Praca była i jest wartością. Od zawsze zapewniała byt, a bez niej trudno liczyć na szczęście i przetrwać. W dzisiejszym świecie praca to jednak znacznie więcej niż tylko zespół czynności, które zapewniają godziwe warunki życia. Dla wielu osób praca stała się sposobem na życie, celem samym w sobie, stała się nałogiem. Pracoholizm już niektórzy nazywają kolejną chorobą cywilizacyjną.
Pracoholizm - co to jest?
Pod koniec lat 60 w Japonii stwierdzono pierwszy przypadek karoshi – czyli śmierci z przepracowania. Zazwyczaj karoshi spowodowana jest skrajnym, fizycznym, wyczerpaniem i stresem, których konsekwencją jest wylew krwi do mózgu lub zawał serca. W Japonii jest to problem powszechny (mówi się, że karoshi jest przyczyną nawet od 1/3 zgonów!), choć, co ciekawe staje się to też problemem popularnym.
Przepracowanie jest w modzie. Czy jest to jednak tylko problem Japonii? Z pewnością wśród naszych znajomych znajdzie się przynajmniej jedna osoba, o której mówi się, że za dużo pracuje.
Wszechobecny wyścig szczurów i dominująca filozofia posiadania i gromadzenia dóbr są czynnikami sprzyjającymi rozpowszechnianiu się pracoholizmu. Wiele osób narzeka na brak wystarczającej ilości snu. Coraz więcej czasu człowiek jest skłonny poświęcać na aktywności i pracę, a coraz mniej na odpoczynek i sen.
Reklama
Pracoholik - czyli kto?
Potocznie wielu z nas mówi o sobie „jestem pracoholikiem”, jednak prawdziwego pracoholika trudno nie zauważyć. Osoba uzależniona właściwie nie istnieje poza pracą.
Pracoholik:
- spędza w biurze o wiele więcej czasu, niż jego koledzy,
- przychodzi pierwszy, wychodzi ostatni.
- zazwyczaj bierze pracę do domu, a nawet zostaje w biurze na noc, aby poświęcić minimum czasu na czynności według niego zbędne lub nieważne,
- mało istotny jest właściwie dla pracoholika cały świat poza biurem czy miejscem pracy,
- zostają odstawiane na margines kolejne hobby, aż w końcu całkowicie znikają,
- praca jest religią,
- nie tylko traci zainteresowanie innymi czynnościami, ale co gorsza ludźmi,
- poświęca znaczną część doby na pracę, a resztę na minimalny, konieczny do dalszej pracy sen,
- nie pozostawia miejsca na rozwijanie, pielęgnowanie przyjaźni, związków, znajomości,
- zaczyna żyć na społecznej pustyni, gdzie liczy się tylko praca.
Reklama
Pracoholizm - przyczyny
Trudno stwierdzić, co jest przyczyną uzależnienia od pracy, gdyż tak, jak w każdym przypadku uzależnienia, etiologia jest kwestią indywidualną. Uzależnienia mają jednak pewne cechy wspólne. Potocznie uzależnienie kojarzy się z substancjami, które uzależniają także psychicznie, ale przede wszystkim fizjologiczne. Papierosy, narkotyki, alkohol stanowią typowe przykłady uzależnień na tle biochemicznym.
Pracoholizm należy jednak do grupy uzależnień psychicznych, których cechą diagnostyczną jest bardzo silne pragnienie wykonywania danej czynności, a niemożność spełnienia tego pragnienia prowadzi do rozległych i negatywnych skutków. Osoba uzależniona będzie więc poszukiwać sytuacji pracy, będzie fatalnie znosić brak pracy, a z czasem jej tolerancja wzrośnie, co oznacza, że aby osiągnąć tyle samo przyjemności, będzie musiała pracować coraz więcej. Praca stanie się kompulsją, mogą pojawiać się natrętne myśli o pracy, a dana osoba wypracuje sobie specjalny system mechanizmów obronnych, które pomogą jej w utrzymaniu przekonania, że wszystko, co robi jest w gruncie rzeczy nie tylko naturalne i mieści się w granicach normy, ale także jest ważne i słuszne.
Takie objawy uzależnienia psychicznego prowadzą do izolacji społecznej, a także fizycznego wyniszczenia organizmu, spowodowanego nie tylko faktycznym fizycznym wyczerpaniem, ale także stresem i napięciem, które nieustannie towarzyszą ludziom uzależnionym. Mówiąc o uzależnieniu, oprócz wymienionych przeze mnie klasycznych objawów, należy wspomnieć także o pewnych maskujących właściwościach uzależnienia. Kompulsywne zachowania zazwyczaj bowiem kryją ogromny lęk, smutek, lub agresję. Pracoholicy odnajdują w pracy często to, czego nie doświadczyli, lub czego nie potrafią doświadczyć w życiu poza biurkiem, a więc poczucie własnej wartości i względny spokój. Jest to oczywiście spokój pozorny, kompulsywne czynności chwilowo rozładowują napięcie (dlatego min. porzucenie ich jest tak bardzo trudne), lecz w istocie człowiek jedynie „zamiata pod dywan” swoje problemy. Uciekanie w pracę, wiąże się także z nieśmiałością i nieporadnością w sytuacjach społecznych.
Pracoholicy często mają problem z nawiązywaniem społecznych relacji, lub czują się w nich bardzo niepewnie. Na pracy właśnie budują oni swoją tożsamość. Niskie poczucie własnej wartości, sprawczości, tendencje kompulsywne i skłonności do wchodzenia w zależność mogą wynikać z bardzo wielu czynników i tu właśnie dochodzi do głosu komponenta indywidualna dla każdego pracoholika.
- Czym są: Choroby zawodowe
Reklama
Pracoholizm - objawy
Bardzo charakterystycznym objawem jest niemożność oddzielenia pracy od innych obszarów życia. „Wyłączenie” pracy staje się praktycznie niemożliwe. Pracoholika nie cieszą spotkania z bliskimi, czas poza pracą, gdyż pochłonięty jest myśleniem o organizacji pracy, swoich obowiązków i rozmyślaniem nad poprawą swoich wyników.
Dla pracoholika:
- zwykła niedziela, dzień wolny, lub wakacje to wielkie zagrożenie,
- bezczynność jest przerażająca,
- żyje toczy się w ciągłym napięciu i to napięcie, adrenalina są mu potrzebne do funkcjonowania,
- laptop i komórka to często najwierniejsi kompani.
Człowiek uzależniony od pracy, bezgranicznie jej poświęcony, staje się oschły dla otoczenia, egoistyczny, egocentryczny i nieobecny dla innych. Często też pracoholicy są opisywani jako ludzie nerwowi i konfliktowi, gdyż pozbawieni są szerszej perspektywy, widzą tylko jeden cel – efektywnie pracować.
Są to:
- perfekcjoniści,
- ludzie obdarzeni niezwykle racjonalnym i analitycznym sposobem myślenia,
- ze względu na swoje zdecydowanie mogą sprawiać wrażenie ludzi bardzo pewnych siebie. Są to zazwyczaj pozory, pod którymi w istocie kryje się człowiek niedowartościowany, lękowy, a przede wszystkim samotny i depresyjny.
Pracujesz w nocy? Sprawdź co Ci grozi.
Reklama
Pracoholik - idealny pracownik?
Można by przypuszczać, że pracoholicy są wspaniałymi pracownikami. Czy rzeczywiście? Ludzie uzależnieni od pracy nie potrafią współdziałać w żadnym zespole, gdyż pełnego poświęcenia dla pracy oczekują nie tylko od siebie, ale także od innych.
Jednotorowość myślenia prowadzi do:
- konfliktów,
- niezrozumienia,
- pojawiania się negatywnych emocji,
- wzajemnego oskarżania o lenistwo,
- ogromnego stresu napędzanego przez pracoholika, który pragnie zdążyć ze wszystkimi swoim obowiązkami i zrobić jeszcze dwa razy więcej,
- ciągłej kontroli siebie,
- nadmierna kontrola nad innymi, co nierzadko generuje irytację osób kontrolowanych.
Oprócz konfliktów interpersonalnych, należy zaznaczyć, że pracoholicy, podobnie, jak wszystkie osoby uzależnione, w którymś momencie tracą panowanie nad sobą. Gdy zostanie przekroczona cienka linia, następuje dezorganizacja.
Reklama
Pracoholik - cechy charakterystyczne
Pracoholik:
- sam zaczyna się gubić we własnych oczekiwaniach, pragnieniach i obowiązkach,
- bierze na siebie za dużo zobowiązań, co prowadzi do niedotrzymywania terminów, zwiększenia stresu i pogłębienia dezorganizacji,
- nie zatrzymuje się jednak i koło samo się napędza.
Częstokroć utrata efektywności prowadzi do utraty pracy, a to staje się ostatnim bodźcem uruchamiającym depresję. Jest to moment, w którym może nastąpić rozpoznanie sytuacji.
Gorsza sytuacja zachodzi w przypadku, kiedy pracoholik trafia do społeczności, w której jest już wielu ludzi uzależnionych od pracy. Atmosfera jest pełna napięcia, lecz pracownicy mają większą tolerancję na taki rodzaj stresu, więc nie występuje aż tak wiele konfliktów interpersonalnych, a co za tym idzie również dezorganizacja pracy jest mniejsza.
Reklama
Wypalenie zawodowe
Wypalenie zawodowe, podobnie jak pracoholizm, jest zjawiskiem związanym ściśle z pracą, lecz równocześnie zjawiskiem od pracoholizmu zgoła odmiennym. Pracoholik, nie zauważa, gdy jego postępowanie zaczyna odbiegać od normy, gdy praca zaczyna dominować w jego życiu i kontynuuje dalej wyczerpujący tryb życia.
Człowiek, który doświadcza wypalenia zawodowego odczuwa wycieńczenie, które uniemożliwia lub niezwykle dezorganizuje pracę, czego dana jednostka jest zazwyczaj po jakimś czasie świadoma. Wypalenie zawodowe często występuje u ludzi, których praca zawiera w sobie silną komponentę interpersonalnych kontaktów, czyli wśród min.:
- psychologów,
- nauczycieli,
- lekarzy,
- pielęgniarek.
Osoby doznające wypalenia zawodowego czują się przemęczone, zestresowane, zniechęcone.
Często stają się:
- bardzo nerwowe,
- niecierpliwe,
- tracą zapał do pracy,
- przestaje im zależeć na efektywności wykonywanej pracy,
- niestabilne emocjonalnie,
Mają poczucie wykorzystania przez innych z jednej strony i braku osiągnięć własnych z drugiej. Nie wykazują troski o drugiego człowieka, dystansują się do pracy.
Christina Maslach mówi o trzech podstawowych elementach wypalenia zawodowego:
- wyczerpaniu emocjonalnym,
- depersonalizacji,
- deprecjonowaniu własnych osiągnięć.
Depersonalizacja dotyczy innych ludzi. Człowiek zaczyna postrzegać ich bezosobowo, nie jest w stanie przejąć się ich problemami. Staje się:
- cyniczny,
- zimny,
- pozbawiony empatii.
Depersonalizacja ma charakter obronny. Obniżanie wartości innych ludzi jest zabiegiem mającym podtrzymać własną, załamującą się samoocenę. Człowiek ma poczucie, że nie jest w stanie przyjąć więcej problemów i spraw innych na swoje barki, co doprowadza do skrajnej postawy odrzucania i izolowania się od innych.
Maslach mówi także o trzech fazach wypalenia zawodowego.
- Dominujące jest nadmierne obciążenie pracą.
- Przeciążenie stresem przekłada się na pogorszenie relacji z innymi.
- Występuje tzw. „wypalenie terminalne”, w którym zmiany w działaniu i percepcji pracy są już bardzo utrwalone.
Bardzo często wypalenie zawodowe objawia się w wieku średnim, kiedy kryzysowi podlega bardzo wiele innych obszarów z życia jednostki. Wypalenie może interferować więc z generalnym kryzysem egzystencjalnym. Przyczyny wypalenia i moment życiowy danej osoby są rozpatrywane na psychoterapii, zazwyczaj indywidualnej.
Pracoholizm a wypalenie zawodowe
Pracoholizm i wypalenie zawodowe mogą współwystępować, ale nie muszą. Niewątpliwie mają elementy wspólne jak choćby skutki w postaci dezorganizacji życia, nie tylko zawodowego. Pracoholizm jednak jest przede wszystkim uzależnieniem, kompulsją, natomiast wypalenie zawodowe nie zawiera w sobie komponenty przymusu, jest raczej efektem nadmiernego zaangażowania w pracę.
Pracoholizm - jako uzależnienie
Pracoholizm zaczyna się, jak większość uzależnień bardzo niewinnie. Człowiek bardzo dużo pracuje, ale wciąż istnieją cele inne niż sama praca. Pracuje na dom, rodzinę i potrafi się cieszyć z relacji z innymi ludźmi. Z czasem jednak pojawiają się natrętne myśli i zaniedbywanie innych. Ci „inni” właśnie są bardzo ważni w rozpoznaniu pracoholizmu u bliskiej im osoby.
Pracoholik bardzo długo może zaprzeczać jakimkolwiek problemom, będzie wymawiał się dużą ilością obowiązków i wydatków, może twierdzić, że jest to stan chwilowy. Gdy jednak sytuacja się przedłuża, nie należy odwlekać szczerej rozmowy z taką osobą i podjąć próbę pokazania jej, w jaki sposób funkcjonuje i jakie to ma konsekwencję dla jego i naszego życia.
Pracoholizm - leczenie
Czasami, kiedy pracoholizm jest jeszcze w bardzo wczesnej fazie, działania ze strony partnera czy przyjaciół pomagają i następuje „wytrzeźwienie”. Zazwyczaj jednak pracoholizm stanowi ucieczkę od głębszych problemów niż tylko brak pieniędzy, a rozmowa nie wsystarcza. Wskazana jest w takich sytuacjach terapia. Przeprowadzane są zarówno psychoterapie grupowe, jak i indywidualne, a także terapie par. Pojęcie pracy zostaje przedefiniowane, na terapii klienci zastanawiają się, co praca im daje i co zastępuje.
Popularne są również Programy Dwunastu Kroków, czyli anonimowe grupy zrzeszające osoby uzależnione i postępujące w oparciu o 12 stwierdzeń dotyczących uzależnienia. Anonimowi Pracoholicy istnieją na świecie od 1983 roku, a ruch powstał w Nowym Yorku. Pierwszy krokiem ku wyleczeniu, jest, jak się wydaje, przede wszystkim przyznanie się do uzależnienia i uznanie utraty kontroli nad własnym życiem.
Pracoholizm - test
Czy Twoim zdaniem poniższe zdania są prawdziwe? Zaznacz P (prawda) lub F (fałsz).
1. Karoshi to śmierć z przepracowania. P F
2. Pracoholik poświęca się dla swojej pracy, ale nie zaniedbuje P F
swojej rodziny.
3. Dla pracoholika praca jest jednym z hobby. P F
4. Pracoholik kontroluje swój czas pracy. P F
5. Pracoholik motywuje innych pracowników do pracy. P F
6. Pracoholik nie potrafi odpoczywać. P F
7. Pracoholik nie jest łatwym współpracownikiem. P F
8. Pracoholik miewa natrętne myśli o pracy. P F
9. Pracoholizm to synonim wypalenia zawodowego. P F
10. Zazwyczaj szczera rozmowa z pracoholikiem wystarcza,
aby mu pomóc P F
Prawidłowe odpowiedzi:
1-P, 2-F, 3-F, 4-F, 5-F, 6-P, 7-P, 8-P, 9-F, 10-F
Za każdą prawidłową odpowiedź dajemy 1 punkt
1. 8-10 Gratulujemy, doskonały wynik! Przeczytałeś nasz artykuł bardzo dokładnie!
4-7 Uzyskałeś dobry wynik, przeczytaj artykuł jeszcze raz, aby uzupełnić swoją wiedzę!
0-3 Uzyskałeś mało punktów, przeczytaj nasz artykuł jeszcze raz!
