Co to jest gruczoł krokowy?
Gruczoł krokowy, zwany prostatą lub sterczem, jest jednym z najważniejszych organów męskiego układu moczowo-płciowego, kluczowym dla ludzkiej rozrodczości. To właśnie tutaj zachodzi produkcja płynu, w którym zawieszone zostają plemniki wytwarzane w kanalikach nasiennych jąder.
Stanowiąc ważny składnik spermy, wydzielina ta pełni rolę transportową, ale przede wszystkim odżywczą dla męskich gamet. Z tego właśnie powodu od kondycji gruczołu prostaty w dużej mierze zależy męska płodność.
Stercze znajduje się w obrębie miednicy mniejszej, poniżej pęcherza moczowego. Przez jego środek przebiega cewka moczowa. W przedniej części kieruje się ono ku spojeniu łonowemu, w tylnej zaś sąsiaduje z odbytnicą (dlatego jego badanie odbywa się metodą per rectum, czyli przez odbyt).
Ulokowane jest centralnie względem osi ciała. Składa się z dwóch płatów, połączonych węziną. Wspólnie tworzą one organ przypominający kształtem małe serce lub jadalny kasztan. Prostata otoczona jest workiem zbudowanym z mięśni gładkich, który kurczy się w momencie wytrysku nasienia.
Narząd ten narażony jest na liczne schorzenia oraz zaburzenia, szczególnie po czterdziestym roku życia. Upośledzają one funkcje seksualne, a w niektórych przypadkach mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia, szczególnie w średnim i starszym wieku.
Z tego właśnie powodu, tak ważne jest, by począwszy od piątej dekady życia, regularnie badać prostatę, a w razie niekorzystnej diagnozy – podjąć leczenie.
Wymienić w tym kontekście można przede wszystkim takie problemy zdrowotne, jak:
- przerost gruczołu krokowego,
- zapalenie prostaty,
- rak stercza.
Każde z nich wiąże się z określonymi dolegliwościami oraz konsekwencjami, w zależności od charakteru i stopnia zaawansowania, zaburzając funkcje seksualne oraz wydalanie moczu, a w przypadku nowotworu – rodząc konsekwencje potencjalnie śmiertelne.
Reklama
Funkcje gruczołu krokowego
Funkcje, jakie pełni prostata są ograniczone przede wszystkim do roli, jaką narząd ten pełni w procesie rozmnażania. Produkowana w tym miejscu biała, mętna wydzielina o charakterystycznej woni współtworzy spermę, czyli męskie nasienie. Zapewnia ona plemnikom transport, umożliwiając wydostawanie się na zewnątrz w czasie wytrysku, a następnie szybkie i sprawne przemieszczanie w głąb dróg rodnych kobiety.
Zawarte w niej składniki odżywcze pozwalają gametom na przeżycie poza organizmem mężczyzny – w zależności od środowiska, w którym się znajdą, od kilkunastu minut do nawet kilkudziesięciu godzin.
Co więcej, płyn produkowany w prostacie zwiększa też szanse plemników na przetrwanie w pochwie, której naturalny odczyn pH jest silnie kwaśny, a przez to niekorzystny dla męskich komórek rozrodczych. Tymczasem pH ejakulatu, dzięki obecności wydzieliny z prostaty, jest neutralne lub nawet lekko zasadowe (około 7 w skali od 1 do 14).
Reklama
Wymiar gruczołu krokowego
U chłopców, począwszy od narodzin aż do wejścia w wiek pokwitania (ok. 12-15 roku życia), stercz jest niewielki. Wraz z rozpoczęciem dojrzewania płciowego, zaczyna jednak intensywnie wzrastać, szybko osiągając „dorosłe rozmiary”. W wieku około 30 lat, jego wielkość staje się zbliżona do śliwki, orzecha włoskiego lub dużego kasztana.
Prawidłowy rozmiar gruczołu krokowego u dorosłego mężczyzny wynosi około 4x3x3 centymetra, niekiedy prostata jest nieco mniejsza. Jej masa to około 10 gramów. W większości przypadków stan ten utrzymuje się do 40-45 roku życia.
Wówczas stercz wchodzi w kolejna fazę rozwoju, co ma związek między innymi ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi w tym czasie w organizmie mężczyzny.
Jeśli wielkość gruczołu krokowego zmienia się nieznacznie, mówi się o jego łagodnym przeroście i jest to stan naturalny dla tego wieku, aczkolwiek może się to wiązać z wystąpieniem pierwszych uciążliwych objawów.
Reklama
Rozrost gruczołu krokowego
Łagodnie powiększony gruczoł krokowy powoduje przede wszystkim zaburzenia funkcji oddawania moczu.
Do objawów powiększonej prostaty można zaliczyć:
- uczucie parcia na pęcherz,
- narastające trudności z wypróżnianiem się,
- niekontrolowane wycieki uryny, zauważalne pod postacią niewielkich plam na bieliźnie,
- ból w okolicach spojenia łonowego.
Ma to związek z ulokowaniem cewki moczowej, która – jak zostało powiedziane wyżej - przebiega przez środek prostaty.
Co ważne, nieleczony przerost z czasem może powodować istotne zwężenie przewodu moczowego, czego konsekwencją będzie narastające natężenie dolegliwości, zwłaszcza bólowych, a nawet zaburzenie pracy nerek.
Reklama
Gruczoł krokowy a płodność
Wprawdzie uważa się, że powiększenie gruczołu krokowego samo w sobie nie zaburza płodności, jednak postępujący rozrost tego narządu z czasem może skutkować koniecznością operacyjnego usunięcia go. W takiej sytuacji mężczyzna trwale zostaje pozbawiony zdolności do prokreacji.
Dodatkowo doraźne objawy, takie jak bolesność, parcie na pęcherz czy nietrzymanie moczu, mogą wpływać na sferę seksualną pośrednio. Powodując dyskomfort, obniżając samopoczucie i samoocenę, bywają przyczyną zaburzeń erekcji i innych tego typu zaburzeń utrudniających odbycie stosunku zakończonego wytryskiem.
A co w przypadku innego schorzenia, jakim jest ostre lub przewlekłe zapalenie prostaty. Czy wpływa ono na płodność mężczyzny?
Reklama
Zapalenie gruczołu krokowego
Zapalenie prostaty zazwyczaj jest infekcją o podłożu bakteryjnym, wywoływaną przez paciorkowce, gronkowce, pałeczki E coli i inne tego typu drobnoustroje. Choroba może mieć też charakter idiopatyczny, co oznacza, że nie sposób jest zidentyfikować jej przyczynę – zdarza się to zwłaszcza w przypadku utrwalenia jej w postaci przewlekłej.
Schorzenie to często pojawia się w trzeciej lub czwartej dekadzie życia, a więc wcześniej, niż przerost. Powoduje liczne dolegliwości, w tym między innymi ból w czasie oddawania moczu, bolesność w szeroko rozumianych okolicach intymnych i w dolnej części pleców czy symptomy ogólnoustrojowe (gorączka, dreszcze, uczucie rozbicia).
Co ważne w kontekście męskiej płodności, stany zapalne stercza mogą zaburzać produkcję wydzieliny i obniżać tym samym jakość nasienia. Może to rodzić poważne konsekwencje dla pary starającej się o dziecko, zwłaszcza jeśli choroba ma charakter przewlekły.
Między innymi dlatego ból prostaty oraz inne wyżej wymienione symptomy, powinny skłonić pacjenta do poddania się diagnostyce oraz rozpoczęcia leczenia.
W przypadku zapaleń bakteryjnych, podstawą jest zastosowanie antybiotyków. Jeśli zaś podłoże jest nieustalone, objawowo stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz środki blokujące czynność receptorów α-adrenergicznych, wykorzystywane też w leczeniu przerostu stercza.
Reklama
Badanie gruczołu krokowego
Podstawowe badanie prostaty ma charakter fizykalny – polega na ocenie stercza metodą per rectum i wykonywane jest gabinecie urologicznym. Po przyjęciu przez pacjenta odpowiedniej pozycji (stojącej, leżącej na boku lub łokciowo-kolanowej), lekarz wprowadza palec do odbytu i przez jego powłoki sprawdza wielkość gruczołu krokowego.
Badanie trwa zaledwie kilkanaście sekund ale przez wiele osób jest odbierane jako nieprzyjemne. Nie należy jednak się go bać, ani wstydzić. Warto pamiętać, że urolog używa do tego celu rękawiczek, a sama procedura jest dla niego działaniem rutynowym. Do badania nie należy się specjalnie przygotowywać, poza dokładnym umyciem się.
Wielkość prostaty można też zobrazować w czasie badania ultrasonograficznego. USG wykonuje się albo przez powłoki brzuszne, albo również przez odbyt (tak zwany TRUS, od ang. Transrectal Ultrasound). Druga z wymienionych metod jest dokładniejsza i stosowana jest zwłaszcza w diagnostyce nowotworów tej części ciała.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, pacjenci z reguły kierowani są na badanie laboratoryjne polegające na oznaczeniu PSA, (ang. Prostate Specific Antigen), czyli substancji produkowanej w kanalikach prostaty i stanowiącej dobry marker jej ewentualnego przerostu lub nowotworu. Jeśli jego wyniki będą niekorzystne, konieczne może być wykonanie biopsji stercza i pobranie materiału do analiz histopatologicznych.
Samodzielne badanie prostaty jest możliwe. Mężczyźni, którzy szczególnie obawiają się wizyty u lekarza, mogą sprawdzić stan swojego stercza w domu.
Wykonanie badania w domowych warunkach umożliwia test antygenu prostaty (PSA) we krwi. Krew pobiera się z palca. Poziom PSA nie powinien przekraczać 4,0 ng/ml. Jeśli jest większy może świadczyć o problemach z gruczołem krokowym.
Usunięcie gruczołu krokowego
W niektórych sytuacjach niezbędne jest wycięcie prostaty, czyli tak zwana prostatektomia.
Istnieją ku temu dwa zasadnicze wskazania:
- silny przerost stercza,
- rak gruczołu krokowego.
Niekiedy też lekarz może wydać tego typu rekomendację w przypadku przewlekłego, bardzo uciążliwego zapalenia o nieustalonych przyczynach, nie poddającego się leczeniu farmakologicznemu.
Jak wygląda zabieg usunięcia prostaty? Współcześnie stosuje się kilka metod. Najmniej inwazyjną z nich jest laparoskopia, pozwalająca wyciąć chory narząd po wykonaniu niewielkiego tylko cięcia i wprowadzenia urządzeń chirurgicznych do wewnątrz.
Ze względu na ilość możliwych komplikacji i powikłań, coraz rzadziej stosuje prostatektomię otwartą, wymagającą szerszego „otwarcia” pacjenta.
Tak czy inaczej, usuwanie prostaty zawsze wiąże się z konsekwencjami. Narząd ten nie jest niezbędny do życia, ale jest nieodzowny w procesie rozmnażania. Innymi słowy, po jego resekcji, mężczyzna na zawsze traci możliwość posiadania własnego, biologicznego potomstwa. Jedynym rozwiązaniem, które można w takiej sytuacji zastosować, jest zdeponowanie nasienia w banku spermy przed planowanym zabiegiem.
Gruczoł krokowy u kobiet
Stercz jest narządem występującym jedynie u mężczyzn, a odpowiedź na pytanie, czy kobiety mają prostatę, jest przecząca. Część naukowców skłania się jednak ku poglądowi, że w organizmie żeńskim można wyodrębnić struktury homologiczne do męskiego gruczołu krokowego, w czasie życia płodowego wytwarzane z tkanek tego samego typu.
W dorosłym życiu mogą one wykazywać podobną aktywność, choć z oczywistych względów nie pełnią żadnych funkcji w procesie rozmnażania. Są to tak zwane gruczoły przedsionkowe mniejsze, nazywane też gruczołami Skene’a (od nazwiska amerykańskiego ginekologa uważanego za ich odkrywcę).
Prawdopodobnie to one odpowiedzialne są za produkcję wydzieliny, która odbywa się w czasie orgazmu i jest nazywana „żeńskim wytryskiem”.
Wciąż jednak nie jest ustalone, czy „gruczoł krokowy u kobiet” faktycznie powinien być określany tym mianem. Nie są do końca znane mechanizmy jego działania, nie wiadomo też, dlaczego jedynie nieliczne kobiety doświadczają wytrysku w czasie stosunku.
(Zwłaszcza, że często jest on mylony z wyrzutem moczu, do którego także niekiedy dochodzi pod wpływem silnego podniecenia).
