Dlaczego plastik jest szkodliwy? Wpływ plastiku na środowisko

Tworzywa sztuczne - co to?

Tworzywa sztuczne (potocznie nazywane plastikiem) to materiały wytworzone z polimerów syntetycznych lub tych pochodzenia naturalnego, ale odpowiednio zmodyfikowanych, by zyskać odpowiednie cechy, np. elastyczność i trwałość. Pierwszy materiał tego typu powstał już w 1862 roku w Wielkiej Brytanii: był to parkesine (inaczej celuloid), nazwany od nazwiska twórcy, Alexandra Parkesa. Następnie w 1907 roku wynaleziono bakelit (żywica fenolowo-formaldehydowa) – pierwszy sztuczny materiał¹. Od tych czasów trwają nieustanne badania nad udoskonalaniem tworzyw sztucznych. Powstają coraz to nowe ich wersje, a do najpopularniejszych należy m.in. polichlorek winylu, czyli PVC. Od lat 50. XX wieku tworzywa sztuczne są produkowane na masową skalę. Stają się one też coraz tańsze (a więc też chętnie wykorzystywane) i coraz trwalsze oraz odporne na czynniki zewnętrzne, co nie pozwala na ich skuteczny recykling.

Z tego powodu zaczęto dostrzegać wady plastiku: negatywny wpływ na środowisko naturalne, faunę i florę oraz zdrowie człowieka. Warto wiedzieć, że rozkład tworzyw sztucznych w zależności od ich rodzaju trwa od 100 do nawet 1000 lat², a podczas jego użytkowania, a następnie degradacji dochodzi m.in. do uwalniania się mikroplastiku czy toksycznych substancji.

Reklama

Jak wygląda produkcja tworzyw sztucznych?

Największymi producentami tworzyw sztucznych na świecie są Chiny, Stany Zjednoczone i Indie. Materiały te mogą powstać z polimerów syntetycznych wytworzonych ze związków nieorganicznych i organicznych, np. z węgla, kamfory (z niej powstał celuloid), krzemu, wodoru, azotu, chlorków, ropy naftowej, gazu ziemnego. Podczas produkcji dodaje się również modyfikatory, które mają np. poprawić trwałość, ognioodporność, odporność na promieniowanie UV oraz wysokie czy niskie temperatury. Można również dołączyć środki zapewniające antystatyczność i barwniki³.

Produkcja plastiku jest niedroga, a uzyskiwany materiał wykazuje wiele pożądanych cech, np. jest elastyczny i łatwy w formowaniu oraz trwały. To wszystko sprawiło, że na świecie wytworzyliśmy w 2023 roku aż 430 mln ton plastiku⁴. Przez modyfikatory i dodatki, np. stabilizatory, woski czy włókno szklane jest on też bardzo trudny do recyklingu i jeszcze trudniej i wolniej poddaje się biodegradacji. Pozostaje więc w środowisku przez wiele tysięcy lat.

Chcesz ograniczyć zużycie plastiku w swoim domu? Sprawdź, jak to zrobić>>

Reklama

Rodzaje tworzyw sztucznych. Jakie są rodzaje plastiku?

Istnieje ponad 700 rodzajów tworzyw sztucznych, które można podzielić, biorąc pod uwagę różne cechy. Jedną z najczęściej opisywanych kategorii jest reakcja plastików na temperatury. Można wyróżnić tworzywa sztuczne termoplastyczne (PVC, polipropylen, poliwęglan) lub termoutwardzalne (żywice poliestrowe i akrylowe, ester winylowy, poliuretany, silikon)⁵. Można wyróżnić również tego typu materiały pochodzenia naturalnego, np. celuloid, oraz syntetycznego (otrzymane w procesie syntezy organicznej). Istnieje też podział na plastomery (nie odkształcają się pod wpływem naprężeń) i elastomery (ulegają odkształceniom, można je formować, rozciągać, ściskać)⁶.

Reklama

Wady tworzyw sztucznych i wpływ plastiku na środowisko

Cechy, które miały być niezaprzeczalną zaletą plastików, działają też na ich – i naszą oraz środowiska naturalnego – niekorzyść. Okazuje się, że są tak tanie w produkcji, że produkujemy ich zbyt wiele, a przy tym proces ich rozkładu jest zbyt długi. Z tego względu stanowią zagrożenie dla ekosystemu. Jakie są wady plastiku i jak wpływa on na środowisko?

Mikroplastik przedostaje się do gleby, wód powierzchniowych i powietrza

Mikroplastik to część tworzywa sztucznego, której średnica nie przekracza 5 mm. Tak małe fragmenty odrywają się podczas produkcji, użytkowania i degradacji przedmiotów z plastiku. Zbadano, ze przedostają się do gleby, wody i powietrza, a nawet mogą trafiać do pożywienia. W ostatnim czasie zbadano, że cząsteczki mikroplastiku znajdują się w wodzie butelkowanej, a później trafiają do organizmu człowieka. Warto też wspomnieć, że obecność tak małych drobin plastiku została odkryta nawet w miejscach niezamieszkałych i trudno dostępnych, np. w lodowcach na Antarktydzie. Przez swoją różnorodność i niewielki rozmiar są one bardzo trudne do usunięcia ze środowiska⁷.

Zagrożenie dla fauny i flory

Długo rozkładający się plastik oraz cząsteczki mikroplastiku są zagrożeniem dla bioróżnorodności. Szkodzą zwierzętom, roślinom i ludziom. Niektóre gatunki są zagrożone wymarciem ze względu na swoją wrażliwość na czynniki biotyczne (oddziaływanie żywych organizmów na inne organizmy) i abiotyczne (fizykochemiczne wywierające wpływ na ekosystemy)⁸.

Mikroplastik w pożywieniu

Drobinki plastiku zostają zjedzone przez zwierzęta, ale trafiają też do naszego pożywienia, a stamtąd do naszego organizmu. Całkowity ich wpływ na nas nie został jeszcze do końca zbadany. Wiadomo, że mikroplastik może się trwale akumulować w tkankach oraz prowadzić do uszkodzeń mechanicznych układu pokarmowego⁹.

Zanieczyszczanie środowiska naturalnego i niewielkie szanse na recykling

Jednorazowe opakowania i wszystko, co zostało wykonane z tworzyw sztucznych, zalega na wysypiskach śmieci, również tych nielegalnych. Długo i trudno się rozkłada. Jest też niewielka szansa na recykling. Zgodnie z raportami organizacji ekologicznych podlega mu tylko 14% zużytego plastiku¹⁰. Reszta pozostaje wyspami śmieci, m.in. na oceanach, w lasach, na plażach.

Uwalnianie toksyn

Wiemy już, że plastik rozkłada się przez setki, a nawet tysiące lat. Warto zauważyć, że podczas takiego rozkładu uwalniane są nie tylko cząsteczki mikroplastiku, ale także toksyczne substancje, m.in. bisfenol A, fenole, ftalany, kadm, triklosan czy ołów. Mogą one zwiększać ryzyko zachorowalności na nowotwory, negatywnie wpływać na układ rozrodczy i gospodarkę hormonalną. Dodatkowo może też dojść do kumulowania się tych związków w organizmie¹¹.

Ze względu na wady plastiku oraz jego wpływ na środowisko naturalne warto go ograniczać w codziennym życiu. Stąd popularność wielorazowych przedmiotów, które mają zastąpić te wykonane z tworzyw sztucznych i często wyrzucane po jednym użyciu, np. słomki, sztućce, kubeczki, torby foliowe. Warto również zrezygnować z wody butelkowanej na rzecz tej filtrowanej lub z saturatorów do wody gazowanej BRITA.

Przypisy:

1. A. Radziszewska, A. Lewandowska, Czy plastiki są wrogiem człowieka, Tutoring Gadensis, 2018: https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/tutee/article/download/5928/5183.
2. J. Typiak, Zagrożenia jakie stwarzają plastiki i mikroplastiki dla ptaków morskich, Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk, ul. Nadwiślańska 108, 80-680 Gdańsk: https://edu.ekoagora.pl/pluginfile.php/61/mod_resource/content/1/W6-Zagro%C5%BCenia-jakie-stwarzaj%C4%85-plastiki-i-mikroplastiki-dla-ptak%C3%B3w-morskich-wyk%C5%82ad.pdf
3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Tworzywa_sztuczne.
4.  https://portalkomunalny.pl/430-mln-ton-plastiku-539698/.
5. Tamże.
6. Tamże.
7. M. Klimasz, A. Grobelak, Mikroplastik w środowisku – jego pochodzenie, klasyfikacja, drogi migracji i wpływ na organizmy, Politechnika Częstochowska, Wydział Infrastruktury i Środowiska: http://ichp.vot.pl/index.php/p/article/view/1106.
8. Tamże.
9. Tamże.
10. Tamże.
11. Tamże.