Co to jest dysfonia?
Zmiana barwy, tonu lub utrata głosu budzą u każdego z nas uzasadniony niepokój. Takie objawy warto zawsze skonsultować z lekarzem, ponieważ przyczyny ich powstania mogą mieć podłoże chorobowe.
Zanim przejdziemy do dysfonii, warto zacząć od kilku zdań na temat fonacji, czyli procesu powstawania dźwięku. Każdy dźwięk wytwarzany jest w krtani, przy wspólnym działaniu systemu oddechowego i krtaniowego.
Pojawia się, gdy odpowiednia ilość powietrza doprowadza fałdy głosowe do drgań. Jednak w niektórych przypadkach proces ten może zostać zaburzony i pojawiają się nieprawidłowości.
Czas odpowiedzieć na pytanie - co to dysfonia i jak do niej dochodzi.
Dysfonia to jeden z rodzajów zaburzeń głosu. Mamy tu do czynienia z wielopostaciowym niedomaganiem narządu mowy, który charakteryzuje się nieprawidłowościami pojawiającymi się na poziomie krtani.
Najprostszą definicją dysfonii jest określenie jej jako zaburzenia, które wywołuje wysokość, jakość i głośność głosu znacznie różniącą się od głosu uważanego za normę u osób o określonej płci i wieku.
W klasyfikacji chorób ICD-10 dysfonia określona jest kodem R49 w kategorii „Objawy i oznaki związane z mową i głosem”. W katalogu ICD-11 znajdziemy ją pod numerem MA82.1 w „Zaburzeniach głosu” (MA82).
Czy dysfunkcja ta dotyczy jedynie osób dorosłych? Nie. Częstym zjawiskiem jest także dysfonia u dzieci. Dzieciaki głośno mówią lub krzyczą, tym samym nadwyrężają głos.
Brak diagnostyki i leczenia takich zaburzeń mogą prowadzić do trudności fonetycznych w dorosłym życiu. Dodatkowo, u chłopców w okresie dojrzewania pojawia się chrypka, jako efekt mutacji głosu.
Jedną z cięższych postaci dysfonii jest afonia. Jakie są główne różnice pomiędzy dysfonią i afonią? W przypadku tej pierwszej głos zmienia barwę i natężenie, z kolei przy afonii następuje całkowita utrata dźwięczności głosu. Z tego powodu często jest ona nazywana także bezgłosem.
Reklama
Rodzaje dysfonii
Medycyna rozróżnia trzy podstawowe rodzaje dysfonii - psychogenną, czynnościową i organiczną, ale w ramach poszczególnych postaci występują także podtypy tej choroby.
W zależności od konkretnej postaci schorzenia lekarz podejmuje indywidualny sposób leczenia, analizując jej charakterystyczne objawy.
Oto poszczególne rodzaje:
- dysfonia organiczna, która powstaje w następstwie chorób krtani, głównie w obrębie fałd głosowych. Do tego gatunku zaburzeń należą następujące typy dysfonii:
- spastyczna (kurczowa), która jest przewlekłą chorobą głosu, powstałą na skutek połączenia wielu czynników i pojawiania się skurczu fałd głosowych;
- porażenna, która pojawia się na skutek porażenia lub niedowładu nerwów krtaniowych;
- dysplatyczna, która charakteryzuje się odchyleniami w zakresie położenia względem siebie elementów aparatu głosowego.
- dysfonia czynnościowa, która jest skutkiem nieprawidłowej pracy mięśni krtani, a jej głównymi przyczynami są zaburzenia hormonalne, skutki uboczne działania określonych leków lub niewłaściwa emisja głosu. W ramach tego typu dysfunkcji wyróżnia się dysfonię:
- hiperfunkcjonalną (hiperkinetyczną), która powstaje w wyniku nadmiernego napięcia mięśni podczas fonacji. Najczęściej dotyka ona osoby, które zawodowo pracują głosem (na przykład aktorów lub nauczycieli);
- hipofunkcjonalną, która pojawia się u osób z obniżonym napięciem mięśni krtaniowych. Zaburzona tonacja w tych przypadkach dotyczy chorych, którzy są mocno osłabieni przez dotykające ich choroby, takie jak nowotwory, czy zaburzenia endokrynologiczne;
- mieszaną (dysfunkcyjną), która jest połączeniem dwóch poprzednich;
- spazmatyczną, wywołaną nadmiernym napięciem strun głosowych;
- audiogenną, która powstaje na skutek uszkodzenia narządu słuchu i powstałych w związku z tym trudności kontrolowania własnego głosu.
- dysfonia psychogenna, która może pojawiać w wyniku przewlekłego stresu, zaburzeń osobowości, czy stanów lękowych. Głównym podłożem takich zaburzeń mowy są czynniki psychologiczne, dlatego często ten rodzaj ujawnia się u osób cierpiących na depresję.
Wiele osób pracujących głosem choruje na tego typu schorzenia. Czy zatem dysfonia to choroba zawodowa?
Dysfonia może być uznana za chorobę zawodową, jeśli bezspornie zostanie potwierdzony związek przyczynowo skutkowy pomiędzy objawami choroby a warunkami świadczenia pracy, czyli sposobem jej wykonywania, zwanym „narażeniem zawodowym” (art. 235¹ Kodeksu pracy).
W wykazie chorób zawodowych taka jednostka chorobowa musi spełniać warunek „przewlekłej choroby narządu głosu spowodowanej nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat” (załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych).
Reklama
Przyczyny dysfonii
Zmiany w głosie mają różne podłoże, najczęściej o charakterze wrodzonym lub chorobowym. Dysfonia może być uwarunkowana wadami wrodzonymi, jak asymetria krtani, jej wiotkość, czy wrodzony brak napięcia mięśniowego.
Przyczynami dysfonii, która pojawia się jako następstwo chorób są:
- zapalenie gardła,
- zapalenie krtani (dysfonia w tym przypadku najczęściej występuje przy nawracających stanach zapalnych, które mocno przeciążają głos),
- refluks żołądkowy,
- zapalenie nagłośni,
- polipy, guzki i obrzęki krtani,
- nowotwory w okolicach gardła i szyi,
- choroby reumatyczne,
- dna moczanowa,
- toczeń rumieniowaty,
- przeziębienia lub infekcje górnych dróg oddechowych,
- alergie,
- nerwica (dysfonia jest tutaj efektem ubocznym długotrwałego przeciążenia psychicznego organizmu),
- zaburzenia hormonalne, na przykład w czasie miesiączkowania, ciąży, podczas menopauzy lub zmiany w głosie wraz z upływem lat.
Często pojawia się dysfonia u nauczycieli. To jedna z wielu grup zawodowych, które w pracy wykorzystują mechanizm głosowy.
Czynnikami, które sprzyjają powstawaniu nie tylko chrypki, ale także poważnych zmian w obrębie strun głosowych, są przede wszystkim uwarunkowania zewnętrzne, jak:
- przedłużony czas pracy (lekcja 45 minutowa podczas której nauczyciel posługuje się głosem),
- praca w hałasie (głównie na przerwach),
- nieodpowiednie warunki akustyczne, które wymagają wzmożonej pracy narządu mowy.
Przyczyną choroby lub jej skutkiem w dysfonii hyperfunkcjonalnej mogą być pojawiające się na błonie śluzowej fałdów głosowych specyficzne narośla w postaci tak zwanych guzków głosowych.
Reklama
Objawy dysfonii
Głównymi objawami dysfonii są:
- chrypka, która utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie. Dysfonia i chrypka mają związek tylko wtedy, gdy taki stan utrzymuje się dłużej, bez innych dodatkowych symptomów chorobowych;
- ciągła konieczność odchrząkiwania;
- odczuwanie stałej suchości w gardle, charakterystyczne dla dysfonii hiperfunkcyjnej;
- długotrwałe zmiany w tonacji i barwie głosu (najczęściej głos staje się niższy);
- wydobywanie głosu z wysiłkiem;
- nosowo-gardłowe zabarwienie głosu w czasie mowy;
- odczuwanie wzmożonego napięcia nerwowego w obrębie mięśni szyi i twarzy;
- niekontrolowane przerwy w mówieniu, charakterystyczne dla dysfonii hipofunkcyjnej;
- bolesność gardła, przejawiająca się głównie uczuciem pieczenia i ucisku.
Najbardziej charakterystycznym objawem dysfonii spastycznej jest tak zwane jąkanie krtaniowe. Chory doświadcza zaburzeń w płynności mówienia, a każdy wydobywany dźwięk wymaga ogromnej pracy narządu mowy, pojawiają się przerwy w mówieniu, a ton wydobywanego głosu ulega gwałtownym zmianom.
W przypadku dysfonii psychogennej objawy dotyczą nie tylko zaburzeń barwy głosu czy chrypki, ale pojawiają się także symptomy wegetatywne, jak zaczerwienienie skóry lub zwiększona potliwość ciała.
Przy jakiej chorobie zmienia się głos? Zaburzenia głosu w postaci dysfonii są nie tylko powiązane z chorobami gardła i krtani, ale często związane są także z chorobami neurologicznymi, jak choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, porażenie opuszkowe, czy drżenie samoistne.
W przypadku dysfonii psychogennej klasyfikacja chorób ICD-10 określa ją jako zaburzenie dysocjacyjne (F44.4), które pomaga choremu uniknąć w taki sposób trudnej sytuacji i znaleźć dla siebie usprawiedliwienie w zmianach głosu. Podłożem takiego zachowania jest często uraz psychiczny lub konflikt wewnętrzny.
Reklama
Leczenie dysfonii
Pierwszym etapem procesu leczenia jest rozpoznanie przyczyn choroby. W tym celu przeprowadzane jest badanie dysfonii. W diagnostyce wykorzystywane są:
- laryngoskopia, pośrednia lub bezpośrednia. To nieinwazyjne badanie pozwala ocenić stan gardła, części krtani i tylnej ściany języka;
- stroboskopia, która wykorzystuje światło stroboskopowe i dzięki kamerce wideo ułatwia obserwacje ruchu fałdów głosowych w zwolnionym tempie;
- badanie EMG, czyli badanie elektromiograficzne krtani, które wskazuje miejsce uszkodzenia nerwów krtaniowych;
- zdjęcie rentgenowskie (RTG);
- rezonans magnetyczny;
- tomografia komputerowa.
Leczenie dysfonii uzależnione jest od ustalenia podłoża schorzenia Polega głównie na terapii głosem, która obejmuje indywidualnie dobrane ćwiczenia oddechowe i fonacyjne, opracowane przez specjalistę.
Lekarze często zalecają zmianę stylu życia, która ma na celu zmniejszenie dolegliwości. Chodzi przede wszystkim o cichsze mówienie i oszczędzanie głosu, ćwiczenia relaksacyjne (chory może czasem wymagać psychoterapii) oraz wzmożoną aktywność fizyczną.
W niektórych przypadkach konieczne jest podanie leków, które łagodzą przyczyny zaburzeń. W zależności od podłoża choroby stosowane są leki antyalergiczne, przeciwzapalne czy terapia hormonalna.
Leczenie dysfonii czynnościowej ma na celu zmniejszenie napięcia mięśniowego. Skutecznym sposobem może być w tym przypadku podanie toksyny botulinowej (jadu kiełbasianego) w postaci miejscowej iniekcji (zastrzyku), której celem jest rozluźnienie fałd głosowych.
Leczenie dysfonii hyperfunkcjonalnej jest bardzo podobne i głównie opiera się na terapii głosowej, czyli indywidualnie dobranych ćwiczeniach.
W ciężkich przypadkach można podjąć leczenie chirurgiczne, polegające na zamierzonym uszkodzeniu nerwu krtaniowego wstecznego w celu zmniejszenia napięcia fałdów głosowych na czas terapii. Ta metoda jest jednak dość rzadko stosowana z uwagi na duże ryzyko powikłań.
Ile trwa dysfonia? Zazwyczaj problemy i zaburzenia narządu mowy utrzymują się kilka miesięcy. Ten czas należy poświęcić na systematyczną rehabilitacją głosową i leczenie.
W niektórych przypadkach zmiany mogą mieć charakter stały, ale prawidłowa higiena głosu znacznie redukuje dolegliwości.
Reklama
Ćwiczenia przy dysfonii
Ćwiczenia w dysfonii dzielą się na trzy grupy:
- oddechowe,
- fonacyjne,
- artykulacyjne.
Ćwiczenia oddechowe polegają na nauce oddechu przeponą. Oznacza to, że pacjent musi odnaleźć swój prawidłowy tor oddechowy. Na czym polega trening oddychania przeponowego?
W czasie oddychania ramiona nie mogą się unosić, a klatka piersiowa powinna równomiernie rozszerzać się w każdej swojej części. Wdech nosem należy wykonywać powoli, aż do uzyskania wrażenia całkowitego napełnienia brzucha powietrzem. Wydech powietrza ustami musi być spokojny, bez pośpiechu.
Ćwiczenia fonacyjne dysfonii polegają na rozluźnianiu mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego. Ich zadaniem jest prawidłowe wydobywanie głosu. Przykładami takich ćwiczeń są:
- długa wymowa samogłosek,
- powtarzanie kilka razy tej samej głoski,
- powtarzanie samogłosek w formie echa,
- łączenie w wymowie spółgłosek z samogłoskami.
Ćwiczenia artykulacyjne mają za zadanie usprawniać narządy, które odpowiadają za artykulację. Do takich należą: żuchwa, język, wargi, podniebienie miękkie.
Dodatkowo lekarz może wykonywać ćwiczenia manipulacyjne, które są rodzajem masażu, regulującego napięcie mięśnia krtani.
Istnieje również ścisły związek pomiędzy dysfonią i logopedią. Zadaniem terapii logopedycznej jest nauka prawidłowego artykułowania głosek, bez napięć i zbędnych ruchów mięśni narządu mowy. Ten rodzaj terapii polega na ćwiczeniach artykulacyjnych (buzi i języka), oddechowych i fonacyjnych.
