co zna i lubi. Jeśli wprowadzenie lekkostrawnej diety nie pomoże, warto ograniczyć spożywanie surowych warzyw i owoców na rzecz ich gotowanych lub pieczonych wersji, najlepiej dodatkowo przetartych.
Jeśli konieczne będzie ograniczenie podaży laktozy, warto zacząć od wyeliminowania mleka, a dopiero jeśli nie przyniesie to oczekiwanej poprawy, wykluczyć jogurty i inne produkty mleczne. Wszystkie modyfikacje dietetyczne związane z wymienionymi wcześniej problemami warto skonsultować z lekarzem.
I na koniec – jedzenie to nie tylko sposób na dostarczenie organizmowi energii, białka i innych składników, ale także element naszego życia w społeczeństwie.
Dlatego istotne jest, by posiłki były spożywane w ciepłej atmosferze, najlepiej w towarzystwie bliskich osób, w ładnym otoczeniu, a dodatkowo podane w atrakcyjny sposób, który zachęci do jedzenia nawet osobę chorą.
