Dynia - co można z niej zrobić? Właściwości i kalorie

Dynia to owoc czy warzywo?

Czy dynia to warzywo? Wbrew potocznym przekonaniom nie. Z biologicznego punktu widzenia to... jagoda. Dynia jest więc owocem.

Roślina ta zaliczana jest do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae), obejmującej 130 rodzajów i ponad 800 gatunków, w tym między innymi arbuzy i ogórki.

Owoce dyni, w zależności od jej odmiany, mają średnicę od kilku do nawet kilkudziesięciu centymetrów, zdarzają się też przeszło metrowe giganty.

Ich kształt może być kulisty, ale też cylindryczny lub gruszkowaty. Wewnątrz znajduje się cenny kulinarnie i leczniczo miąższ oraz pestki, z zewnątrz zaś skóra.

Czy dynia jest jadalna? Nie zawsze. Głównie jest to uzależnione od gatunku.

Dynia ma liście pokryte delikatnym meszkiem o charakterystycznym kształcie poszarpanego serca. Jej kwiaty są dzwonkowate, zazwyczaj barwy żółtej. Niektóre odmiany mają długą łodygę.

Skąd pochodzi dynia? Owoc ten wywodzi się ze starożytnego Meksyku, gdzie był hodowany prawdopodobnie już 5,5 tysiąca lat temu. Dziś jest rozpowszechniony na całym świecie, w tym w Europie, obu Amerykach, Chinach i Indiach.

Reklama

Jakie są rodzaje dyni?

Wyróżnia się 18 gatunków tej rośliny, z czego część występuje powszechnie, inne zaś są niszowe. Największą popularnością cieszą się:

• dynia olbrzymia (Cucurbita maxima Duch) - duża, o wyraźnie rzeźbionej pomarańczowej skórze. Jej owoce ważą kilka, kilkadziesiąt, a nawet kilkaset kilogramów,
• dynia zwyczajna (Cucurbita pepo L), o żółtych, pomarańczowych lub zielonych owocach kulistego kształtu, zaklętych w gładkich skórkach,
• dynia piżmowa (Cucurbita moschata Duch) - na tle powyższych mała, o charakterystycznym kształcie gruszki,
• dynia figolistna (Cucurbita ficifolia Duch) - jest zielona i przypomina nieco arbuzy, jej liście zaś kojarzą się z tymi, którymi porasta figowiec.

W obrębie klasyfikacji gatunkowej występują dalsze podziały.

Istnieją więc liczne odmiany dyni, jak Hokkaido, będąca japońską postacią Cucurbita maxima,  znacznie mniejszą, charakteryzująca się jaskrawo pomarańczową skórką i miąższem, czy dynia makaronowa, zaliczana do Cucurbita pepo, w gotowaniu rozpadająca się - jej cienkie włókna przypominające włoski makaron.

Jaka dynia jest najlepsza? W kwestii smaku, wszystko jest kwestią gustu. Warto pamiętać, że nie wszystkie odmiany są jadalne. Część tego typu roślin to dynie dekoracyjne.

W sensie biologicznym są one z reguły odmianami wyżej wymienionych owoców olbrzymich, zwyczajnych czy piżmowych. Laikowi często trudno jest je rozpoznać, dlatego większość osób kieruje się wyłącznie opisami przygotowanymi przez sprzedawców.

Niemniej, w ogólnym zarysie przyjmuje się, że rośliny niejadalne mają mniej miąższu, a ten który jest, bywa bardziej gorzki.

Czy dynie ozdobne są trujące? Mogą być. Za wyczuwalną goryczkę odpowiada niekiedy kukurbitacyna - toksyczny alkaloid, mający chronić te rośliny przed pasożytami, ale też będący szkodliwy dla człowieka. Odmiany przeznaczone do spożycia powinny być od niej wolne.

Reklama

Wartości odżywcze dyni

Czy dynia jest zdrowa? Tak i to bardzo. Jej owoce zawierają witaminy B, E i C, a także duże ilości karotenoidów, będących silnymi antyoksydantami, takich jak β-karoten, β-kryptoksantyna, α-karoten, luteina i zeaksantyna.

W jej składzie znajduje się też duża ilość składników mineralnych, w tym wapnia, magnezu, żelaza, potasu, fluoru.

Jej pestki są bogatym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz błonnika pokarmowego. Jeśli zaś chodzi o aminokwasy białkowe, najważniejszymi z nich są kwasy asparaginowy i glutaminowy oraz arginina.

Wartości odżywcze pestek dyni i miąższu znacznie się różnią. Dobrze pokazuje to poniższa tabela (dane: B. Kulczyński i inni; pierwsze 4 pozycje w gramach/100 g produktu, pozostałe w mg/100 g, zaś witamina A - IU/100 g).

Czy dynia jest wzdymająca? Nie, wręcz przeciwnie. Owoc ten jest nawet zalecany w diecie mającej na celu zapobieganie tego typu dolegliwościom.

A czy jest lekkostrawna? Tak. Dzięki znacznej zawartości błonnika, jej resztki nie zalegają długo w żołądku i jelitach.

Reklama

Właściwości i zastosowanie dyni. Na co pomaga?

Ze względu na właściwości zdrowotne, olej z pestek dyni może być używany na zaparcia.

Wypróżnianie ułatwia wspomniany błonnik, który nie podlega trawieniu. Dlatego też często olej jest używany na odchudzanie, mimo że jego kaloryczność jest zbliżona do 900 kcal/100 g.

Oznacza to, że jest nieznacznie większa, niż w przypadku oliwy z oliwek.

Ale to zdecydowanie nie wszystkie możliwe zastosowania. Jak podają J, Szwejda-Grzybowska i inni, produkty z dyni działają:

• przeciwcukrzycowo,
• przeciwnadciśnieniowo,
• przeciwnowotworowo,
• immunomodulacyjnie,
• przeciwzapalnie,
• przeciwdrobnoustrojowo,
• przeciwpasożytniczo.

Pestkami dyni można wykonać odrobaczanie. Wystarczy spożyć dwie-trzy duże łyżki mocno rozdrobnionego produktu bez łupin wraz ze środkiem przeczyszczającym.

B. Kulczyński i wsp. podają, że wodne i etanolowe ekstrakty z dyni działają na liczne bakterie, w tym Staphylococcus aureus, Escherichia coli, czy Salmonella cholerasius, a także grzyby, takie jak: Aspergillus niger, Candida albicans i Penicillium crysogenum.

Ci sami autorzy przywołują wyniki badań, z których wynika, że etanolowy ekstrakt z dyni figolistnej poprawia tzw. profil lipidowy, a więc parametry dotyczące cholesterolu (spadek całkowitego i „złej” frakcji LDL, wzrost „dobrego”HDL).

Można więc stwierdzić występowanie efektu przeciwmiażdżycowego. Inne doświadczenia przeprowadzone z udziałem gryzoni wykazały, że owoc ten ma działanie hipoglikemiczne, co oznacza, żę obniża poziom glukozy we krwi.

Reklama

Kcal dyni. Czy jest wysokokaloryczna?

Ile kalorii ma dynia? Miąższ tej rośliny jest wyjątkowo niskokaloryczny, natomiast pestki wręcz przeciwnie - posiadają bardzo wysoką wartość energetyczną.

Ze względu na bardzo wysoką zawartość wody w miąższu dyni, jego kaloryczność wynosi średnio około 26 kcal na 100 gram produktu. To jest około 3 razy mniej, niż ziemniak, pięciokrotnie mniej, niż ryż czy makaron.

Natomiast suszone pestki kcal posiadają przeciętnie aż 559 kcal (dane: B. Kulczyński). To jednak i tak znacząco mniej, niż inne tego typu źródła tłuszczów, takie jak nasiona słonecznika (około 590 kcal) czy orzechy włoskie (ok. 650 kcal).

Przytoczone wyżej dane dotyczą najbardziej upowszechnionej dyni olbrzymiej. Pozostałe jej odmiany mogą mieć nieco inne właściwości – przykładowo miąższ tego owocu w postaci piżmowej ma około 40 kcal.

Kaloryczność rośnie też w związku z obróbką termiczną. Pieczona dynia ma większą wartość energetyczną, niż surowa. To, o ile zależy od ilości odparowanej wody. 

Reklama

Indeks glikemiczny dyni

Dynia ma wysoki indeks glikemiczny, czyli parametr informujący o szybkości wzrostu stężenia glukozy po spożyciu. Wynosi on w przypadku warzywa gotowanego aż 75.

Nieco niższy, ale wciąż przynajmniej średni jest IG w przypadku dyni Hokkaido (około 65).

Nie oznacza to jednak, że produkt ten jest całkowicie przeciwwskazany diabetykom cierpiącym na insulinoodporność. Ponieważ ma niewiele węglowodanów (tylko 6,5 g/100 g produktu), nie wywołuje gwałtownych reakcji.

Warunkiem jednak jest spożywanie dyni w niewielkich ilościach (maksymalnie około 200 gramów) i wraz z innymi produktami, o znacznie niższym IG.,

Reklama

Jak przygotować dynię do spożycia?

Jak wydrążyć dynię? Jak ją kroić, a także szybko i łatwo obrać z twardej skóry? I czy zawsze należy to robić?

Przygotowanie tego owocu do dalszej obróbki najlepiej jest zacząć o przekrojenia na pół lub pocięcia na kilka większych fragmentów. Dzięki temu odsłoni się jej wnętrze, które będzie można wydrążyć dużą łyżką, pozyskując pestki do dalszego wykorzystania.

Po dokonaniu fragmentacji, większych problemów nie powinno też nastręczyć obieranie dyni ze skórki - można to zrobić nożem, albo specjalną skrobaczką. 

Nieco inaczej drąży się dynię na Halloween. W tym przypadku należy odciąć niewielki fragment w górnej części, a przez powstały w ten sposób otwór wyłuskać łyżką miąższ z pestkami. Na koniec pozostaje jedynie wycięcie charakterystycznych oczu i zębów w pozostałej skorupie.

Uwaga: są dynie, które można jeść bez obierania. Ze względu na bardzo cienką skórkę, można tego nie robić w przypadku odmiany piżmowej (a jeśli już, lepiej jest użyć skrobaczki, niż noża). Nie trzeba też zdejmować skóry z dyni Hokkaido.

Jak przyrządzić dynię? Owoc ten daje nieograniczone wręcz możliwości. Przygotować można z niej zupę, ciasto, kotlety i dziesiątki innych potraw, zarówno na zimno, jak też na ciepło (szczegóły poniżej).

Aby podkreślić smak, warto zadbać o dodatki. Jakie przyprawy do dyni nadają się najlepiej? Wszystko zależy od tego, jaki charakter ma mieć danie. Na słodko idealnie sprawdzą się:

• cynamon,
• gałka muszkatołowa,
• kardamon.

Można też eksperymentować z syropem klonowym a nawet kakao. Inny zestaw będzie dobrym rozwiązaniem przy daniach ostrych lub wytrawnych:

• imbir,
• chili,
• pieprz,
• kminek,
• kurkuma,
• curry.

Co zrobić z dynią? Metody obróbki termicznej

Istnieje wiele sposobów obróbki dyni. W zależności od potrzeb i przepisu może ona być:

• pieczona,

• smażona,
• gotowana,
• duszona,
• prażona,
• grillowana,
• marynowana,
• kiszona,
• mrożona.

Pieczona dynia jest wyjątkowym rarytasem, zwłaszcza jeśli zostanie odpowiednio przyprawiona. Aby uzyskać właściwy efekt, kroi się ją w plastry lub drobną kostkę i polewa oliwą.

Całość przygotowuje się w naczyniu żaroodpornym w temperaturze 220 stopni.

Nadają się do tego celu różne odmiany dyni, choć wiele osób ze względu na kompaktowe rozmiary i miękką skórkę, którą można w takim przypadku zostawić, wybiera Hokkaido.

Ciekawym pomysłem jest ukiszenie dyni - przybiera ona wówczas nietypowy słodko-kwaśny smak. W tej roli dobrze się sprawdzają odmiany piżmowe, które są wąskie, a w dodatku nie wymagają obierania ze skórki. Po pocięciu w poprzeczne plastry, krążki mieszczą się w słoiku, a skóra pozwala zachować ich formę.

Dla smaku można dodać imbir i rozmaryn, całość zalewa się wodą z solą i odstawia na kilkanaście dni.

Co można zrobić z dyni? Pomysły na dania

Co można zrobić z dyni na obiad? Pyszną zupę krem, curry z dynią, ciecierzycą i szpinakiem, naleśniki, placki, puree, zapiekankę, gulasz, leczo, sałatkę i wiele innych.

Potrawy z dyni można przygotować wedle przepisów gotowych, dostępnych w książkach kucharskich i Internecie albo całkowicie autorskich.

W przypadku tego akurat owocu granicę wyznacza jedynie własna wyobraźnia.

Przykład? Oto propozycja nie do końca typowa, zahaczająca o przepisy kuchni tajskiej. Do wykonania tego dania potrzebne będą:

• mała dynia piżmowa (lub pół większej),
• kostka tofu,
• cebula, czosnek,
• imbir, kiełki, szczypiorek,
• przyprawy: chili i słodka papryka,
• limonka, cukier trzcinowy,
• sos sojowy,
• makaron ryżowy.

Dynię oraz tofu należy pokroić w drobną kostkę, a następnie podsmażyć przez na patelni z cebulą i czosnkiem. Po około 10 minutach zmniejszyć ogień i dolać około 5 łyżek sosu sojowego (może być rozcieńczony 2 łyżkami wody) z przyprawami. Dodać starty imbir, dwa plastry limonki i niewielką szczyptę cukru.

Dusić pod przykryciem przez kolejnych 10 minut, pod koniec dodając gruby szczypior. W tym czasie należy ugotować makaron, a gdy będzie gotowy, powinien zostać dodany na patelnię i starannie wymieszany z jej zawartością. Gotowe danie wyłożyć na głębokie talerze, posypując na koniec kiełkami. 

Co jeszcze można zrobić z dyni? Niemal wszystko: nie tylko na obiad, ale też śniadanie, podwieczorek, kolację; na słodko, na ostro, ciepło, zimno, w konsystencji stałej lub wodnistej. Oprócz wyżej wymienionych mogą to być też:

• dżem,
• przetwory,
• budyń,
• hummus,
• gofry,
• sok,
• kompot,
• przecier,
• wino/nalewkę

Kosmetyki z dyni

Co ciekawe, dynia nadaje się nie tylko do jedzenia. Ze względu na dużą zawartość witamin E, A i C, a także wielu innych cennych składników, znajduje ona zastosowanie także w kosmetologii, zarówno do wytwarzania preparatów profesjonalnych, jak też domowych.

Może być stosowany olej z pestek dyni na twarz, zwłaszcza jako środek pielęgnujący i zapobiegający starzeniu się, przeznaczony do cery suchej, łuszczącej się, zniszczonej, ze skłonnością do pękania.

Domowa maseczka z dyni regeneruje, odświeża i zwiększa elastyczność skóry, dodając jej ładnego kolorytu. Przygotowuje się ją po uprzednim zmiksowaniu miąższu na pulpę.

Można też użyć pestki dyni na włosy, a mówiąc dokładniej - wykorzystuje się do tego celu pozyskany z nich olej. Zawarte w nim składniki nadadzą pasmom blasku, sprężystości i puszystości, powinny też ograniczać zjawisko rozdwajania się końcówek i wypadania. Na podobnej zasadzie działa odwar ze skórki i miąższu.

Przeciwwskazania do spożywania dyni

W przypadku dyni przeciwwskazania bezwzględne do spożycia praktycznie nie istnieją. Tak jak zostało wspomniane wyżej, pewne wątpliwości mogą towarzyszyć przy schorzeniach diabetologicznych - czy jednak dynia szkodzi cukrzykom? Nie, jeśli jest spożywana w małych ilościach.

Bardzo rzadkim przypadkiem jest alergia na dynię, aczkolwiek wystąpienie reakcji uczuleniowej jest możliwe. Jej objawy mogą się ulokować zarówno w obrębie układu pokarmowego, jak też na skórze (wysypka, rumień).

Głównymi alergenami są - jak w przypadku wszystkich innych pokarmów - białka.

Przechowanie dyni

Jak przechowywać dynię? Jeśli jest w całości, powinna być umieszczona w miejscu suchym, przewiewnym i chłodnym, nie powinna to jednak być lodówka.

W chłodziarce umieszcza się jedynie owoc rozkrojony. Po zawinięciu w folię spożywczą, zachowa dzięki temu świeżość przez 4 do 5 dni.

Rozdrobnioną dynię można też przechować na zimę w zamrażalniku - w temperaturze poniżej zera będzie się nadawała do spożycia nawet po pięciu miesiącach.

Jeśli natomiast chodzi o olej z pestek, zaleca się, by był trzymany w lodówce w temperaturze od 4 do 10 stopni, zarówno przed, jak też po otwarciu butelki. Niska temperatura pozwala zachować właściwości odżywcze i prozdrowotne.

Oczywiście dynię można też przechowywać w postaci dżemów, przetworów, marynat, czy kiszonek.

Cena dyni. Gdzie ją kupić?

Ile kosztuje dynia? Na tak postawione pytanie nie sposób jednoznacznie odpowiedzieć. Koszt zakupu waha się bowiem znacznie w zależności od rodzaju, a także pory roku.

Najtańsze są owoce czysto dekoracyjne - cena za kilogram może wynosić w marketach i na targowiskach w granicach 2 złotych. Droższe są dynie olbrzymie - kosztują zwykle od 5 do 10 zł. Jeszcze więcej trzeba zapłacić za Hokkaido - nawet 12, 13 zł za 1 kilo.

Ponieważ najwięcej tego typu produktów trafia na rynek w październiku i w listopadzie, niższych cen można się spodziewać w drugiej połowie jesieni, zwłaszcza po święcie Halloween, kiedy spada popyt.

Warto zauważyć, że stosunkowo drogim produktem jest olej z dyni. Za półlitrową butelkę trzeba zapłacić około 40-50 złotych. Jeśli chodzi o pestki, łuskane kosztują w granicach 30-40 złotych za 1 kilogram.

Jak obchodzi się święto dyni?

Dynia jest owocem, który nie tylko świetnie smakuje, ale też jest silnie zakorzeniony w kulturze i obrzędowości. W wielu krajach, a zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, wydrążona dynia z wyszczerbionymi zębami i palącą się wewnątrz świeczką, jest najważniejszym symbolem obchodzonego tam święta Halloween. Ceremoniał ten wywodzi się prawdopodobnie z czasów rzymskich lub dawnych praktyk celtyckich.

Halloween obchodzony jest 31 października. Ze względu na zbieżność dat z przypadającym następnego dnia Dniem Wszystkich Świętych, zwyczajowo kojarzony jest ze śmiercią, duchami etc. W rzeczywistości nie ma jednak poważnego charakteru.

W Polsce Halloween celebrowany jest od lat dziewięćdziesiątych, równocześnie jednak obchodzone jest święto dyni. Kiedy? Tego samego dnia czyli 31 października.

Jest to więc krajowa, mniej mroczna alternatywa, rozwijana między innymi w szkołach i przedszkolach, wiązana z podziękowaniem naturze za jesienne plony.

Oprócz tego w różnych miejscach na świecie odbywają się festiwale dyni  - w Polsce taki ma miejsce we Wrocławiu. Są one okazją do degustacji, warsztatów kulinarnych, a także prezentacji wyjątkowych okazów.

A skoro mowa o wyjątkowości, warto na koniec powiedzieć o największej dyni na świecie.

W 2021 roku za takową został uznany (i pod tym hasłem wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa) okaz ważący aż 1225 kilogramów, uprawiany we włoskiej Toskanii, bijąc o 35 kg poprzedniego lidera - owoc wyhodowany w Belgii.