Co to jest gonartroza?
Gonartroza (łac.: gonarthrosis), czyli zwyrodnienie stawów kolanowych to jedna z najczęściej występujących postaci choroby zwyrodnieniowej (ChZS), nazywanej epidemią XXI wieku. Istotą schorzenia jest zużycie tkanek i związana z tym degeneracja chrząstki stawowej, a także warstwy podrzchrzęstnej, błony maziowej, więzadeł, mięśni i kości.
Stopniowemu uszkodzeniu ulegają więc wszystkie struktury wchodzące w skład kolana. Skutkiem tego jest postępująca utrata sprawności, aż do pełnego kalectwa.
Na wystąpienie gonartrozy w szczególności narażone są osoby po 55 roku życia, w większym stopniu kobiety niż mężczyźni. Za główną przyczynę choroby uważa się zachwianie równowagi między procesami regeneracji oraz degeneracji chrząstki stawowej, mazi i kości, do czego dochodzi przede wszystkim na skutek mikrourazów, których każdy człowiek na przestrzeni życia doznaje tysiące.
Inne czynniki, takie jak wady wrodzone albo jednorazowe duże urazy ortopedyczne stoją u podstaw schorzenia zdecydowanie rzadziej.
Gonartroza według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 ma kod M17, natomiast według ICD-11 - FA01.
Reklama
Jak dochodzi do gonartrozy kolana?
Zwyrodnienie kolana jest następstwem wieloletnich procesów degradacyjnych, przekraczających naturalne możliwości naprawcze organizmu. Dotyczących przede wszystkim chrząstki stawowej, ale też innych elementów współtworzących skomplikowany mechanizm, jakim jest kolano.
Patomechanizm zmian zwyrodnieniowych jest wielotorowy. Kluczowe znaczenie mają czynniki mechaniczne, w tym przede wszystkim tysiące mikrourazów, do których dochodzi każdego dnia w czasie chodzenia, biegania, siadania czy wstawania, i których efekty kumulują się latami.
Drugi mechanizm prowadzący do zwyrodnienia kolana ma charakter biologiczny. Związany jest z wytwarzaniem cytokin prozapalnych (m.in. interleukina-1 oraz czynnik martwicy nowotworu alfa) przez chondrocyty, czyli komórki tkanki chrzęstnej.
W efekcie syntezowane są enzymy prowadzące do uszkodzenia chrząstki stawowej. Do pewnego momentu organizm próbuje powstrzymywać procesy degradacji, ostatecznie jednak staje się na tym polu niewydolny.
W kolejnych etapach dochodzi do coraz bardziej zaawansowanych uszkodzeń, a następnie zmian zwyrodnieniowych:
- po początkowym wzroście, maleć zaczyna zawartość wody oraz proteoglikanów w chrząstce stawowej. Coraz cieńsze i luźniej utkane stają się włókna kolagenowe. Maleje zdolność wiązania kwasu hialuronowego, niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania stawu,
- zwężenie chrząstki stawowej powoduje powstawanie torbieli zwyrodnieniowych, czego dalszą konsekwencją są ogniska martwicy. Na pograniczu stawu i otaczających go kości, wytwarzają się twarde narośla, które z czasem w coraz większym stopniu ograniczają ruchomość.
Innymi przyczynami mogą być choroby cywilizacyjne, czyli nadwaga i otyłość. Brak aktywności fizycznej lub nadmierne przeciążenie kolan spowodowane nieodpowiednimi ćwiczeniami.
Reklama
Jak postępuje gonartroza kolana? Objawy
Objawy zwyrodnienia stawu kolanowego są zmienne w zależności od stadium choroby. Warto wiedzieć, że na początkowym etapie nie daje ona o sobie znać w żaden namacalny sposób, a jedyną metodą jej wykrycia jest unaocznienie pierwszych zmian na zdjęciu rentgenowskim lub w tomografii komputerowej.
Gonartroza kolana rozwija się przez wiele lat i przebiega etapami następującymi etapami:
- w początkowej fazie choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych jest bezobjawowa;
- pierwszymi zauważalnymi symptomami są poranne sztywności stawów oraz obrzęk kolana;
- następne objawy, to narastająca bolesność w kolanie, zaczerwienienie, wzrost ciepłoty ciała w newralgicznym obszarze. Przyczyną tego jest rozwijający się stan zapalny związany z intensywną produkcją cytokin;
- w związku z utratą objętości chrząstki stawowej oraz degeneracją innych struktur, zaczynają one zatracać swoje właściwości. Pierwszym poważnym tego znakiem są wyraźnie słyszalne trzaski i zgrzyty dobiegające z kolana w czasie jego zginania;
- w kolejnym etapie choroba prowadzi do upośledzenia budowy oraz funkcji mięśni przystawowych zawiadujących pracą kolana. Coraz bardziej widoczna staje się jego deformacja. Nasila się uczucie sztywności i ograniczenie ruchomości;
- finalnym stadium jest całkowita lub znaczna utrata sprawności w kolanie i związana z tym niemożność wykonywania codziennych czynności, takich jak chodzenie czy zmiana pozycji. W ten sposób gonartroza kolana w ciągu kilku lat doprowadza do zaawansowanej niepełnosprawności.
Reklama
Wtórna i pierwotna obustronna gonartroza
Choroba zwyrodnieniowa stawów najczęściej obejmuje obie kończyny w równym lub zbliżonym stopniu. Stan ten określany jest mianem gonartrozy obustronnej. Zdecydowanie rzadziej występują gonartroza lewostronna lub prawostronna.
Symetryczny charakter schorzenia wprost wynika z jego etiopatogenezy - mikrourazy stanowiące przyczynę większości zachorowań, generowane są przez naturalne obciążenia, jakim poddawane są stawy kolanowe w czasie codziennej aktywności – chodzenia, biegania, schylania się, wstawania.
W terminologii medycznej, w tym w klasyfikacji ICD-10 wyróżnia się też inne podziały. Najważniejszy z nich wyróżnia dwie jednostki chorobowe, jakimi są:
- gonartroza pierwotna, nazywana też idiopatyczną, czyli niewiadomego pochodzenia. Zazwyczaj sprawstwo w takich przypadkach przypisuje się czynnikom genetycznym, wadom wrodzonym. Pierwotna obustronna gonartroza może się ujawnić na wcześniejszym etapie życia;
- gonartroza wtórna, zwana też pourazową - to klasyczna postać ChZS, będąca następstwem mikrourazów, urazów, chorób zapalnych i metabolicznych, zabiegów operacyjnych, naturalnego starzenia się organizmu oraz innych tego typu czynników. Zazwyczaj objawia się w szóstej dekadzie życia.
Jeszcze inna klasyfikacja dzieli gonartrozę ze względu na umiejscowienie ogniska zmian patologicznych, wyróżniając postać przypośrodkową (zdecydowanie najczęściej występująca), a także rzepkowo-udową oraz tylną.
Reklama
Leczenie gonartrozy
Leczenie gonartrozy wymaga użycia różnych środków na różnych etapach rozwoju choroby. W zastosowaniu są:
- niesteroidowe leki przeciwzapalne, redukujące odczyn zapalny oraz łagodzące dolegliwości bólowe. W przypadku nasilenia objawów podaje się również miejscowe glikokortykosteroidy. Używanie tego typu środków na dłuższą metę jest jednak niemożliwe ze względu na silne skutki uboczne. Warto też pamiętać, że leki te mają działanie wyłącznie objawowe, nie oddziałują zaś przyczynowo;
- suplementy diety zawierające składniki budulcowe stawów oraz wpływające na ich regenerację, takie jak kolagen, kwas hialuronowy, glukozamina, czy chondroityna. Środki tego typu mogą też zawierać naturalne substancje o działaniu przeciwzapalnym, przeciwobrzękowym i przeciwbólowym, takie jak wyciąg z kadzidłowca indyjskiego, imbir czy kurkumina;
- zastrzyki z kwasu hialuronowego wykonywane bezpośrednio w kolano. Substancja ta zapewnia stawom właściwe smarowanie oraz amortyzację, zapobiegając nadmiernemu ścieraniu oraz łagodząc objawy takie jak ból, sztywność, trzaski i zgrzyty. Kwas hialuronowy działa też przeciwza-palnie i antyoksydacyjni. Jednorazowa terapia, polega na tym, że pacjent otrzymuje 3 dawki kwasu hialuronowego w jednotygodniowych odstępach. Za jedną ampułkostrzykawkę zapłacić trzeba około 80 złotych.
- zabiegi rehabilitacyjne mające na celu przywrócenie ruchomości w stawie oraz wzmocnienie okolicznych mięśni;
- zabiegi fizykoterapeutyczne, takie jak laseroterapia czy krioterapia (leczenie zimnem);
- operacja polegająca na usunięciu zmian zwyrodnieniowych i rekonstrukcji uszkodzonych tkanek;
Zachowanie zdrowych stawów zależy od odpowiednich działań profilaktycznych.
Jak dotąd świat nauki nie znalazł sposobu na zatrzymanie choroby i całkowite wyleczenie.
Operacja gonartrozy kolana
Domowe leczenie z użyciem różnego typu leków, wyrobów medycznych i suplementów diety wspierać należy poprzez regularne zabiegi fizjoterapeutyczne (w gabinecie rehabilitacyjnym i na basenie) oraz fizykoterapeutyczne (m.in. laseroterapia i krioterapia).
W sytuacji jednak, gdy choroba osiągnie stan zaawansowany, uniemożliwiający samodzielne funkcjonowanie, niezbędne może być poddanie się interwencji chirurgicznej. Operacja zwyrodnienia stawu kolanowego uznawana jest za konieczność.
Na samym początku jednak trzeba przeprowadzić diagnostykę. Poza wysłuchaniem objawów lekarz zleca RTG stawu kolanowego. Jest on w stanie potwierdzić zmiany zwyrodnieniowe, wrodzone, rozwojowe, nowotworowe i zapalne.
Rekomendacje dotyczące charakteru zabiegu są różne. Część środowisk medycznych optuje za wykonywaniem mało inwazyjnej artroskopii, polegającej na czyszczeniu, płukaniu i naprawie zniszczonej chrząstki.
Niektórzy specjaliści zalecają jak najdłużej trzymać się leczenia farmakologicznego oraz ćwiczeń u fizjo- i fizykoterapeutycznego. Jeśli metody te okażą się nieskuteczne należy wykonać endoprotezę stawu kolanowego, czyli wszczepić sztuczną strukturę imitującą naturalną tkankę.
W obu przypadkach zakłada się stabilizator kolana. Najlepiej sprawdza się orteza obejmująca udo i goleń.
Reklama
Ćwiczenia na gonartrozę
Rehabilitacja osób chorujących na zwyrodnienie stawów kolana opiera się przede wszystkim na kinezyterapii. Jest to szeroki zestaw działań, zbiorczo definiowanych jako leczenie ruchem. Ćwiczenia na gonartrozę wykonuje się pod okiem fizjoterapeuty w jego gabinecie, ale też samodzielnie w domu, po odebraniu od specjalisty szczegółowych instrukcji. Do najczęściej stosowanych należą:
- pływanie oraz zadania ruchowe w basenie z ciepłą wodą,
- trening czynny z obciążeniem i bez, także z wykorzystaniem przyrządów i przyborów rehabilitacyjnych.
Świetnie sprawdzą się:
- nordic walking,
- spacerowanie,
- jazda na rowerze,
- aqua aerobic.
Skorzystać można również z profesjonalnej rehabilitacji. Masaże i ćwiczenia na zwyrodnienie stawu kolanowego są wtedy dobierane indywidualne do stanu zdrowia pacjenta. Prowadzi się także rozmowy na temat wpływu stylu życia na przebieg i charakter dolegliwości.
Kluczowe jest między innymi wzmocnienie mięśnia czworogłowego uda, który jest głównym stabilizatorem stawu kolanowego umożliwiających chodzenie i bieganie. Struktura ta w znacznym stopniu pochłania też wstrząsy powstałe na skutek kontaktu nogi z podłożem, zapobiegając przenoszeniu ich na chrząstkę stawową.
Dodatkowo, na ile pozwala na to stan pacjenta, należy wprowadzać ćwiczenia lub inne aktywności fizyczne o charakterze ogólnoustrojowym, mające na celu - razem z odpowiednio dobraną dietą - redukcję masy ciała. Należy pamiętać, że jednym z głównych czynników predestynujących do rozwoju gonartrozy jest otyłość.
By wzmocnić stawy kolanowe, należy zadbać także o odpowiedni jadłospis na odbudowę chrząstki. Powinnien on być bogata w składniki mineralne takie jak wapń, fosfor i białko. Znaleźć je można w nabiale, chudym mięsie oraz rybach i owocach morza.
