Jak wygląda dziewanna?
Dziewanna to bylina należąca do rodziny trędownikowatych. Po raz pierwszy jej nazwa została użyta w kronikach Jana Długosza. Określenie pochodzi od starosłowiańskiej bogini wiosny. Według legendy Dziewanna została zaklęta w zioło.
Roślina ta jest znana pod różnymi nazwami, m.in. mullein, a nawet… cowboy toilet paper, co sugeruje jej częste zastosowanie w przeszłości. Z powodu swojego wyglądu, dziewanna była też nazywana świecą królewską.
Jak wygląda roślina dziewanna? Znanych jest jej kilkaset gatunków. Ostateczny wygląd tej rośliny uzależniony jest właśnie od przynależności gatunkowej. Jej sztywne, zdrewniałe łodygi mogą osiągnąć nawet 2 metry. Zwykle dziewanna wyróżnia się drobnymi kwiatami, zamkniętymi w jeden kwiatostan.
W zależności od gatunku kwiat dziewanny może mieć barwę białą, żółtą, fioletową, a nawet czerwoną. To on stanowi główny surowiec leczniczy, choć liście dziewanny, charakteryzujące się ,,wełnistym owłosieniem” w przypadku wielu gatunków, także wykazują właściwości prozdrowotne.
Naturalnymi miejscami występowania dziewanny są tereny Europy i Azji w klimacie umiarkowanym. Największą różnorodność gatunkową dziewanny obserwuje się w Turcji.
Dziewanna nie ma zbyt wygórowanych wymagań, jeżeli chodzi o gleby i występuje również na nieużytkach, tę pospolitość wyrażono nawet w przysłowiu polskim: „gdzie rośnie dziewanna tam bez posagu panna”.
Nasiona mają zdolność do kiełkowania nawet przez 100 lat. Ziele dziewanny tradycyjnie stosowane jest przy migrenowych bólach głowy, w dolegliwościach układu oddechowego, a także przy problemach skórnych, np. odparzeniach, odmrożeniach, stłuczeniach czy siniakach.
Reklama
Odmiany dziewanny
Dziewanna jest rośliną z rodziny trędownikowatych, do której zalicza się około 360 gatunków. W Polsce występuje ich około 11. Niektóre z nich wykazują właściwości lecznicze, natomiast inne wyróżniają się jedynie walorami dekoracyjnymi.
Oprócz dziewanny wielkokwiatowej znane są również jej inne odmiany. Wyróżnia się m.in. dziewannę kutnerową, która cechuje się miodowym zapachem i ciekawym wyglądem - rozpoznasz ją po tym, że pokrywają ją szare, gęsto rosnące ,,włoski”, nazywane „kutnerem”.
Na liście różnych typów dziewann wymienić można też takie gatunki jak:
- dziewanna drobnokwiatowa - to roślina kwitnąca od lipca do września, porastająca górskie zbocza, zręby i tereny ruderalne. To zioło o właściwościach przeciwzapalnych. Dziewanna drobnokwiatowa nie jest uprawiana w ogrodach, a jej zbiór następuje z natury.
- dziewanna ogrodowa - to gatunek dziewanny występujący jedynie w ogrodach. Preferuje stanowiska nasłonecznione oraz piaszczyste, mało zasobne gleby. Warto uprawiać dziewannę w ogrodzie, niezależnie od gatunku, ponieważ wszystkie są przyjazne dla zapylaczy. Rodzajem dziewanny ogrodowej jest dziewanna Clementine o żółto-łososiowych kwiatach.
- dziewanna pospolita - nazywana też dziewanną polną. To roślina dwuletnia lub wieloletnia, która miesza się z innymi gatunkami dziewanny. Jej kwiatostan wyróżnia się żółtymi kwiatami. Odmianą o białych kwiatach jest „Album”. Osiąga maksymalnie 120 cm. Spotkać można ją na terenie całego kraju, zwykle w zaroślach, przy drogach i na murawach.
- dziewanna fioletowa - to nie tylko roślina występująca naturalnie w przyrodzie, ale też roślina ozdobna, pełniąca funkcje dekoracyjne, np. w ogrodach. Najczęściej w naturze wyrasta na Wyżynie Lubelskiej. Swoją nazwę zawdzięcza fioletowym kwiatom. Rzadziej kwiatostan przyjmuje barwę czerwoną albo białą.
Warto też zwrócić uwagę na, że powstają mutacje naturalnych odmian tej rośliny. Jedną z nich jest dziewanna różowa - to dziewanna mieszańcowa, dwuletnia. Powstała od naturalnej odmiany „Jackie”. Ten typ osiąga do 60 cm wysokości.
Znana jest też dziewanna austriacka. Nie ma jednoznacznego stanowiska, czy roślina jest gatunkiem, czy też podgatunkiem dziewanny. Ta odmiana mimo że znana w Europie Środkowej i Południowej w Polsce ma ograniczone pole zasięgu - występuje tylko w okolicach Krakowa, Miechowa, Nowego Brzeska i Prochowic.
Z kolei gatunkiem pochodzącym z północno-zachodniej Turcji jest dziewanna olimpijska, która osiąga nawet 2 metry wysokości. Jej pęd wraz z kwiatostanem tworzą rozgałęziania przypominające wieloramienny świecznik.
Niezwykle efektownie wygląda też dziewanna jedwabista, tworząca rozety pokryte białym kutnerem. Rośliną, która rosnąć na polach może zanieczyszczać uprawy, jest dziewanna rdzawa. Naturalnie rośnie na pastwiskach, wzdłuż terenów kolejowych i na skarpach. Często znajduje zastosowanie jako roślina ozdobna.
W rodzinie trędownikowatych wyróżnia się też gatunek dziewanny firletkowej, która preferuje gleby wapienne. Ma jasnożółte lub lekko białe kwiaty.
Dziewanna może być rośliną jednoroczną, dwuroczną. Znane są też odmiany dziewanny wieloletniej.
Reklama
Uprawa dziewanny
Dziewanna nie ma zbyt dużych wymagań glebowych. Wiele jej gatunków rośnie dziko. Niektóre natomiast są uprawiane w ogrodach w celach dekoracyjnych lub ze względu na właściwości lecznicze.
Dziewanny preferują stanowiska nasłonecznione i suche. Świetnie radzą sobie na ubogich glebach, w tym tych piaszczystych. Z kolei w bogatej glebie sadzonki dziewanny wykazują mniejszą żywotność.
Roślinę rozmnaża się poprzez wysiew nasion. Chcąc uzyskać nową generację roślin, należy je rozmnożyć przez sadzonki, a nie przez nasiona. Aby dziewanna pięknie się prezentowała, pędy kwiatowe należy usuwać zanim zawiążą się nasiona.
Uprawa dziewanny wielkokwiatowej i innych gatunków nie wymaga nawożenia. Trzeba też uważać, by nie przesadzić z ilością wody do podlania tej rośliny. Nie musisz zabezpieczać jej na zimę. To dość niewymagająca roślina, więc dobrze poradzi sobie sama.
Kiedy kwitnie dziewanna? Wszystko zależy od gatunku. Jako pierwsza kwitnie dziewanna fioletowa - następuje to od maja do sierpnia. W czerwcu zaczyna kwitnąć dziewanna wielkokwiatowa, a w lipcu drobnokwiatowa.
Jak zbierać dziewannę? Zbiór powinien nastąpić w ciepły, suchy dzień. Nie powinno wówczas być mokro. Kwiaty należy wysuszyć na papierowym ręczniku i po usunięciu wilgoci włożyć do słoika.
Reklama
Właściwości dziewanny
Choć właściwości lecznicze dziewanny znane były już w starożytności, to jednak prawdziwą popularność roślina zdobyła w średniowieczu. Wówczas postrzegano ją bardziej jako roślinę magiczną. Właściwości magiczne dziewanny wykorzystywano w domostwach, by chronić przed uderzeniem pioruna, chorobami oraz wieloma innymi nieszczęściami.
Możliwości lecznicze dziewanny doceniała nawet Hildegarda z Bingen, która wykorzystywała roślinę do leczenia chrypy, bólów w klatce piersiowej, a także jako środek pobudzający.
Pomimo ogromnej liczby gatunków dziewanny, właściwości lecznicze wykazują tylko trzy gatunki: dziewanna:
- wielkokwiatowa,
- drobnokwiatowa,
- kutnerowa.
Surowcem leczniczym dziewanny wielkokwiatowej są jej kwiaty. Wśród najważniejszych substancji w niej zawartych znajdują się:
- glikozyd irydoidowy (aukubina) - wykazuje właściwości przeciwzapalne, rozkurczowe, bakteriostatyczne, chroniące miąższ wątroby;
- flawonoidy - chronią przed promieniowaniem ultrafioletowym, powstawaniem stanów zapalnych, zmniejszają ryzyko nowotworów;
- saponiny - charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym, a dodatkowo rozrzedzają wydzielinę w oskrzelach. Łagodzą stan zapalny i podrażnienia błon śluzowych. To właśnie saponinom, a konkretnie werbaskosaponinie, dziewanna zawdzięcza swoje działanie wykrztuśne. Taki mechanizm opiera się na pobudzaniu odruchu kaszlu poprzez drażnienie zakończeń nerwów czuciowych znajdujących się w błonie śluzowej żołądka, co prowadzi do nasilenia wydzielania w obrębie dróg oddechowych. W tym kontekście warto wspomnieć również o innym sposobie wpływania saponin na odkrztuszanie - otóż powodują one zwiększone wydzielanie wody w oskrzelach, co prowadzi do upłynnienia zalegającej wydzieliny;
- substancje śluzowe - pełnią rolę środków o działaniu zmiękczającym, ochronnym i przeciwzapalnym;
- karotenoidy - to naturalne antyoksydanty. Usuwają z organizmu wolne rodniki, sprzyjające np. chorobie nowotworowej;
- olejek eteryczny - łagodzi stany zapalne skóry, działa przeciwbakteryjnie i łagodząco;
- liczne sole mineralne (m.in. fosfor, wapń, potas, żelazo, krzem) - wspierają pracę całego organizmu, wzmacniają włosy, paznokcie, kości i zęby, mają zastosowanie w regulacji gospodarki kwasowo-zasadowej.
Wielu pacjentów do dziś sięga np. po syrop z dziewanny z uwagi na właściwości przeciwbakteryjne, łagodzące ból gardła i zmniejszające chrypkę.
Doceniane są również właściwości lecznicze dziewanny kutnerowej. Roślina ta składem, działaniem i zastosowaniem przypomina dziewannę wielkokwiatową.
Z kolei po dziewannę drobnokwiatową można sięgnąć w przypadku zapalenia oskrzeli, infekcji ucha, bólu gardła czy kaszlu. Tego rodzaju ziele działa łagodząco na podrażnienia, ma właściwości przeciwzapalne i wykrztuśne.
Reklama
Zastosowanie dziewanny
Choć w medycynie ludowej dziewanna znalazła uznanie już wieki temu, to jednak pierwsze badania dotyczące skuteczności zastosowania dziewanny w lecznictwie przeprowadzono całkiem niedawno.
Na co działa dziewanna? Oto lista wskazująca na jej zastosowanie:
- na wirusy - prekursorami w badaniu działania przeciwwirusowego dziewanny byli polscy naukowcy tworzący zespół pod kierownictwem A. Slagowskiej. Zauważyli oni, że minimalne stężenie hamujące wirusa opryszczki zwyczajnej to 190 μg/ml. Eksperymentowano również na wpływie dziewanny na różne odmiany wirusa grypy A oraz wirusa grypy typu B. Zgórniak-Nowosielska i inni badacze zauważyli działanie przeciwwirusowe tej rośliny;
- na stany zapalne - badania Kupeli i współautorów wykazały, że ekstrakt z kwiatów dziewanny zarówno w połączeniu z wodnym, jak i alkoholowym roztworem, hamował stan zapalny u myszy, wywołany uprzednio przez karagen;
- na bakterie - zdaniem badaczy z zespołu Turkera dziewanna dzięki obecności saponin hamuje rozmnażanie takich bakterii jak: Klebsiella pneumoniae, Staphyloccocus aureus, Pseudomonas aerugino-sa oraz Escherichia coli. Ponadto porównując różne preparaty z dziewanną, w tym herbatkę, olejek i kapsułki, naukowcy określili, że najlepiej na zwalczanie bakterii działa olejek;
- dziewanna a serce - podkreśla się wzmacniające działanie rośliny na układ sercowo-naczyniowy. Pracę serca wspomaga wyizolowany z dziewanny werbaskozyd, który zdaniem takich naukowców jak Pennacchio zwiększa siłę skurczu serca mięśniowego o 9% zwiększa przepływ krwi przez naczynia wieńcowe o 68% oraz przyśpiesza akcję serca o 37%.
Ponadto poleca się również dziewannę na kaszel. Działanie wykrztuśnie wynika z obecności w jej składzie saponin triterpernowych. Odkrztuszanie jest łatwiejsze także przez zwiększenie wydzielania wody w oskrzelach, co prowadzi do usunięcia zalegającej wydzieliny. Po napary z tej rośliny warto sięgać w stanach przeziębienia, przy astmie czy katarze. Zioło dziewanny łagodzi dolegliwości bólowe, działa też uspokajająco.
Kwiaty dziewanny zastosowanie znajdą również w przypadku dolegliwości skórnych - począwszy od oparzeń słonecznych, poprzez trądzik, rany, po odmrożenia i hemoroidy. Poleca się stosowanie preparatów z tą rośliną również na infekcje uszu.
Na uwagę zasługuje także zastosowanie liści dziewanny do tworzenia naparów na bóle gardła i katar. Taki wyciąg uśmierza też ból wywołany chorobami reumatycznymi.
Badania przeprowadzone przez Changa i innych badaczy wykazały, że dożylne podanie aukubiny, substancji uzyskiwanej z dziewanny, uchroniło psy doświadczalne przed śmiercią w wyniku zatrucia muchomorem jadowitym.
Dziewanna sprawdza się również w kosmetyce. Odwar z tej rośliny może służyć do pielęgnacji włosów suchych i pozbawionych blasku. Sprawdzi się on też do przemywania twarzy. Wystarczy łyżkę kwiatów dziewanny zalać szklanką ciepłej wody i ogrzać do wrzenia. Po 15 minutach odcedzić. Tego typu płukanka zmniejsza wypadanie włosów, wspiera walkę z łupieżem oraz nadaje włosom miękkość.
Dziewanna działa nie tylko na włosy, ale może być też składnikiem domowych kremów nawilżających. Wystarczy wymieszać ją z ekstraktem glicerynowym i nakładać na podrażnioną cerę.
Reklama
Jak stosować dziewannę? Syrop, nalewka i herbata
Dziewannę można przyjmować w różnej formie. Najpopularniejsze metody podania dziewanny do picia to herbatka, syrop oraz nalewka. Tego rodzaju napoje wykazują właściwości lecznicze i warto po nie sięgać, gdy borykasz się z przeziębieniem, dolegliwościami ze strony układu oddechowego, ale też w stanach zapalnych, np. żołądka.
Poniżej prezentujemy przepisy z dziewanną w roli głównej. Do ich przygotowania może posłużyć zarówno świeża, jak i suszona dziewanna. Sposób przyrządzenia poniższych napojów jest prostszy niż myślisz.
Do zrobienia syropu, nalewki albo herbaty zastosuj jeden z trzech wybranych rodzajów: dziewannę wielkokwiatową, drobnokwiatową albo kutnerową.
Syrop z dziewanny
Domowy syrop z dziewanny uzyskasz z jej świeżych kwiatów. Zadbaj o to, by użyć ich tuż po tym jak pozbędziesz się z nich wilgoci. Gdy kwiaty leżą zbyt długo szybko brunatnieją, stąd tak ważne jest zastosowanie świeżych roślin.
Jak zrobić syrop z dziewanny? Na początek przygotuj niezbędne składniki. Oprócz świeżych kwiatów, użyj również cytryny, brązowego cukru oraz wody. Rozgnieć kwiaty tłuczkiem, zalej wodą z cytryną. Odstaw całość na minimum 1 dobę. Następnie zagotuj i dodaj cukier. Cukier możesz też zastąpić miodem, tworząc syrop z dziewanny i miodu.
Syrop z kwiatów dziewanny sprawdzi się jesienią i zimą, gdy trwa sezon na przeziębienie i grypę. Wskazane jest picie kilku łyżek gotowego syropu dziennie.
Nalewka z dziewanny
Gdy przeziębienie dopadnie osoby dorosłe, jego objawy mogą zwalczać nie tylko syropem z tej rośliny, ale również nalewką. Jak zrobić nalewkę z dziewanny? Sposób jej przyrządzenia jest niezwykle prosty. Wystarczy, że dwie szklanki świeżych kwiatów połączysz z pół litra wódki.
Możesz też pokusić się o przygotowanie nalewki z dziewanny na spirytusie. Aby ją przyrządzić zalej 10 dag kwiatów dziewanny 0,5 l spirytusu. Wstrząśnij mocno butelką i odstaw na 2 tygodnie.
Jak stosować nalewkę z dziewanny? Pamiętaj, że zawarty jest w niej alkohol. Dlatego nie należy przesadzać z ilością takiego napoju. Wystarczy, że w chwilach osłabionej odporności, kaszlu albo chrypki rozpuścisz w kieliszku wody 15-20 kropel takiej nalewki. Ten sposób na łagodzenie powyższych objawów znany jest już od średniowiecza.
Herbata z dziewanny
W bardzo szybki i prosty sposób przygotujesz również herbatę z dziewanny. Wystarczy, że jedną łyżkę suszonych ziół zalejesz dwiema szklankami wrzątku i pozostawisz pod przykryciem przez około 10 minut. Dzięki temu napar z dziewanny dobrze się zaparzy.
Pamiętaj, by nie przekroczyć zalecanej dziennej dawki takiego wywaru, która została wskazana przez producenta na opakowaniu. Zazwyczaj wystarczy wypicie pół szklanki napoju dziennie, by poczuć się lepiej.
Do najważniejszych właściwości herbaty z dziewanny należy działanie wykrztuśne, rozrzedzające zalegającą wydzielinę w płucach, łagodzące ból gardła, a także powlekające błonę śluzową gardła.
Jak jeszcze stosować dziewannę?
Po dziewannę można sięgać również w formie soku, olejku eterycznego czy tabletek. Olejek z dziewanny sprawdzi się do pielęgnacji stanów zapalnych skóry.
Kilka kropel można również wlać do wanny napełnionej wodą. Dzięki temu będzie łatwiej się zrelaksować po ciężkim dniu pracy. Kwiaty i liście dziewanny mają również działanie przeciwreumatyczne. Sprawdzą się też w przypadku stłuczeń, nerwobóli, stanów ropnych skóry, wysypek i stłuczeń.
Krople dziewanny warto nałożyć też na włosy, które dzięki temu będą bardziej błyszczące i delikatnie rozjaśnione.
Dla wielu osób suszone i rozdrobnione kwiaty tej rośliny służą jako dodatek do tytoniu, a niekiedy nawet go nimi zastępują. Niektórzy dopatrują się w paleniu dziewanny szansy na zniwelowanie dolegliwości ze strony układu oddechowego, co jednak pozostaje dość kontrowersyjnym rozwiązaniem.
Reklama
Dziewanna dla dzieci i kobiet w ciąży
Brakuje jednoznacznych informacji potwierdzających, że wyciąg z tej rośliny, np. syrop z dziewanny dla dzieci i kobiet w ciąży oraz tych karmiących piersią to bezpieczne rozwiązanie. Dlatego odradza się sięgania po tego typu preparaty przez wskazane grupy osób.
Stosowanie dziewanny w ciąży mogłaby wywołać działania niepożądane, nieznane u innych. Podobnie jest w przypadku matek karmiących - dziewanna oddziałuje nie tylko na ich organizmy, ale też organizmy niemowląt.
Według zaleceń producentów wielu produktów z dziewanną, dzieciom można tę roślinę podawać dopiero po ukończeniu 12 roku życia. Jeżeli już decydujemy się na podanie preparatu zawierającego dziewannę mniejszemu dziecku, konieczne jest zachowanie szczególnej ostrożności, a samo to działanie lepiej wcześniej skonsultować z lekarzem.
Przeciwwskazania do stosowania dziewanny
Według informacji zawartych na łamach „Farmakoterapii”, w naukowej literaturze brakuje danych o negatywnym wpływie dziewanny. Jednak - jak sugerują autorzy - lata stosowania w medycynie ludowej tego składnika pozwalają wysnuć twierdzenie, że jest on bezpieczną rośliną.
Ponadto Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków uznaje kwiat dziewanny za lek roślinny uważany za bezpieczny.
Trzeba mieć jednak świadomość, że w składzie dziewanny znajdują się saponiny, które mają działanie drażniące. Dlatego dla własnego bezpieczeństwa nie wolno przekraczać dawki dobowej kwiatu dziewanny na poziomie 3-4 g, a jednorazowo nie należy przyjmować więcej niż 1,5-2 g.
Oczywiście, jak każda roślina, dziewanna może uczulać. Z reguły preparaty ją zawierające nie wchodzą w interakcję z tabletkami antykoncepcyjnymi, jednak decydując się na jej zastosowanie, należy przede wszystkim sprawdzić dokładnie informacje na opakowaniu od producenta.
Co, warto podkreślić to fakt, że nasiona dziewanny są trujące i nie należy ich zjadać.
Cena dziewanny. Gdzie ją kupić?
Koszt, jaki trzeba ponieść za dziewannę jest uzależniony od formy, w jakiej chcesz ją zakupić. W sklepie z ziołami albo w aptece dziewanna suszona kosztuje już około 20 kilka złotych za 10 dag.
Rozpiętość cenowa jest obecnie tak duża, że w niektórych miejscach za kwiat dziewanny trzeba zapłacić dwukrotnie więcej.
Cena syropu z dziewanny zaczyna się już na poziomie około 10 złotych za małą buteleczkę. Ostateczny koszt uzależniony jest jednak od zawartości składnika aktywnego i pojemności opakowania.
Pojedynczą sadzonkę zioła dziewanny kupisz natomiast w cenie kilku złotych w wielu dobrych sklepach ogrodniczych.
Ten koszt może - w zależności od gatunku - sięgnąć nawet kilkudziesięciu złotych. Znacznie tańsze są nasiona dostępne w cenie kilku złotych za paczkę.
