Dysfagia, czyli zaburzenia połykania. Jak ją rozpoznać i leczyć?

Czym jest dysfagia? Definicja zaburzeń połykania

Co to jest dysfagia? Jest to problem zdrowotny, który znacząco wpływa na jakość życia pacjentów, powodując dyskomfort, może prowadzić do poważnych komplikacji.

Dysfagia to zaburzenia połykania, czyli stan charakteryzujący się trudnościami w przesuwaniu pokarmów i płynów z jamy ustnej przez gardło do przełyku. Schorzenie to może być wynikiem różnych problemów zdrowotnych, takich jak uszkodzenia nerwów, mięśni, strukturalne zmiany w przełyku, a także schorzenia neurologiczne.

Definicja dysfagii obejmuje trudności na każdym etapie połykania. Proces połykania jest bowiem zaskakująco skomplikowany - angażuje wiele nerwów czaszkowych i ponad 50 mięśni.     

Dysfagia w klasyfikacji chorób ICD-10 jest oznaczona kodem R13 – ten kod służy do diagnozowania problemów z przełykaniem. Często pacjenci zastanawiają się, czy dysfagia to rak. Ważne jest zrozumienie, że choć schorzenie może być objawem nowotworu przełyku, nie zawsze oznacza obecność komórek nowotworowych. Może ono być spowodowane również innymi przyczynami, takimi jak refluks żołądkowo-przełykowy, uszkodzenia po operacjach, czy choroby neurologiczne.     

Dysfagia dotyka ok. 7% populacji, jednak ten odsetek rośnie wraz z wiekiem. Wśród osób starszych częstość dysfagii szacuje się na 30–40%. Dolegliwość jest szczególnie powszechna u osób starszych, ponieważ naturalne procesy starzenia się organizmu mogą prowadzić do problemów z połykaniem.

Zaburzenia połykania są zatem częstym problemem zdrowotnym, zwłaszcza u osób starszych. Dysfagia może znacząco obniżyć jakość życia. Może prowadzić też do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak zwiększone ryzyko wdychania pokarmu do płuc, co może spowodować zapalenie płuc, a także utrudniać jedzenie i picie, co z kolei może prowadzić do niedożywienia.

Dlatego bardzo ważne jest, aby zdiagnozować i zrozumieć przyczynę dysfagii. W wielu przypadkach może to pozwolić na leczenie lub znalezienie sposobów na radzenie sobie z problemami z przełykaniem, co zmniejsza ryzyko powikłań.

Opieka nad pacjentem z dysfagią wymaga specjalistycznego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Zrozumienie, co to dysfagia i jak ją leczyć, jest kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów.

Poznanie i zrozumienie jej pomaga w rozpoznaniu i zarządzaniu tym schorzeniem, zapewniając pacjentom odpowiednie wsparcie i leczenie, co może znacznie poprawić ich codzienne funkcjonowanie.

Reklama

Przyczyny i rodzaje dysfagii u dorosłych

Problemy z przełykaniem mogą wynikać z uszkodzeń w górnej części przewodu pokarmowego lub z zaburzeń pracy układu nerwowego i mięśni.

U młodszych pacjentów, poniżej 60. roku życia, najczęściej są to problemy związane z budową lub strukturą narządów. Natomiast u osób starszych, powyżej 60. roku życia, częściej występują zaburzenia neurologiczne (związane z układem nerwowym), a także rzadziej problemy z mięśniami lub zmiany spowodowane chorobami nowotworowymi lub ich leczeniem.

Rodzaje dysfagii    

Z uwagi na odmienną patofizjologię dysfagię dzieli się:

1. Dysfagię górną (ustno-gardłową) – dotyczy problemów z połykaniem na poziomie ust i gardła. W 80% przypadków przyczyną są choroby neurologiczne (czyli związane z układem nerwowym), a rzadziej nowotwory w okolicy głowy i szyi.
2. Dysfagię dolną (przełykową) – dotyczy problemów z połykaniem na kolejnym poziomie przełyku. W ponad 85% przypadków spowodowana jest chorobami układu pokarmowego, takimi jak zmiany strukturalne w przełyku (np. zachyłki) lub problemy z funkcjonowaniem przełyku, jak w chorobie refluksowej.

Dysfagię możemy także klasyfikować pod kątem przyczynowym.

A wyróżniamy:

• dysfagię na tle nerwowym - wynika z uszkodzeń układu nerwowego, które zakłócają koordynację i siłę mięśni zaangażowanych w połykanie. Schorzenia takie jak udar mózgu lub choroba Parkinsona mogą prowadzić do tego typu dysfagii, utrudniając prawidłowe przesuwanie pokarmu;
• dysfagię syderopeniczn - związana jest z niedoborem żelaza, który może prowadzić do osłabienia mięśni i zaburzeń funkcji przełyku. Niedobór żelaza może powodować atrofię mięśni przełyku, co utrudnia przepływ pokarmu do żołądka;
• dysfagię polekową - jest ona efektem ubocznym stosowania niektórych leków, które mogą wpływać na zdolność przełykania poprzez działanie na mięśnie lub śluzówkę przełyku. Leki takie jak antycholinergiki czy leki przeciwhistaminowe mogą zmieniać funkcję mięśni przełyku, prowadząc do trudności w połykaniu.

Ponadto wyróżnia się jeszcze następujące rodzaje dysfagii:

• na tle psychicznym;
• neurogenną;      
• czynnościową;      
• organiczną.    

Reklama

Objawy dysfagii. Jak rozpoznać zaburzenia połykania?

Dysfagia objawia się różnorodnymi symptomami, które mogą się różnić w zależności od jej rodzaju.

Główne objawy dysfagii, na które warto zwrócić uwagę i które powinny skłonić do podjęcia diagnostyki:

• zaleganie jedzenia w jamie ustnej lub gardle;    
• trudności z rozpoczęciem połykania;    
• wydłużony czas jedzenia;    
• zachłystywanie się podczas jedzenia, często połączone z kaszlem;    
• nadmierny odruch gardłowy, częste odchrząkiwanie;    
• spadek masy ciała, utrata smaku lub węchu;    
• w niektórych przypadkach mogą wystąpić tzw. prymitywne objawy, takie jak ssanie czy gryzienie policzków.

Dodatkowe objawy (niespecyficzne):

• piekący ból za mostkiem, częste odbijanie, zgaga, ślinotok, cofanie się jedzenia do przełyku;    
• problemy z mówieniem, takie jak bełkotliwa, niewyraźna mowa, chrypka, zmiana barwy głosu;    
• nawracające infekcje dróg oddechowych, gorączka niejasnego pochodzenia, brak kaszlu na polecenie.

Charakterystyczne objawy różnią się w zależności od etapu, na którym występuje problem:

W przypadku wystąpienia powyższych objawów, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu odpowiedniej diagnozy i leczenia. Leczenie zaburzeń połykania, czyli opisywanej dysfagii zależy od dokładnego zrozumienia przyczyn i specyficznego rodzaju schorzenia.

Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"

Pytania do eksperta

Karolina Łukaszewicz-Marszał

dietetyk kliniczny Fundacji Nutricia

01

Jak karmić pacjenta z dysfagią?

Karmienie pacjenta z dysfagią wymaga dostosowania konsystencji pokarmów i napojów do jego zdolności połykania. Posiłki powinny być miękkie, gładkie i łatwe do przełknięcia. Napoje i potrawy mogą być zagęszczane specjalnymi preparatami, aby zmniejszyć ryzyko zakrztuszenia się. Ważne jest także, aby pacjent siedział w odpowiedniej pozycji podczas jedzenia. Chory może być karmiony w pozycji półsiedzącej (czyli częściowo siedzącej, z podparciem), ale najlepiej, jeśli całkowicie siedzi. Czasami chory ma trudności z utrzymaniem głowy w odpowiedniej pozycji, wtedy warto ją delikatnie podtrzymywać jedną ręką, stojąc za pacjentem, a drugą ręką podawać jedzenie.

Rozwiń

02

Czy lody są dobre na dysfagię?

Lody mogą być dobrym rozwiązaniem dla osób z dysfagią, ponieważ są zimne, co może pomóc zmniejszyć ból i obrzęk w gardle (jeśli występuje). Najlepiej sprawdzą się te, które mają gładką konsystencję, bez większych kawałków np. orzechów, jednak ich dobór powinien być dopasowany indywidualnie. Warto mieć na uwadze, że lody nie są potrawą, która powinna stanowić bazę diety z uwagi na wysoką zawartość cukru czy tłuszczu.

03

Czego nie jeść przy dysfagii?

Osoby z dysfagią powinny unikać pokarmów, które mogą być trudne do przełknięcia i zwiększać ryzyko zakrztuszenia się. Bardzo ważne jest, aby dowiedzieć się od specjalisty o rodzaju i konsystencji posiłków, które są bezpieczne dla pacjenta.

04

Czy osoby z dysfagią mogą jeść chleb?

Osoby z dysfagią mogą jeść chleb, ale powinien być on odpowiednio dobrany. Niektórzy pacjenci z powodzeniem zjadają chleb miękki, pozbawiony skórek typu bułka paryska. Większość pacjentów z dysfagią będzie dobrze tolerować chleb namoczony w zupie czy w mleku. Należy unikać pieczywa zawierającego całe ziarna, które mogą być trudne do przełknięcia.

05

Jak zapewnić pacjentowi odpowiednią ilość składników odżywczych przy ograniczonym menu?

Większość produktów może być przez pacjenta spożywana, jeśli zostane one odpowiednio przygotowane tj. ugotowane i rozdrobnione. Pacjenci z powodzeniem mogą spożywać produkty zbożowe, produkty białkowe czy owoce i warzywa, jednak to ich obróbka jest tutaj kluczowa. Nie zawsze jednak udaje się dostarczyć wszystkich niezbędnych składników z tradycyjną dietą. W takich przypadkach lekarz może zalecić stosowanie preparatów z kategorii żywienia medycznego, które w niewielkiej objętości płynu dostarczają dużej ilości białka i energii.

Rozwiń

Reklama

Powikłania nieleczonej dysfagii

Nieleczona dysfagia może prowadzić do powikłań, które mogą znacząco wpłynąć na stan zdrowia pacjenta. Odpowiednie postępowanie jest kluczowe, aby zapobiec tym negatywnym skutkom.

Jakie są skutki dysfagii? Wymienić należy przede wszystkim problemy z przełykaniem, które mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, takich jak aspiracja (wdychanie pokarmu do płuc) i związane z nią zapalenie płuc.

Dodatkowo dysfagia opóźnia przyjmowanie pokarmów i płynów drogą doustną zatem może powodować niedożywienie, odwodnienie, a także pogorszenie ogólnego stanu zdrowia, co zwiększa ryzyko infekcji, utrudnia gojenie ran i może prowadzić do osłabienia fizycznego oraz problemów z pamięcią i koncentracją.

Te problemy mogą powodować wydłużenie pobyt w szpitalu, gorsze rokowanie oraz wyższe koszty leczenia.

Zatem kliniczne następstwa dysfagii mogą być naprawdę poważne i nie można ich bagatelizować.

Reklama

Diagnostyka dysfagii

Rozpoznanie dysfagii jest dość skomplikowane, ponieważ przyczyny mogą być różne, a objawy nie zawsze są jednoznaczne. Diagnostyka jest prowadzona przez specjalistę i zazwyczaj obejmuje kilka etapów, które pomagają w identyfikacji przyczyn zaburzeń połykania.

Jak diagnozuje się dysfagię?

• W przypadku ustno-gardłowej badania najczęściej przeprowadzają laryngolodzy oraz neurologopedzi. W pierwszej kolejności sprawdzają, czy pokarm zalega w jamie ustnej, gardle lub krtani oraz oceniają stan strun głosowych.

Do oceny aktu połykania używa się różnych metod:

• Wideofluoroskopia – badanie radiologiczne;
• Fiberoendoskopia przeznosowa (FESS) – nowocześniejsza metoda, która nie używa promieniowania i jest tańsza. Pozwala ocenić język, gardło, nosogardło i krtań przed i po połykaniu. Pomaga wykryć kluczowe objawy takie jak cicha aspiracja (aspiracja czyli „wdychanie” pokarmu bez wyzwolenia odruchu kaszlu).

Inne badania, które pomagają zdiagnozować dysfagię to:

• ultrasonografia – pozwala kontrolować ruchy języka i kości gnykowej podczas połykania;    
• manometria HRM (high resolution manometry) – bada funkcję gardła i górnego zwieracza przełyku;    
• scyntygrafia OPES – analizuje czas przejścia pokarmu przez różne etapy przełykania i ewentualną retencję (zatrzymywanie);    
• pH-metria i manometria przełykowa – stosowane przez gastroenterologów w przypadku podejrzenia refluksu żołądkowo-przełykowego.

Każde z tych badań pomaga w dokładnym zdiagnozowaniu przyczyn problemów z przełykaniem i dobraniu odpowiedniego leczenia.

Reklama

Jak leczyć dysfagię?

Aby zapobiegać problemom z połykaniem lub łagodzić ich skutki, oprócz leczenia choroby podstawowej, stosuje się różne metody medyczne i terapeutyczne.

Leczenie dysfagii skupia się głównie na zapobieganiu aspiracji (wdychaniu jedzenia i napojów do płuc), co mogłoby prowadzić do poważnych komplikacji. Sposób leczenia zależy od tego, jak poważne są problemy z przełykaniem. Może obejmować tzw. działania adaptacyjne, kompensacyjne lub rehabilitacyjne:

1. Adaptacja otoczenia: polega na dostosowaniu sposobu podawania jedzenia, jego konsystencji, temperatury, wielkości porcji oraz doborze odpowiednich narzędzi (np. specjalne sztućce) do potrzeb pacjenta.
2. Kompensacja: oznacza naukę nowego, bezpieczniejszego sposobu połykania. Na przykład, pacjent może nauczyć się pochylać głowę do przodu podczas połykania, wstrzymywać powietrze na chwilę i potem odkrztuszać.
3. Przywracanie sprawności (restytucja): skupia się na wzmacnianiu osłabionych mięśni, poprawie czucia oraz koordynacji ruchowej. W cięższych przypadkach lub przy postępujących chorobach, efekty mogą być ograniczone.

W praktyce często stosuje się jednocześnie wszystkie te strategie, aby uzyskać jak najlepsze rezultaty w leczeniu dysfagii.

Ćwiczenia i rehabilitacja

Na proces leczenia składają się w dużej mierze ćwiczenia i rehabilitacja, które polegają na wzmacnianiu mięśni odpowiedzialnych za połykanie. Ćwiczenia te mogą obejmować trening mięśni języka, warg, gardła oraz żuchwy, co poprawia koordynację i siłę mięśniową.

Aby poprawić połykanie, często potrzebna jest współpraca z fizjoterapeutą – polepszenie osiąga się m.in. poprzez zmianę postawy ciała oraz odpowiednie ułożenie głowy podczas jedzenia.

Początkowo terapeuta prowadzi ćwiczenia bez jedzenia, aby wzmocnić mięśnie warg, języka, żuchwy i krtani. Potem przechodzi do ćwiczeń z jedzeniem, które pomagają w nauce prawidłowego połykania.

Farmakoterapia i inne metody leczenia

Farmakologiczne leczenie dysfagii jest stosowane głównie w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego, a także problemów z ruchliwością i napięciem przełyku. W sytuacjach, gdy dysfagia jest spowodowana zmianami w budowie przełyku, mogą być stosowane metody endoskopowe, takie jak poszerzanie przełyku. W niektórych przypadkach, gdy pacjent zachłystuje się śliną lub jedzeniem, jedynym skutecznym rozwiązaniem może być interwencja chirurgiczna.

Jeśli dysfagia jest spowodowana suchością w jamie ustnej (kserostomią), konieczne jest nawilżanie śluzówki. Można to robić za pomocą preparatów sztucznej śliny, środków nawilżających lub prostych metod, takich jak ssanie kostek lodu, mrożonych kawałków ananasa czy żurawiny, żucie gumy, czy częste picie zimnych napojów (z wyjątkiem tych o smaku cytrynowym).

Należy unikać substancji, które mogą wysuszać i podrażniać śluzówkę, takich jak papierosy i kawa.

Rola dietetyka

Dietetyk odgrywa ważną rolę w postępowaniu przy dysfagii, pomagając dostosować dietę do potrzeb pacjenta. W leczeniu dysfagii najczęściej stosuje się metody adaptacyjne, które polegają na dostosowaniu pokarmów do potrzeb pacjenta, często właśnie we współpracy z dietetykiem.    

Jeśli problem dotyczy płynów, dieta powinna zawierać zagęszczone napoje, aby ułatwić ich przełykanie. Jeśli natomiast problem dotyczy pokarmów stałych, potrawy należy miksować lub rozdrabniać, aby były łatwiejsze do przełknięcia.

Z uwagi na to, że zaburzenia połykania mogą wpływać na masę ciała pacjenta, to jego dietę warto dopasować także pod jego stan odżywienia. Nieleczona dysfagia może predysponować do niedożywienia, a stan ten niesie ze sobą szereg konsekwencji zdrowotnych. By temu zapobiegać posiłki chorego powinny być bogate w energię, a także niezbędne składniki odżywcze.

Dieta może również wspomagać odruch połykania, pobudzając receptory w jamie ustnej. Można to osiągnąć przez spożywanie pokarmów o różnej temperaturze lub odpowiednio doprawionych. Zmiana temperatury jedzenia i dodanie przypraw może wzmocnić smak, co może pomóc w łagodzeniu objawów dysfagii.

Konsultacja ze specjalistą

Jeśli obserwujesz u siebie jakieś objawy, które mogą świadczyć o dysfagii to nie szukaj domowych sposobów. Nie są one rekomendowane, ponieważ tylko odpowiednie leczenie pod kontrolą lekarza może przynieść korzyści.

W przypadku podejrzenia lub leczenia dysfagii warto udać się do gastroenterologa lub laryngologa, który specjalizuje się w diagnozowaniu i leczeniu. Taki specjalista zaplanuje kompleksowe leczenie, często we współpracy z neurologopedą, dietetykiem i fizjoterapeutą.

Reklama

Żywienie przy zaburzeniach połykania

Dieta osoby z dysfagią musi być zaplanowana, aby ułatwić połykanie i zminimalizować ryzyko zakrztuszenia się. Żywienie w dysfagii powinno skupiać się na konsystencji pokarmów i ich wartościach odżywczych.

Jak mówi Karolina Łukaszewicz-Marszał, dietetyczka kliniczna Fundacji Nutricia – osoby z dysfagią powinny spożywać pokarmy o odpowiedniej konsystencji, dostosowanej do możliwości pacjenta. Powinny unikać tych pokarmów, które mogą zwiększać ryzyko zachłyśnięcia się. Zazwyczaj trudne do przełknięcia są płyny, ponieważ szybko przesuwają się w jamie ustnej i są trudne do kontrolowania, zwłaszcza jeśli ktoś ma problemy z siłą mięśni i czuciem w jamie ustnej. Z kolei pokarmy stałe mogą sprawiać trudności, jeśli ruch języka jest ograniczony, wargi nie domykają się prawidłowo, lub jeśli osłabione jest żucie i gryzienie. W takich przypadkach jedzenie może zalegać w ustach. Stałe pokarmy mogą również stanowić problem w gardle i przełyku. Najtrudniejsze są jednak potrawy o mieszanej konsystencji (np. jogurt z owocami, zupa z ryżem), ponieważ płynna część może zostać połknięta niekontrolowanie, zanim pacjent poradzi sobie z częścią stałą.

Jak dodaje ekspertka – dieta pacjentów chorujących na dysfagię powinna zawierać potrawy łatwe do przełknięcia, ale bogate w składniki odżywcze. Warto zadbać by były one bogate w białko, wysokiej jakości tłuszcze a także niezbędne witaminy i składniki mineralne.

Co prawda pacjenci z dysfagią mogą spożyć większość produktów przy odpowiednio zmodyfikowanej konsystencji (jeśli się je odpowiednio przygotuje tj. ugotuje na parze, udusi i odpowiednio rozdrobni). Jadłospis jednak zawsze powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniając zarówno preferencje smakowe, jak i wymagania dietetyczne, ale też stopień zaawansowania i rodzaj dysfagii.

Jedzenie w dysfagii powinno odbywać się w taki sposób, który zapewnia bezpieczeństwo i komfort pacjenta. Zaleca się by odbywało się powoli, małymi porcjami, aby zapobiec zakrztuszeniu się.

Preparaty do zagęszczania posiłków w dysfagii

Dla pacjentów cierpiących na dysfagię, specjalistyczne preparaty do zagęszczania posiłków są niezwykle pomocne w tworzeniu odpowiedniej konsystencji pokarmów i napojów, co ułatwia połykanie i zmniejsza ryzyko zakrztuszenia.

Preparaty zagęszczające działają poprzez tworzenie jednolitej, gładkiej struktury w płynach i pokarmach, co ułatwia ich kontrolowanie podczas połykania. Mogą być dodawane do różnych napojów i potraw, aby uzyskać odpowiednią konsystencję, która zmniejsza ryzyko przedostania się do dróg oddechowych. Preparaty te można stosować zarówno w ciepłych, jak i zimnych napojach oraz posiłkach, a ich zaletą jest to, że nie zmieniają smaku ani zapachu potraw.

- Zagęszczanie posiłków i napojów przynosi wiele korzyści pacjentom z dysfagią, przede wszystkim poprawiając bezpieczeństwo połykania. Dzięki odpowiedniej konsystencji, pacjenci mogą spożywać posiłki i napoje bez obaw o niekontrolowane dostanie się pokarmu do dróg oddechowych. Preparaty zagęszczające pozwalają również na zachowanie przyjemności z jedzenia, gdyż nie zmieniają smaku potraw i pozwalają na podniesienie ich estetyki. Warto wybierać preparaty, które są odporne na działanie amylazy – enzymu, zawartego w ślinie pacjenta. Dzięki temu nie rozwarstwia się on w buzi, co ma miejsce w przypadku stosowania skrobi ziemniaczanej – podsumowuje dietetyczka Karolina Łukaszewicz-Marszał.

Życie z dysfagią - porady dla pacjentów i ich opiekunów

Radzenie sobie z dysfagią na co dzień wymaga przestrzegania kilku praktycznych zaleceń, które mogą znacznie poprawić komfort życia zarówno pacjentów, jak i ich opiekunów.

Oto kilka wskazówek dotyczących przygotowywania posiłków, jedzenia poza domem oraz ogólnej opieki.

1. Przygotowywanie posiłków

• Konsystencja potraw: posiłki powinny mieć odpowiednią konsystencję dostosowaną do stopnia dysfagii. Zazwyczaj najlepszym rozwiązaniem jest jedzenie o gładkiej, zmiksowanej konsystencji, ponieważ łatwiej je przełknąć i lepiej kontrolować, takie jak zupy kremy, musy owocowe, budynie oraz puree z warzyw. Produkty wcześniej najlepiej jest ugotować lub udusić z odrobiną tłuszczu np. z oliwy z oliwek, śmietany lub masła, ponieważ sprawiają, że pokarm łatwiej się formuje w kęsy, co ułatwia połykanie i sprawia, że posiłek jest bardziej kaloryczny. Bardzo ważne jest, aby dowiedzieć się od specjalisty o rodzaju posiłków, które są bezpieczne dla pacjenta.
• Zagęszczanie napojów: używanie preparatów zagęszczających do napojów może znacznie ułatwić połykanie.
• Małe, częste posiłki: chorym zaleca się spożywanie małych, ale częstych posiłków. Takie podejście zapobiega zmęczeniu podczas jedzenia i może prowadzić do zwiększenia spożycia żywności zatem zmniejszać ryzyko niedożywienia.

2. Jedzenie poza domem

• Planowanie z wyprzedzeniem: przy jedzeniu poza domem warto wcześniej dowiedzieć się, jakie potrawy oferuje restauracja i czy możliwe jest dostosowanie ich konsystencji do potrzeb osoby z dysfagią.
• Koktajle o odpowiedniej konsystencji: dobrym pomysłem jest też zabieranie ze sobą koktajli przygotowanych w domu, które dzięki zawartości owoców, warzyw, produktów mlecznych i zbożowych stanowią wartościowy posiłek i zapewniają sytość na dłużej
• Zabranie własnych produktów: warto mieć przy sobie preparaty zagęszczające oraz małe przekąski o odpowiedniej konsystencji, które można spożyć w razie potrzeby.

3. Ogólne zalecenia

• Prawidłowa pozycja podczas jedzenia: podczas spożywania posiłków ważne jest, aby pacjent utrzymywał pozycję siedzącą. Pomaga to w prawidłowym przechodzeniu pokarmu przez przełyk i zmniejsza ryzyko zakrztuszenia. Prawidłową pozycję warto wypracować z fizjoterapeutą i neurologopedą.
• Współpraca z lekarzem i dietetykiem: regularne konsultacje ze specjalistą są kluczowe. Pomogą oni dostosować plan żywieniowy i leczenie do stanu zdrowia pacjenta, zapewniając odpowiednie  wsparcie.

Przestrzeganie tych zaleceń może znacznie poprawić jakość życia osób z dysfagią, ułatwiając codzienne funkcjonowanie i zmniejszając ryzyko powikłań związanych z zaburzeniami połykania.