Co to jest badanie palpacyjne tarczycy?
Badanie palpacyjne tarczycy, nazywane też fizykalnym, jest podstawowym postępowaniem diagnostycznym, pozwalającym na wstępne rozpoznanie objawów raka, a także innych schorzeń tego gruczołu.
Może być wykonywane przez lekarza rodzinnego, specjalistę w zakresie endokrynologii lub onkologii, ale też samodzielnie w domu.
Palpacja jest terminem oznaczającym w medycynie obmacywanie czy też badanie dotykiem. Procedura ta stosowana jest w odniesieniu do wielu struktur organizmu, których ewentualne zmiany chorobowe i urazowe (wielkość, kształt, struktura, położenie, ciągłość i twardość) można wyczuć pod naciskiem dłoni.
W ten sposób sprawdza się między innymi jamę brzuszną i znajdujące w jej obrębie organy (wątrobę, śledzionę, jelita), a takżę klatkę piersiową czy szyjkę macicy.
Jest to też jedna z metod badania tarczycy, zalecana w ramach profilaktyki antynowotworowej, w szczególności kobietom po czterdziestym roku życia.
Na czym polega badanie palpacyjne gruczołu tarczowego? Kiedy należy je wykonać? Co warto wiedzieć na wstępie? Poznaj odpowiedzi na najważniejsze pytania.
Reklama
Co warto wiedzieć przed badaniem palpacyjnym tarczycy?
Tarczyca (łac. glandula thyroidea) jest nieparzystym (występującym pojedynczo) gruczołem dokrewnym, pełniącym w organizmie ludzkim szereg istotnych funkcji. Pod wpływem hormonu TSH syntezowanego w przysadce mózgowej, produkuje ona własne substancje hormonalne: tyroksynę (T4), trijodotyroninę (T3) oraz kalcytoninę, odpowiadające za prawidłowe działanie wielu narządów i układów.
Oddziałują one między innymi na:
- metabolizm ustroju,
- gospodarkę wapniowo-fosforową,
- mechanizm termogenezy czyli produkcji ciepła.
Gdzie jest tarczyca? Gruczoł ten jest położony w przedniej, dolnej części szyi, na wysokości tchawicy, między tzw. tętnicami wspólnymi szyjnymi. Przylega do znajdujących się za nią odcinków układu pokarmowego i oddechowego, niejako je obejmując
Jak wygląda tarczyca? Zbudowana jest z dwóch płatów bocznych, zespolonych węziną. Kształtem przypomina zatem motyla.
Jej prawidłowy rozmiar określa się przyrównując poszczególne płaty do krańcowych paliczków kciuka osoby dorosłej – każdy z nich powinien mieć w przybliżeniu wymiary 4x2x2 cm.
Należy jednak zaznaczyć, że parametry te mogą się zmieniać także u osoby zdrowej pod wpływem naturalnych wahań gospodarki hormonalnej (na przykład w ciąży lub w poszczególnych fazach cyklu menstruacyjnego).
Masa całego gruczołu u dorosłego człowieka powinna się mieścić w przedziale 15-30 gramów, zaś norma dotycząca jego objętości to 18-20 mililitrów u kobiet i 25 ml u mężczyzn (M.Kochman, H. Jastrzębska).
Czy tarczycę można wyczuć? Jaki jest prawidłowy wygląd szyi przy zdrowej tarczycy? Jak odróżnić gruczoł od guza?
W dotyku tarczyca jest miękka, zaś jej strukturę określa się jako gładką lub guzowatą. Jej barwa jest ciemnoczerwona, z wiekiem staje się brązowa, czego oczywiście nie można stwierdzić naocznie.
Generalnie, jeśli glandula thyroidea nie jest objęta zmianami chorobowymi, z zewnątrz pozostaje niewidoczna i niewyczuwalna. Gdy jednak zostanie objęta stanem zapalnym lub zaatakowana przez nowotwór, jej rozmiar zwiększa się, co ma wpływ na wygląd szyi – możliwe jest wyraźniejsze zarysowanie wypukłości pod powierzchnią ciała.
Zmieniona jest też struktura tarczycy, występują nieregularne guzki, zwiększa się twardość. Anomalie te można wyczuć przez skórę w badaniu palpacyjnym, dlatego tego typu diagnostykę warto jest wykonywać regularnie, także w warunkach domowych.
Wczesne wykrycie niepokojących sygnałów ma niebagatelne znaczenie dla rokowań, zwłaszcza w przypadku choroby nowotworowej.
Reklama
Kiedy warto zbadać palpacyjnie tarczycę?
Palpacyjne badanie tarczycy powinno się wykonywać systematycznie, przynajmniej raz na dwa lata albo częściej, w ramach standardowej profilaktyki.
Odnośnie kobiet po czterdziestym roku życia, zalecane jest dodatkowo poddawanie się diagnostyce USG. Tak jak w przypadku samobadania piersi, jest to najlepsza możliwa praktyka w kontekście potencjalnego zagrożenia rakiem.
Oprócz tego, przesłanką do kontroli są wszelkiego rodzaju objawy chorej tarczycy, w tym m.in. powiększenie tego gruczołu.
Wielce prawdopodobne, że po kontroli lekarskiej, zlecone zostaną także inne badania tarczycy, w tym wspomniana ultrasonografia, a także pomiar stężenia hormonów TSH, T4 i T3.
Reklama
Jak badać palpacyjnie tarczycę?
Jak zbadać tarczycę? W pierwszej kolejności warto wykonać obserwację naoczną. Za najskuteczniejszą technikę, przynoszącą najwięcej miarodajnych wniosków, uchodzi oglądanie szyi w czasie przełykania, w świetle padającym z tyłu, zza barków i głowy.
Pozwala to unaocznić zarysy wola, czyli ewentualnego powiększenia tarczycy ponad normę, a także tzw. wola zamostkowego (w ten sposób określa się stan, w którym glandula thyroidea rozrasta się do tego stopnia, iż jej dolna część znajduje w klatce piersiowej, za mostkiem).
Widoczne są wówczas żyły, ulokowane powierzchniowo na szyi. Może pojawić się zaczerwienienie skóry i zasinienie twarzy. Powiększone mogą być węzły chłonne.
Po zakończeniu obserwacji przechodzi się do badania tarczycy palpacyjnie. Istnieją dwie podstawowe techniki:
- obmacywanie od przodu, kciukiem,
- dotykanie od tyłu, zza pleców, oburącz, z użyciem trzech palców (wskazującego, środkowego i serdecznego).
Pierwsza z metod ma tę zaletę, że pozwala na jednoczesną obserwację szyi. Może też być bezproblemowo stosowana w ramach samobadania tarczycy.
Druga, choć jest dokładna, uniemożliwia oglądanie szyi w czasie palpacji. Trudniej jest też zastosować ją we własnym zakresie, w domu, bez niczyjej pomocy.
Należy pamiętać, że dotyk powinien być wyważony. Nie można uciskać zbyt silnie, aby nie doprowadzić do mechanicznego uszkodzenia struktur tarczycy lub nie sprowokować reakcji zapalnej.
Reklama
Co można ocenić podczas badania palpacyjnego tarczycy?
Dotykając tarczycę palcami, można ocenić:
- rozmiar – czy odpowiada opisanym wyżej normom,
- strukturę – czy jest jednorodna, czy też wyczuwalne są guzki i zwłóknienia,
- twardość – czy jest odpowiednio miękka, w jaki sposób poddaje się naciskowi,
- kształt – czy jest regularny i odpowiadający prawidłowej charakterystyce narządu.
W czasie badania określa się granice i rozmiar płatów bocznych, obecność guzów lub ich brak, spoistość tarczycy, jej przesuwalność wobec struktur otaczających, a także wielkość okolicznych węzłów chłonnych, które mogą być powiększone w przypadku infekcji lub choroby nowotworowej.
Czy każda niepokojąca zmiana wyryta w czasie samobadania powinna być skonsultowana z lekarzem? Ze względu na charakter potencjalnych nieprawidłowości – zdecydowanie tak.
Tym bardziej, że prawidłowe wykonanie badania palpacyjnego wymaga wiedzy i doświadczenia.
Wielce prawdopodobne więc, że zostanie ono powtórzone w gabinecie lekarskim, a w razie konieczności specjalista zleci wykonanie dalszych badań.
Z drugiej strony, do zaobserwowanych zmian nie należy podchodzić z nadmiernym pesymizmem i lękiem (są to czynniki, które u części pacjentów wywołują reakcję odmienną od prawidłowej – zamiast natychmiastowej wizyty u lekarza, odwlekają oni konsultacje ze strachu przed diagnozą).
Warto pamiętać, że nie każda zmiana oznacza nowotwór, a nawet jeśli – odkryty we wstępnym stadium dobrze poddaje się leczeniu.
Reklama
Dlaczego warto badać palpacyjnie tarczycę?
Badanie palpacyjne tarczycy pozwala uzyskać wczesną diagnozę i rozpocząć terapię raka tego gruczołu – oczywiście po wykonaniu innych bardziej zaawansowanych badań potwierdzających wstępne rozpoznanie, jak: obrazowanie ultrasonograficzne, histopatologia, testy laboratoryjne z krwi etc.
Nowotwór tarczycy jest w Polsce rozpoznawany u około 2800 osób rocznie, przy czym zdecydowanie częściej wśród kobiet (około 2300 przypadków), niż mężczyzn (500).
Szczyt zachorowań przypada na okres między 40. a 70. rokiem życia. Choroba jest obecnie coraz lepiej diagnozowana, monitorowana i leczona. Średnia przeżywalność w okresie 10-letnim wynosi aż 85-90 procent, co w przypadku poważnych schorzeń onkologicznych jest wynikiem bardzo wysokim (dane: programedukacjionkologicznej.pl).
Palpacja może być przydatna także w profilaktyce chorób tarczy o innym charakterze. Wskazaniem do wykonania badania są także m.in:
- choroba Gravesa-Basedowa - objawiająca się znacznym powiększeniem gruczołu, mająca charakter autoimmunologiczny (powodowana autoagresją układu odpornościowego), stanowiącą najczęstszą przyczynę nadczynności tarczycy,
- choroba Hashimoto – limfocytowe zapalenie tarczycy, także występujące na podłożu autoimmunologicznym, prowadzące do zniszczenia gruczołu i jego niedoczynności.
Reklama
Kto może wykonać badanie palpacyjne tarczycy?
Do jakiego lekarza należy się udać z niepokojącymi objawami? Kto może wykonać badanie tarczycy bądź skonsultować rezultaty diagnostyki domowej?
Przede wszystkim endokrynolog, a więc specjalista zajmujący się szeroko rozumianymi schorzeniami gruczołów wydzielania wewnętrznego, takich jak tarczyca, a także m.in.: przytarczyce, przysadka mózgowa, trzustka, śledziona, jądra i jajniki.
Badanie kontrolne może wykonać również lekarz pierwszego kontaktu. Wizyta u lekarza POZ i tak jest niezbędna w przypadku osób zamierzających udać się do gabinetu specjalistycznego za darmo, ze skierowaniem.
Lekarzem, który na wstępnym etapie może też ocenić palpacyjnie wielkość i strukturę glandula thyroidea jest onkolog. Wizyta u tego specjalisty jest jednak konieczna w przypadku stwierdzonego wcześniej podejrzenia choroby nowotworowej.
Warto pamiętać, że palpacja stanowi jedynie wstępne rozpoznanie, które nie jest szczególnie precyzyjne - często nie pozwala na wykrycie najmniejszych guzków, o średnicy kilku milimetrów, zwłaszcza jeśli nie ma do nich dogodnego dostępu przez skórę.
