Żywienie nabiera nowego znaczenia u pacjentów z chorobą onkologiczną. Odpowiednia dieta jest niezbędna do tego, żeby kuracja antynowotworowa była skuteczna. Niestety nie zdaje sobie z tego sprawy bardzo wielu pacjentów.
Szacuje się, że objawy niedożywienia lub wyniszczenia występują nawet u 30-85 procent pacjentów onkologicznych, u 5-20 procent niedożywienie jest tak duże, jest ono bezpośrednią przyczyną zgonu w terminalnym okresie choroby. Nie wszyscy pacjenci onkologiczni są jednak w taki sam sposób narażeni na ryzyko niedożywienia. Najbardziej problem dotyka
-
dzieci i starszych pacjentów,
-
chorych na nowotwory układu pokarmowego (raka żołądka, przełyku, trzustki),
-
chorych na nowotwory głowy i szyi,
-
chorych na nowotwory płuc,
-
chorych na nowotwory gruczołu krokowego
W niektórych rodzajach nowotworu, jak rak trzustki czy rak przełyku, niedożywionych bywa aż 70 i 80 procent chorych.
Dlatego szczególnie u tych pacjentów ważne jest zaobserwowanie momentu, kiedy chory traci niezamierzenie na masie ciała. Niedożywienie najczęściej jest u nich nie tylko wynikiem braku realizacji zapotrzebowania na składniki odżywcze czy zwiększonego zapotrzebowania na te składniki (zapotrzebowanie energetyczne pacjenta onkologicznego może być nawet 20 procent większe niż u zdrowej osoby!).
U chorych bardzo często występuje brak apetytu. Trzeba pamiętać, że choroba nowotworowa, której towarzyszą procesy zapalne, często powoduje utratę łaknienia, dodatkowo chory cierpi na jadłowstręt, a terapie onkologiczne sprawiają, że jedzenie utrudniają wymioty, problemy z gryzieniem czy połykaniem.
Niedożywienie bywa też niekiedy wynikiem błędnego przekonania, że raka da się zagłodzić. Z tym groźnym mitem stale walczą lekarze onkolodzy, którzy przekonują, że głodówki nie są w stanie zwalczyć komórek nowotworowych, są za to w stanie doprowadzić do tego, że organizm potrzebujący energii do walki z rakiem „zjada” własne zapasy – tkankę tłuszczową i tkankę mięśniową.
Dieta przy nowotworze – dlaczego jest tak ważna?
Jeśli pacjent onkologiczny jest dobrze odżywiony ma o wiele większe szanse na wyleczenie. Prawidłowa dieta jest w stanie:
-
wzmocnić układ odpornościowy,
-
zapobiec niedokrwistości,
-
zmniejszyć liczbę powikłań,
-
skrócić pobyt w szpitalu,
-
skrócić czas gojenia się ran,
-
ograniczyć liczbę infekcji,
-
zmniejszyć ryzyko wystąpienia odleżyn.
-
zmniejszyć ryzyko zgonu.
To jaka powinna być dieta przy nowotworze złośliwym?
Reklama
Dieta przy raku
Dieta przy raku powinna dostarczać odpowiedniej ilości energii, ale także być właściwie zbilansowana pod względem zawartości białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin oraz składników mineralnych. Bez względu na rodzaj leczenia trzeba dążyć do zwiększenia ilości w diecie białka i zadbać o to, by stanowiło ono część każdego posiłku. Przyjmuje się, że zapotrzebowanie na białko u pacjentów onkologicznych wynosi minimum 1,2 g/kg masy ciała, co w przypadku pacjenta o masie ciała wynoszącej 70 kg oznacza konieczność dostarczenia każdego dnia przynajmniej 84 g białka.
Białko jest wskazane w diecie, bo:
-
ułatwia gojenie ran po zabiegach operacyjnych,
-
jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego,
-
pozwala na regenerację zdrowych, ale uszkodzonych podczas leczenia komórek.
Podaż białka u dorosłego człowieka w zależności od indywidualnych wskazań, powinna wynosić 0,8-1,5 g/kg m.c./ na dobę, a podaż energii 25-35 kcal/kg m.c./na dobę. Bardzo wyniszczeni pacjenci powinni otrzymywać 35-45 kcal/na dobę, przy podaży białka rzędu 2-3 g/kg m.c./na dobę. Podaż energii powinna się rozkładać w ten sposób:
-
węglowodany: 35-50 proc.,
-
tłuszcze: 30-50 proc.,
-
białko: 15-20 proc.
Diety w chorobach nowotworowych bardzo często wymagają ustalenia indywidualnego jadłospisu opracowanego w oparciu o samopoczucie osoby chorej. Dlatego bardzo dobrym rozwiązaniem jest skorzystanie z porady lekarza lub dietetyka, który zajmuje się żywieniem klinicznym.
Jest jednak kilka ogólnych zasad, którymi można się kierować układając samodzielnie dietę przy nowotworze. To powinna być raczej dieta lekkostrawna, która wyklucza produkty smażone, pieczone oraz wysoce przetworzone. Potrawy powinny być gotowane na parze lub w wodzie, pieczone w folii lub pergaminie, a także duszone. Należy wyeliminować produkty smażone, pieczone, grillowane i zasmażane.
Czytaj także: Dieta w chorobie nowotworowej – dieta przy chemioterapii, radioterapii
Reklama
Dieta po operacji jelita grubego
Dieta przy chorobie nowotworowej jelita grubego powinna być dietą lekkostrawną, w której znajdzie się mniejsza ilość błonnika, niż u zdrowego człowieka. Rodzaj produktów zbożowych powinien być indywidualnie dostosowany do rodzaju podjętego leczenia onkologicznego i ogólnego stanu chorego.
Prof. Jeffrey A. Meyerhardt z Dana-Farber Cancer Institute w Bostonie przeprowadził badanie, z którego wyciągnął wnioski, że dieta o wysokim wskaźniku glikemicznym aż o 80 proc. zwiększa ona ryzyko nawrotu choroby i wcześniejszego zgonu w okresie 7 lat. W artykule opublikowanym na łamach magazynu „The Journal of the National Cancer Institute” czytamy, że Prof. Jeffrey A. Meyerhardt chorym na raka jelita zaleca produkty o niskim wskaźniku glikemicznym, takie jak jajka, ryby i owoce morza, wołowinę, sery, a także awokado.
Reklama
Dieta przy raku płuc
Dieta przy raku płuc, podobnie, jak przy innych rodzajach nowotworów kieruje się kilkoma żelaznymi zasadami. Musimy pamiętać, że poddany radio- lub chemioterapii organizm często jest osłabiony wymiotami, nudnościami, biegunkami, pojawiają się też inne dolegliwości związane z podrażnieniem błony śluzowej układu pokarmowego, jak zgaga czy mniejsza produkcja śliny.
Dlatego chory wymaga diety lekkostrawnej i regularnych, odżywczych posiłków podawanych 5-6 razy dziennie. Lepiej sprawdzają się posiłki zmiksowane, rozdrobnione, soki, zupy, musy, które można wzbogacić o składniki podnoszące kaloryczność potraw.
Ok. 2/3 białka powinno pochodzić z produktów zwierzęcych, takich jak:
-
chude mięsa (cielęcina, wołowina, drób, królik),
-
ryby (dorsz, mintaj, karmazyn, flądra, młody karp, pstrąg, sandacz),
-
chude wędliny,
-
jaja,
-
mleko,
-
ser twarogowy.
Gdy pacjent poddawany jest naświetlaniom, może pojawić się problem z trawieniem laktozy, dlatego mleko krowie można zastąpić mlekiem ryżowym, sojowym czy napojem migdałowym.
Oprócz białka organizm chorego powinien otrzymywać odpowiednie ilości węglowodanów. Z pieczywa raczej powinniśmy wybierać pszenny lub mieszany chleb i bułki, do jadłospisu warto wprowadzić też drobne kasze, a w zależności od tolerancji również fermentowanymi produktami mlecznymi takimi jak jogurt, kefir i maślanka.
Warzywa można podawać, w zależności od kondycji chorego jako potrawy gotowane, przetarte, puree, czy samodzielnie wyciskane soki. Pożywne będą też zupy warzywne na chudym bulionie z dodatkiem zmielonego mięsa lub gotowanego jajka.
Owoce powinny być dojrzałe i pozbawione skórki: jabłka, owoce jagodowe, winogrona, cytrusy, brzoskwinie, morele, banany. Można je piec, robić z nich musy, soki i kisiele, galaretki. Wyciskane i niesłodzone soki owocowe nie powinny przekraczać 2 szklanek na dobę.
Szczególnie cenne dla chorych na raka płuc są kwasy tłuszczowe zawarte w oleju rybnym. Dzienne dawki oleju rybnego mogą poprawiają wydajność chemioterapii i zwiększyć czas przeżycia oraz zapobiegać utracie mięśni i masy ciała.
Reklama
Rak wątroby - dieta
Dieta przy raku wątroby powinna być uboga w tłuszcze. Używanie tłuszczu musimy ograniczyć do 40 g dziennie i powinny to być tłuszcze pochodzenia roślinnego w postaci olejów
-
olej sojowy nierafinowany ,
-
olej słonecznikowy,
-
olej kukurydziany,
-
oliwa z oliwek,
-
olej lniany,
-
olej konopny,
-
masło.
Dieta przy raku wątroby musi być natomiast bogata w białka i węglowodany. Ze względu na potrzebną metioninę chory powinien spożywać więcej chudego mleka i twarogu. Warto włączać do diety: chudą cielęcinę, wołowinę, piersi kurczaka i indyka bez skóry, chude ryby (dorsza, leszcza, mintaja, pstrąga, płastugę, solę, szczupaka lub sandacza).
Gdy wątroba staje się niewydolna, traci zdolność magazynowania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A, D, E i K. Chory na raka wątroby powinien regularnie jeść warzywa i owoce, które są źródłem witamin. Z warzyw (min. 4 porcje w ciągu dnia) można wybrać:
-
gotowane brokuły,
-
marchewkę,
-
pietruszkę,
-
ziemniaki,
-
seler,
-
dynię,
-
surowego pomidora bez skórki i
-
czerwoną paprykę.
W diecie należy zindywidualizować gatunki warzyw w zależności od ich tolerancji, szczególnie z obserwacją warzyw o działaniu wzdymającym z rodziny kapustnych i strączków oraz cebulowych.
Z owoców (2 porcje w ciągu dnia) lepiej wybrać łagodniejsze do strawienia banany, jabłka, truskawki, maliny. Z owoców i warzyw można przyrządzać koktajle, soki przecierowe.
Reklama
Dieta przy nowotworze nerki
Chory po operacji usunięcia nerki musi pamiętać o codziennym wypijaniu odpowiedniej ilości płynów. To ważne, bo jedna nerka potrzebuje większej ilości wody do rozpuszczenia i wydalenia dobowej porcji toksyn niż dwie nerki. Zazwyczaj po usunięciu guza i nerki zalecana jest dieta z mniejszą ilością białka. W jadłospisie powinno się ograniczyć ilość mięsa, wędlin, serów, a stosować więcej węglowodanów.
Jeśli w jedynej zdrowej nerce pojawi się przewlekła niewydolność, chory musi ograniczyć w jadłospisie nie tylko białko, ale także sód, który zatrzymuje wodę w organizmie oraz fosfor, który znajduje się w:
-
serach żółtych i topionych,
-
żółtku jajka,
-
mleku,
-
mięsie i podrobach,
-
roślinach strączkowych,
-
kakao i czekoladzie.
Reklama
Dieta przy raku prostaty: warzywa i witaminy
Pacjent w trakcie leczenia nowotworu gruczołu krokowego nie jest skazany na restrykcyjne ograniczenia żywieniowe, bo układ pokarmowy w tym przypadku nie jest tak bardzo obciążony, jak przy leczeniu innych nowotworów. Nie oznacza to jednak, że nie powinno się zwracać uwagi na to, co znajduje się na talerzu chorego. Dieta bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy A i E, likopen, selen, fitoestrogeny oraz antyoksydanty jest zalecana nie tylko w profilaktyce raka prostaty, ale także w trakcie leczenia.
Duże dawki likopenu nie tylko zapobiegają rozwojowi choroby, ale w niektórych sytuacjach potrafią także zmniejszyć wielkość gruczołu. Najwięcej likopenu znajdziemy w pomidorach, a zwłaszcza w ich skórce. Trzeba jednak pamiętać, że bardziej wartościowe niż surowe pomidory są rozdrobnione, długo duszone, gotowane lub smażone. Dlatego w diecie przy raku prostaty nie może zabraknąć zup pomidorowych, sosów, soków, koncentratów, przecierów, domowego ketchupu. Likopen znajdziemy też, choć w mniejszych ilościach, w innych czerwonych warzywach i owocach:
-
papryce,
-
owocach dzikiej róży,
Owoce i warzywa są istotne w diecie przy raku prostaty także ze względu na wspomagające leczenie flawonoidy, indole i fenole, witaminy A, E, C. Dlatego chory powinien sięgać często nie tylko po pomidory, ale także po brokuły, brukselkę, kalafior, kapustę, cebulę, czosnek, czerwoną paprykę. W jadłospisie nie może zabraknąć produktów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe i zawierające witaminę E:
-
tłustych ryb morskich,
-
owoców morza,
-
sezamu,
-
pestek dyni,
-
innych orzechów,
-
pestek,
-
nasion
Z ostatnich badań wynika, że dieta bogata w źródła tłuszczów roślinnych, np. orzechy i oliwę z oliwek, może zwiększać szanse przeżycia chorych na raka prostaty. Dzieje się tak za sprawą antyoksydantów , które mają działanie przeciwzapalne i prawdopodobnie hamują rozrastanie się komórek nowotworowych.
W diecie przy raku prostaty powinno się zwrócić szczególna uwagę na potrawy i napoje moczopędne i ostre przyprawy, bo pacjent w trakcie leczenia powinien regularnie oddawać mocz i nie przetrzymywać go (moczopędnych potraw i napojów trzeba unikać przed snem!). Moczopędnie działają:
-
alkohol,
-
kawa,
-
mocna herbata,
-
napoje energetyczne,
-
truskawki,
-
melon,
-
korzeń pietruszki,
-
świeże ogórki,
-
cebula,
-
cykoria.
Dieta przy nowotworze złośliwym - co nie jest zalecane?
Dieta przy raku trzustki, raku żołądka i wszystkich innych tego typu nowotworach nie powinna zawierać dań typu fast food, nadmiernej ilości soli i alkoholu. Na osłabiony przewód pokarmowy zbyt obciążające do strawienia mogą być: żytnie pieczywo z nasionami, tłuste sery dojrzewające, sery topione, konserwy, tłuste wędliny, salceson, kaszanka, pasztetowa czy grzyby.
Chorzy źle tolerują także:
-
tłuste i zasmażane zupy na wywarach mięsnych, kostnych i grzybowych,
-
potrawy zasmażanie i pikantne,
-
sosy i zupy zabielane śmietaną,
-
tłuste rogaliki francuskie i inne pieczywo cukiernicze
-
razowy makaron,
-
grubą kaszę gryczaną i pęczak.
Żywienie chorego onkologicznego wymaga niezwykłej biegłości w układaniu jadłospisu. Rodzina i bliscy chorego nie zawsze są w stanie samodzielnie sprostać temu zadaniu, zwłaszcza, że czasem do pełnego zbilansowania diety trzeba dołączyć tzw. żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. To preparaty, które stanowią uzupełnienie zróżnicowanej diety lub, w szczególnych przypadkach, jeśli lekarz tak zaleci, nawet ją zastępują. Produkty z tej grupy przeznaczone są między innymi dla chorych z ograniczoną, upośledzoną lub zaburzoną zdolnością: przyjmowania, trawienia, wchłaniania, metabolizowania i wydalania zwykłych produktów spożywczych.
Jak włączyć żywność specjalnego przeznaczenia medycznego? Preparaty odżywcze dostępne w formie płynu lub granulatu. To idealne rozwiązanie nie tylko dla chorych z brakiem łaknienia, ale także tych, którzy mają kłopot z gryzieniem i połykaniem. Postać, w jakiej przyjmujemy żywność ma ogromne znaczenie. Z badań klinicznych wynika, że płynne suplementy diety nie zawsze są dobrze tolerowane przez wszystkich chorych. Alternatywą są preparaty granulowane, które dodaje się do tradycyjnych posiłków.
