Co to jest FSH i za co odpowiada w organizmie?
FSH (angielski skrót od określenia: follicle-stimulating hormone) inaczej hormon folikulotropowy lub folikulotropina, to hormon, który jest wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Czym jest? FSH to substancja zaliczana do rodziny białek, która jest zbudowana z ok. 200 aminokwasów.
Za co odpowiada hormon FSH? Występuje u obu płci i ma za zadanie w organizmie:
- kobiecym - stymulować dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych o zdolności do wytwarzania komórki jajowej oraz produkcję estrogenu. Wydzielanie hormonu FSH jest w pełni związane z cyklem miesiączkowym;
- męskim - pobudzać pracę nabłonka plemnikotwórczego i wpływać na działanie testosteronu. Hormon folikulotropowy (FSH) u mężczyzn odpowiada za czynność jąder.
Reklama
Na czym polega badanie FSH i kiedy się go wykonuje?
Zacznijmy od tego, kiedy badać FSH. Powodów związanych z tym, by przeprowadzić diagnostykę FSH jest przynajmniej kilka i zwykle są one ściśle związane z płcią. Podstawową przyczyną badania FSH jest przede wszystkim poszukiwanie przyczyny niepowodzeń prokreacyjnych. Dane dotyczące stężenia tego hormonu pomogą lekarzowi ocenić m.in. stan płodności, a także:
- hipogonadyzm, czyli niedorozwój narządów płciowych;
- zaburzenia związane z dojrzewaniem - badanie pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy proces dojrzewania płciowego jest zbyt szybki czy zbyt wolny;
- u mężczyzn - pomaga określić poziom rozwoju plemników, wskazuje na zaburzoną spermatogenezę, czyli mniejszą produkcję plemników;
- u kobiet - rozpoznać zespół policystycznych jajników, odnaleźć przyczynę nieregularnych krwawień.
U kobiet badanie FSH wykonuje się również w okresie menopauzy. Dzięki temu badaniu można odkryć problemy:
- przysadki mózgowej,
- jąder lub jajników.
Gdy już wiemy, jaki jest cel takiego testu FSH, warto dowiedzieć się również, co to za badanie FSH i na czym polega. Badanie można przeprowadzić na różne sposoby:
- z krwi pobranej z żyły w okolicy dołu łokciowego;
- z próbki moczu.
Informacje o tym, co oznaczają wyniki badania FSH znajdziesz poniżej.
Jak się przygotować do badania FSH?
Wiedza o tym, jak się przygotować do badania FSH i jej zastosowanie pozwala uzyskać najbardziej wiarygodny wynik, a tym samym (w razie potrzeby) dobrać specjaliście właściwe metody leczenia.
Zacznijmy najpierw od ustalenia, kiedy zrobić badanie FSH. Tu znaczenie ma jego forma. Jeżeli lekarz zleci nam badanie moczu, najlepiej by był to mocz zebrany całodziennie, z uwagi na to, że hormon jest produkowany w innych stężeniach w określonych porach dnia.
Z kolei, gdy materiałem do testu będzie krew - najlepiej zgłosić się rano. Przy tej okazji należy wskazać, czy podczas badania FSH trzeba być na czczo. Nie jest to wymagane, jednak jeżeli masz wątpliwości, zapoznaj się z wytycznymi laboratorium, w którym planujesz przeprowadzić badanie albo zapytaj lekarza.
O czym jeszcze pamiętać przygotowując się do badania FSH? Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na wynik badania u kobiet jest moment w cyklu. W którym dniu cyklu wykonać badanie FSH? Kobiety do badania krwi FSH powinny zgłosić między 2 a 5 dniem cyklu. Badanie też może odbyć się też w innym terminie wskazanym przez lekarza.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Jakie są prawidłowe normy FSH?
Określone normy FSH zależne są przede wszystkim od wieku pacjenta. Dodatkowo, w przypadku kobiet wpływ na stężenie tego hormonu w organizmie, ma dzień w cyklu miesiączkowym, dlatego uwzględnienie fazy cyklu jest niezbędne do tego, by uzyskać miarodajne wyniki.
U pań znaczenie ma też fakt, czy są w okresie okołomenopauzalnym. W czasie intensywnych zmian hormonalnych poziom FSH w organizmie może się zmieniać, np. w trakcie menopauzy i po niej istotnie wzrosnąć. Z kolei, jeżeli kobieta jest w ciąży, wartości FSH są marginalne. Pozwala to wysnuć nie do końca prawidłowy wniosek, że im niższe stężenie FSH, tym większa szansa na potomstwo. W praktyce zbyt niski poziom FSH jest nie tylko niebezpieczny, ale też może świadczyć o różnego rodzaju zaburzeniach i utrudniać zajście w ciążę.
Przyjrzyjmy się lepiej normom FSH, które zwykle wyrażane są w mlU/ml lub w UI/I. Zasadniczo:
- poziom poniżej 3 mIU/ml może sygnalizować niewydolność przysadki mózgowej. Może mieć to związek m.in. z:
- rozwojem nowotworów,
- uszkodzeniem przysadki mózgowej,
- zakażeniami,
- czynnikami dziedzicznymi.
Dzieci z takimi wartościami wolniej dojrzewają, a dorośli mają problemy z poczęciem potomstwa. Borykają się też z niskim libido, nieregularnymi miesiączkami czy trudnościami z erekcją.
- poziom FSH w granicach 9-12 mIU/ml może sugerować, że rezerwa jajnikowa jest ograniczona. Czynnikiem, który ma tu najważniejsze znaczenie jest wiek kobiety - z biegiem lat pula komórek maleje
- poziom FSH pomiędzy 12-18 mIU/ml świadczy o kończącej się rezerwie jajnikowej, a pobudzenie przy takim poziomie nie jest łatwe;
- poziom FSH większy od 18 mIU/ml wskazuje, że pobudzenie owulacji będzie bardzo trudne, a wręcz niekiedy niemożliwe, a szansa na zajście w ciąże jest niewielka. Wskaźnik FSH jest na wysokim poziomie, kiedy kobieta kończy miesiączkowanie i wchodzi w okres menopauzy.
Zasadniczo więc właściwe parametry to dla kobiety normy kształtują się następująco:
- faza folikularna 1,4-9,6 IU/l;
- owulacja 2,3-21 IU/l;
- po menopauzie 42-188 IU/l.
Z kolei u mężczyzn prawidłowa wartość FSH waha się w przedziale 4 do 25 mIU/ml.
Normy FSH a wiek
Jak wiemy, wiek ma wpływ na poziom FSH w organizmie. W przypadku kobiet jego najwyższy poziom jest po menopauzie. Jeżeli FSH zaczyna rosnąć w wieku 50 lat, może mieć to związek z przekwitaniem. Gdy poziom FSH wzrasta w wieku 40 lat wskazuje to na przedwczesne wygasanie funkcji jajników. Warto jednak zauważyć, że taki stan może dotyczyć też młodszych kobiet, w tym trzydziestoletnich, a nawet dwudziestolatek.
Z kolei u mężczyzn przez większość życia hormon ten utrzymuje się na mniej więcej jednakowym poziomie. Dlatego wszelkie jego wahania u płci męskiej powinny być istotnym sygnałem, że w organizmie dzieje się coś niedobrego.
Nieco inne są normy FSH u dzieci - u dzieci do 11 roku życia (u chłopców i dziewczynek, które jeszcze nie miesiączkują) powinny wynosić mniej niż 2 IU/l.
FSH u mężczyzn i u kobiet. Co ma znaczenie?
Poziom FSH zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn jest bezpośrednio sprzężony z ich płodnością. Dodatkowo nieprawidłowy poziom tego hormonu może wskazywać na różne dolegliwości.
Organizm kobiecy jest bardzo czuły na wszelkie zmiany w cyklu miesiączkowym. Dlatego stężenie FSH u kobiet zmienia się bardzo dynamicznie, w zależności od tego, w jakiej fazie cyklu jest kobieta. Poziom FSH w cyklu podlega wahaniom - wystarczy spojrzeć na normu przedstawione powyżej. W fazie lutealnej FSH wynosi 1,2-9,0 mIU/ml, a w fazie folikularnej - poniżej 12 mIU/ml.
Wysokie FSH u kobiet może mieć związek z wygasaniem (czasem przedwczesnym) czynności jajników - pojawia się ono zazwyczaj w okresie okołomenopauzalnym. Jednocześnie wysokie FSH u kobiet w wieku rozrodczym nie przekreśla ich szans na macierzyństwo - nawet te panie, które mają podwyższone FSH mają szansę na owulację, a wraz z nią na zajście w ciążę.
Niskie FSH u kobiet obserwowane jest z kolei w takich przypadkach jak:
- ciąża - poziom FSH w ciąży jest śladowy,
- cykle bezowulacyjne,
- niedowaga.
Przyjrzyjmy się teraz znaczeniu stężenia FSH u mężczyzn. Niskie FSH u mężczyzn może zatrzymać rozwój plemników w jądrach. Skutkiem jest zanikanie komórek plemnikowych, co wiąże się niepłodnością. Niebezpieczne jest też wysokie FSH u mężczyzn. Może mieć ono związek z zapaleniem jąder, jednym z powikłań po śwince. Inne sytuacje, gdy występuje podwyższone FSH u mężczyzn:
- nowotwory narządów płciowych,
- schorzenia autoimmunologiczne gonad,
- andropauza,
- zespół Klinefeltera.
U mężczyzn badanie FSH można wykonać w dowolnym dniu, ważne jednak, by przeprowadzić je rano - taki wynik jest najbardziej obrazowy.
Reklama
Co oznacza wysokie i niskie FSH. Jak interpretować wyniki?
Powyżej wstępnie wskazaliśmy, co oznaczają wyniki FSH. W tym miejscu dokonamy podsumowania.
Wysokie FSH u kobiet może być związane z wieloma nieprawidłowościami, m.in.:
- obniżoną rezerwą jajnikową związaną z okresem menopauzalnym albo z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników;
- zespołem policystycznych jajników;
- guzem jajnika;
- zespołem Turnera - to rodzaj zaburzenia genetycznego, mającego wpływ na płciowy rozwój kobiet. Może być przyczyną niepłodności.
Z kolei zbyt niskie FSH u kobiet powiązane jest z:
- zaburzeniami w funkcjonowaniu przysadki mózgowej,
- niedowagą,
- niewłaściwą ilością komórek jajowych produkowanych przez przysadkę mózgową,
- problemami z podwzgórzem.
U mężczyzn niski FSH może mieć związek z:
- zaburzeniami pracy przysadki mózgowej oraz podwzgórza,
Natomiast za wysokie FSH to nierzadko konsekwencja:
- uszkodzenia jąder, np. w przebiegu wymagającego leczenia (chemioterapii, radioterapii);
- infekcji;
- nadużywania alkoholu;
- zespołu Klinefeltera.
U dzieci wynik FSH przekłada się na proces dojrzewania - niskie wyniki to zaburzone, spowolnione procesy dojrzewania. Ostatecznie, aby zrozumieć, co dzieje się z organizmem, należy udać się do specjalisty. Interpretacją wyników FSH zajmuje się lekarz ginekolog, endokrynolog lub urolog.
Co oznacza stosunek LH do FSH?
Aby ocenić, czy organizm działa prawidłowo m.in. w kwestiach rozrodczości, bierze się pod uwagę nie tylko wartości FSH, ale również stosunek LH do FSH. LH to hormon luteinizujący, który u kobiet jest wydzielany przed owulacją. Celem LH u kobiety jest doprowadzenie do pęknięcia pęcherzyka i uwolnienie komórki jajowej. Z kolei u mężczyzn LH pobudza syntezę testosteronu w jądrach. Takie porównanie parametrów ma na celu odkrycie przyczyn niepłodności.
Poziom LH u mężczyzn jest zazwyczaj stały i wynosi 1,1-7,0 mIU/ml. Natomiast norma FSH u płci męskiej to 1,7-12,0 ng/ml. Normy LH u kobiet wynoszą:
- w fazie folikularnej: 1,1-11,6 mlU/ml;
- podczas owulacji: 17-77 mlU/ml;
- w fazie lutealnej: 0-14,7 mlU/ml;
- podczas menopauzy: 11,3-39,8 mlU/ml.
W prawidłowym cyklu stosunek LH do FSH jest zbliżony do 1. Z kolei wartości 0,5-0,6 wskazują na niewydolność przysadki mózgowej. Wartości te wzrastają w przypadku zespołu policystycznych jajników - 1,5-3 mIU/ml. Po menopauzie spadają do 0,4-0,7.
Czy przy wysokim FSH można zajść w ciążę?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy przy wysokim FSH można zajść w ciążę. Co do zasady, może to być problematyczne wyzwanie. Wysokie FSH zwykle niestety stanowi przesłankę utrudniającą zajście w ciążę. Aby ułatwić sobie zapłodnienie, najlepiej zadbać o to, by wskaźnik ten był w normie.
Niemniej jednak zawsze możliwa jest ciąża mimo wysokiego FSH. Kobiety z podwyższonym poziomem FSH mogą regularnie miesiączkować i przechodzić owulację. Jeżeli rezerwa jajnikowa jest niska, o czym świadczy wysoki wynik FSH, może to wiązać się z problemami z zapłodnieniem. Chcąc cieszyć się rodzicielstwem, trzeba więc zadbać o ten aspekt zdrowia.
Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?
Czas przed menopauzą i sama menopauza to okres intensywnych zmian biochemicznych w organizmie kobiety. Zmienia się m.in. FSH i estradiol w menopauzie, choć nie równocześnie. Już wyjaśniamy. Poziom hormonu FSH w organizmie zaczyna wzrastać na około 6 lat przed przekwitaniem. Takich danych dostarczają m.in. badacze T. Pertyński, G. Stachowiak na łamach “Endokrynologii Polskiej”. Ma to związek z wygasaniem czynności jajników.
Dodatkowe zmiany, które towarzyszą menopauzie to także obniżenie stężenia inhibiny jajnikowej, przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowych stężeń LH i estradiolu. Dopiero po menopauzie obserwuje się obniżenie poziomu estradiolu.
Jaki wyniki FSH świadczy o menopauzie? Na to, że przed kobietą już niedługo menopauza wskazywać mogą wyniki FSH w 3 dniu cyklu, kiedy to stężenie FSH > 6,5-15 IU/l. To normy FSH przed menopauzą. Z kolei najwyższy poziom FSH osiąga 1-3 lata po menopauzie - wynik FSH w postmenopauzie jest nawet 10-20 razy wyższy niż wcześniej. Wzrasta też LH około 2-3 razy, estradiol z kolei spada.
Wiesz już, jaki poziom FSH wskazuje na menopauzę - czy zatem kobiety młodsze, u których poziom FSH jest wysoki są właśnie tuż przed menopauzą? Wysokie stężenie FSH może świadczyć o przedwczesnym wygasaniu jajników, jednak czasem ma też związek z przyjmowaniem leków hormonalnych czy też z innymi problemami m.in. chorobami tarczycy.
Reklama
Czy niskie i wysokie FSH się leczy?
Stężenie FSH, które wychodzi poza przyjęte normy, wymaga kontroli i podjęcia działań zaradczych. Zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki poziom FSH nie jest stanem pożądanym.
Zacznijmy od tego, jak podwyższyć FSH u mężczyzn. Wiele przypadków męskiej niepłodności ma związek właśnie z niedoborem tego hormonu. Wówczas leczenie polega na podawaniu tej substancji. Często dodatkowo podawane są inne hormony i substancje.
Czy FSH można obniżyć? Okazuje się, że tak. Jak obniżyć FSH u mężczyzn i u kobiet? Leczenie wysokiego FSH zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn również wymaga podawania specjalistycznych leków. Jednocześnie w przypadku kobiet brak możliwości zajścia w ciążę nie jest uwarunkowany podwyższonym FSH, lecz brakiem owulacji i w tym zakresie najpierw trzeba działać. Dlatego czasem samo unormowanie FSH nie przynosi rezultatów w kwestii planowania rodzicielstwa.
Reklama
Cena badania FSH. Ile kosztuje bez skierowania?
Lekarz specjalista działający w ramach kontraktu z NFZ może wypisać skierowanie na badania hormonalne, w tym FSH. Możesz też skorzystać z tego testu prywatnie i ponieść koszt badania FSH. Ile kosztuje badanie FSH bez skierowania? Cena badania FSH różni się nieznacznie w zależności od firmy prowadzącej laboratorium i jego miejsca położenia. W niektórych placówkach decyduje też forma zakupu, np. zamówienie badania przez Internet jest nieco tańsze niż na miejscu. Czasem też do ceny FSH trzeba doliczyć koszt związany z pobraniem próbki.
Ile kosztuje badanie FSH? Zazwyczaj koszty badania zamykają się w 45-60 zł. Ogólnopolski czas oczekiwania na wynik to 1-2 dni. Jeżeli np. zależy nam na tym, by uzyskać informację szybciej, np. w ciągu kilku godzin, w niektórych laboratoriach można zamówić szybsze przeprowadzenie analizy, co często wiąże się z dopłatą.
FSH to hormon, który odpowiada za prawidłowe działanie mechanizmów związanych z płodnością. Może też wskazywać na różne choroby. Nierzadko wymaga uregulowania.
