Co to są flozyny i jakie mają znaczenie w leczeniu chorób?
Flozyny to leki nowej generacji, stosowane coraz powszechniej w terapii cukrzycy typu 2 oraz schorzeń układu sercowo-naczyniowego. W specjalistycznej nomenklaturze medycznej znane są też jako „inhibitory SGLT2”.
Aby lepiej zrozumieć, co to są flozyny, należy to pojęcie wyjaśnić i rozwinąć. Inhibitorami nazywa się substancje służące do spowalniania reakcji chemicznych.
Natomiast enigmatyczny skrót SGLT2 odnosi się do tzw. kotransportera glukozowo-sodowego 2, będącego swego rodzaju nośnikiem glukozy. Jest on ulokowany niemal w całości w nabłonku kanalików nerkowych.
Flozyny hamują przyswajanie glukozy przez nerki. Tym samym ułatwiają odprowadzanie cukru za pomocą układu moczowego, obniżając jego poziom we krwi.
Mogą być stosowane niezależnie od tego, czy trzustka wydziela insulinę. Nadają się więc do zastosowania na każdym etapie choroby, tym bardziej, że mogą być łączone z innymi lekami oraz preparatami insulinowymi.
Chwalone są za skuteczność oraz inteligentne działanie, wykazywane nie na ślepo, lecz wyłącznie w sytuacji, gdy poziom cukru we krwi jest zbyt wysoki.
Niezwykle ciekawa i długa jest historia odkryć, które doprowadziły do opracowania flozyn. Zaczęło się od wyizolowania z kory jabłoni naturalnej substancji nazwanej floryzyną. Dokonali tego francuscy uczeni w 1835 roku. Na podstawie właściwości floryzyny zakładano, iż stanie się ona lekiem przeciwgorączkowym.
Okazało się jednak, iż przyjmowana w dużych ilościach prowadzi do glukozurii, czyli obecności większych ilości cukru w moczu.
Kolejne badania z wykorzystaniem floryzyny, czynione w drugiej połowie XX wielu, przyniosły szereg przełomowych ustaleń. Po pierwsze, odkryto lokalizację systemu transportowego, który odpowiada za wchłanianie glukozy w nerkach. Po drugie, wykazano iż glukozuria będąca efektem podania floryzyny, korzystnie wpływa na stężenie glukozy we krwi oraz osłabia insulinooporność.
Stąd już tylko krok dzielił naukowców od rozpoczęcia prac nad nowymi lekami, pozwalającymi prowadzić terapię cukrzycy w zupełnie nowy, inny niż dotąd sposób.
Ponieważ jednak sama floryzyna źle wchłania się z przewodu pokarmowego, a w dodatku wykazuje zbyt szerokie działanie, niezbędne było opracowanie jej syntetycznych analogów. I tak właśnie do świata medycyny trafiły flozyny.
Flozyny w leczeniu cukrzycy
Flozyny znalazły zastosowanie jako leki na cukrzycę przede wszystkim typu 2, zwaną insulinoniezależną.
Choroba ta wiąże się z wysokim i destrukcyjnym poziomem glukozy we krwi, co powodowane jest ze zmniejszoną wrażliwością organizmu na insulinę (hormon ten, wytwarzany przez trzustkę, stanowi swego rodzaju przeciwwagę dla glukozy, normalizując jej poziom).
Jako leki na cukrzycę, flozyny wprowadza się w sytuacji, gdy odpowiednich rezultatów nie przynoszą podstawowe działania profilaktyczne (modyfikacja diety, zwiększenie aktywności fizycznej, czy kontrola masy ciała), ani lek pierwszego wyboru, jakim jest metformina, hamująca wytwarzanie glukozy w wątrobie oraz zmniejszająca insulinooporność.
Bardzo często też nowe leki na cukrzycę, flozyny stosowane są razem ze starszą metforminą w ramach tak zwanej terapii skojarzonej.
Uważa się, że flozyny zrewolucjonizowały współczesną diabetologię, w krótkim czasie stając się, obok metforminy, podstawowym środkiem zaradczym, pozwalającym skutecznie kontrolować glikemię pacjentom cierpiącym na cukrzycę typu 2.
Flozyny w cukrzycy typu 1, powodowanej zaburzeniem wydzielania insuliny, używane są rzadko, aczkolwiek zaczyna się je wykorzystywać także i w tym przypadku, w skojarzeniu z tak zwaną insulinoterapią.
Flozyny w niewydolności serca
Cukrzyca jest chorobą, która powoduje szereg powikłań, takich jak między innymi nadciśnienie tętnicze oraz choroba wieńcowa.
Schorzenia te prowadzą do uszkodzenia nabłonka mięśnia sercowego, a w konsekwencji do przewlekłej niewydolności serca, czyli stanu, w którym narząd ten nie dostarcza do innych organów wystarczającej ilości krwi i znajdującego się w niej tlenu.
Ze względu na szczególne właściwości inhibitorów SGLT2, w ostatnich latach coraz szersze grono autorytetów naukowych postuluje, by to właśnie flozyny były lekami pierwszego wyboru u pacjentów ze świeżo rozpoznaną cukrzycą, jeśli towarzyszy temu wysokie ryzyko wstąpienia problemów sercowo-naczyniowych.
Takie stanowisko prezentuje między innymi Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC – European Society of Cardiology).
Co więcej, coraz częściej zaleca się stosować flozyny w niewydolności serca także wtedy, gdy zaburzenie to występuje samoistnie, nie będąc powikłaniem cukrzycy.
Jest to odkrycie przełomowe, zważywszy na skalę zjawiska – szacuje się, że w Polsce problem ten dotyczy nawet 0,8 - 1 miliona osób (dane: D. Karasek i inni), zwłaszcza w starszym wieku.
Naukowcy podkreślają, że wpływ flozyn na stan zdrowia pacjentów widoczny jest już po kilku miesiącach stosowania, aczkolwiek do dziś nie jest do końca znany mechanizm ich działania na serce.
Być może kluczowe znaczenie ma efekt diuretyczny, czyli obniżenie ciśnienia tętniczego na skutek zwiększonego wydalania moczu.
Istotny może też być obserwowany wzrost stężenia substancji o nazwie beta-hydroksymaślan, która stanowi źródło dodatkowej energii dla mięśnia sercowego.
Flozyny w niewydolności nerek
Choć nie ma w tym zakresie zbyt wielu szczegółowych i miarodajnych badań, naukowcy zajmujący się działaniem flozyn w kontekście cukrzycy i niewydolności serca zauważyli ich pozytywny wpływ także na nerki.
Okazuje się, że pełnią one rolę nefroprotekcyjną, czyli mówiąc bardziej przystępnym językiem, chronią nerki przed poważnymi uszkodzeniami i poprawiają parametry ich działania.
Mimo to, leki tego typu nie są obecnie stosowane w terapii i profilaktyce chorób oraz zaburzeń układu moczowego. Ich ewentualny pozytywny wpływ jest swego rodzaju „skutkiem ubocznym”, obserwowanym u pacjentów leczonych w ten sposób na cukrzycę. I to nie u wszystkich.
Należy bowiem poczynić zastrzeżenie, iż zazwyczaj nie są stosowane flozyny w niewydolności nerek. Skuteczność ich działania spada bowiem wraz ze stopniem upośledzenia czynności tych narządów.
Co więcej, leki te mogą u pacjentów z niewydolnością nerek zwiększać ryzyko innych niepożądanych działań.
Reklama
Które preparaty to flozyny i jakie leki są w tej grupie?
Zawierające flozyny preparaty dostępne są w postaci tabletek powlekanych, przeznaczonych do przyjmowania doustnego.
Obecnie na rynku istnieje kilka środków zawierających jedną z trzech opracowanych substancji czynnych. Zatwierdzone leki flozyny to:
- Dapagliflozyna,
- Kanagliflozyna,
- Empagliflozyna.
Co ważne, nazewnictwo to odnosi się do związków chemicznych wykazujących określone działanie lecznicze. Należy jednak pamiętać, że posiadają wszystkie te flozyny nazwy handlowe, czyli marki, pod którymi są sprzedawane w aptekach.
Wymienione preparaty są farmaceutykami najnowszej generacji. Zostały zarejestrowane i wprowadzone do obrotu kilka lat temu. Wszystkie też wykazują tożsame działanie, oparte na podobnym mechanizmie. Cechuje je również zbliżona skuteczność.
Reklama
Mechanizm działania flozyn i ich skuteczność
Mechanizm działania flozyn polega na blokowaniu białek w kanalikach nerwowych, dzięki czemu hamowane jest przyjmowanie glukozy przez nerki i wchłanianie zwrotne do krwi.
Zamiast do krwiobiegu, większa część tego cukru trafia do moczu i wraz z nim jest wydalana z organizmu. Powoduje to zmniejszenie glikemii, przynosi zatem pożądany w leczeniu cukrzycy rezultat.
Drugim efektem jest zmniejszenie ciśnienia tętniczego, co ma duże znaczenie w kontekście ochrony układu sercowo-naczyniowego oraz zapobiegania i leczenia jego schorzeń.
Na temat flozyn opinie naukowców i lekarzy są bardzo pozytywne. Ze względu na wysoką skuteczność i szerokie spektrum działania, ich wprowadzenie na rynek uważane jest za jeden z największych przełomów w historii farmakologii.
Wyniki badań EMPA-REG OUTCOME, których rezultaty opisano w latach 2015-16, wykazują że leki tego typu istotnie redukują ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych i dzieje się tak niezależnie od wyrównania glikemii.
W przypadku badanej empagliflozyny śmiertelność na tym tle spada o 38 procent, a ogólna – o jedną trzecią (dane J. Małyszko, J. Małyszko). Jeśli zaś chodzi o samą cukrzycę, B. Przybysławski i współpracownicy przywołują rezultaty kilku badań nad dapagliflozyną.
W jednym z nich, 389 diabetyków typu 2, wcześniej nieleczonych, przydzielono losowo do trzech grup. Po 12 tygodniach stwierdzono, że:
- W grupie osób przyjmujących dapagliflozynę, redukcja glikemii na czczo wyniosła 16–31 mg/dl, podczas gdy u przyjmujących metforminę było to 18 mg/dl, a placebo (substancję neutralną, bez właściwości leczniczych) – zaledwie 6 mg/dl.
- U pacjentów leczonych dapagliflozyną stwierdzono redukcję HbA1c (tzw. hemoglobina glikowana – parametr służący do oceny wyrównania cukrzycy) o 0,55–0,90 procent. U osób przyjmujących metforminę było to 0,73 proc., zaś placebo – jedynie 0,18 proc.
Reklama
Ile kosztują flozyny i czy są refundowane?
Istotnym czynnikiem ograniczającym korzystanie z leków tego typu jest ich cena. Flozyny kosztują, w zależności od preparatu i dawki, od 70 do nawet 330 złotych (przeciętnie około 200 zł).
Koszt tego rzędu należy ponieść co miesiąc, co dla wielu pacjentów jest w dłuższej perspektywie finansowym ciężarem nie do udźwignięcia.
W pierwszych latach po wprowadzeniu na rynek, flozyny w ogóle nie były objęte refundacją Narodowego Funduszu Zdrowia. Od kilku lat ten stan rzeczy się zmienia, aczkolwiek wciąż nie wszyscy chorzy mogą korzystać ze zniżek.
Od roku 2019 są flozyny refundowane dla stosunkowo wąskiej grupy pacjentów z cukrzycą typu 2, którzy:
- mają wysokie ryzyko wystąpienia schorzeń sercowo-naczyniowych;
- są leczeni od przynajmniej pół roku dwoma lub więcej doustnymi lekami hipoglikemizującymi;
- mają hemoglobinę glikowaną na poziomie przynajmniej 8 procent;
- są przed rozpoczęciem insulinoterapii.
Z kolei od maja 2022 roku dapagliflozyna i empagliflozyna są refundowane dla zupełnie nowej grupy chorych.
Jedynie 30-procentowa odpłatność przysługuje dorosłym pacjentom z przewlekłą niewydolnością serca, przy zastrzeżeniu iż mają oni:
- obniżoną frakcję wyrzutową lewej komory;
- utrzymujące się objawy choroby, zaliczane do klasy II-IV według skali NYHA, mimo stosowania terapii z użyciem leków obniżających ciśnienie, zaliczanych do inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACEI) lub beta-adrenolityków.
Decyzje o refundacji flozyn zostały bardzo ciepło przyjęte nie tylko przez samych chorych, ale też dużą część środowiska lekarskiego.
Specjaliści podkreślają, że zwiększa to praktyczne możliwości leczenia cukrzycy oraz zapobiegania incydentom sercowo-naczyniowym.
Pacjenci często pytają o flozyny bez recepty, w tym także o ich cenę. Należy więc wyjaśnić, że ze względu na siłę działania oraz możliwość wystąpienia poważnych efektów ubocznych, wszystkie preparaty tego typu są wydawane w aptekach wyłącznie z przepisu lekarza.
Dla osób nie posiadających recepty są niedostępne.
Reklama
Skutki uboczne flozyn i przeciwwskazania do stosowania
Jeśli chodzi o flozyny, skutki uboczne najczęściej obejmują układ moczowo-płciowy. Wspomnieć w tym kontekście należy między innymi o grzybiczych zakażeniach sromu i pochwy u kobiet oraz żołędzi prącia u mężczyzn.
Problemy mogą wystąpić u 4-8 procent pacjentów, przy czym zdecydowanie częściej u płci żeńskiej, niż męskiej (dane: B. Przybysławski i inni).
Ryzyko wystąpienia tego typu działania niepożądanego flozyn można zminimalizować poprzez zwiększoną dbałość o higienę intymną.
Inne stosunkowo częste i uciążliwe efekty uboczne, to między innymi zaparcia, biegunki, nudności i częstomocz.
Wg. Amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków, w grupie pacjentów leczonych flozynami notuje się nieistotny statystycznie wzrost liczby zachorowań na raka piersi i pęcherza. Nie ma jednak pewności, że zachodzi w tej materii związek przyczynowo-skutkowy.
Możliwe, że przyczyną tego jest jedynie wyższa wykrywalność ze względu na objęcie pacjentów szczegółową diagnostyką.
Zostało wyżej wspomniane, że flozyny chronią nerki, jednak w pewnych okolicznościach mogą też prowadzić do poważnego ich uszkodzenia.
Statystycznie częściej dzieje się tak u pacjentów z takimi problemami, jak odwodnienie, zastoinowa niewydolność serca, czy zwężenie tętnicy nerkowej.
Należy pamiętać, że stwierdzona niewydolność nerek jest przeciwskazaniem do stosowania flozyn.
