Czym jest grypa?
Grypa jest ostrą, zakaźną chorobą dróg oddechowych, wywoływaną przez wirusa grypy i rozpowszechnioną na całym świecie. W początkowej fazie zakażenia pojawiają się objawy nieswoiste (które mogą występować w przebiegu różnych schorzeń), jak gorączka, bóle głowy, osłabienie. Wraz z rozwojem infekcji stwierdza się objawy bardziej typowe dla tej choroby. Co to oznacza? Grypa często przebiega z objawami ze strony układu oddechowego, takimi jak kaszel czy nieżyt nosa.
Oprócz zakażeń o charakterze sezonowych epidemii (co 1-3 lata) wirus grypy może wywoływać pandemie, które nawiedzają świat co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat.
W XX wieku świat zmagał się z trzema dużymi pandemiami grypy A:
- „hiszpanka” (A/H1N1) - 1918-19 r.,
- „azjatycka” (A/H2N2) - 1957-58 r.,
- „Hongkong” (A/H3N2) - 1968-69 r.
W latach 2009-2010 pojawiła się ostatnia (jak dotąd) pandemia grypy. Wirus, który ją wywołał (nowy wariant H1N1), zawiera antygeny wirusów grypy A, które od dekad krążyły w przyrodzie, ale w zupełnie nowej kombinacji.
W najnowszej międzynarodowej klasyfikacji chorób, ICD-11, grypa sezonowa występuje pod kodem: 1E30. W poprzedniej wersji, ICD-10, tej samej jednostce chorobowej przyporządkowano kod: J10.
Rodzaje grypy
Wirusy grypy są wirusami RNA i należą do rodziny Orthomyxoviridae (Ortomyksowirusy). Ich genom jest segmentowany (zawierają 7-8 segmentów RNA).
U ludzi zakażenia powodują:
- szczepy gatunku wirusa grypy A,
- szczepy gatunku wirusa grypy B,
- szczepy gatunku wirusa grypy C.
Z medycznego punktu widzenia największy problem stanowi rozpowszechniony wśród wielu gatunków ptaków i ssaków wirus grypy A. Jego charakter - zmienność antygenowa i ryzyko zakażeń odzwierzęcych - oznacza, że ryzyko wybuchu kolejnej pandemii wciąż istnieje.
Wirus grypy typu C wywołuje chorobę o lżejszym przebiegu (głównie u dzieci) i nie powoduje epidemii.
Wirusy grypy typu A i B mogą przyczyniać się do ciężkich zachorowań, wywoływać grypę sezonową i osiągać rozmiary epidemii. Np. od lat 90. XX wieku izoluje się typ wirusa A/H5N1, który jest wysoce patogenny dla ptaków, ale wywołuje też ograniczone epidemie u ludzi. Według WHO, odnotowuje się do kilkuset przypadków ptasiej grypy rocznie, ale śmiertelność wynosi 60%. Natomiast za pandemię w 2009 r. odpowiadał nowy wariant wirusa A/H1N1 - potocznie zwany wirusem świńskiej grypy - z genami wirusów pochodzących od świń, ludzi i ptaków.
Reklama
Przyczyny i drogi zakażenia grypą
Po wniknięciu wirusa do organizmu następuje okres inkubacji grypy (wylęgania), który trwa do wystąpienia objawów i wynosi od 1 do 7 dni (najczęściej 3-4 dni).
Kiedy zaraża się grypą? Jak informują CDC (Amerykańskie Centra Kontroli i Prewencji Chorób), chory zaczyna rozsiewać wirusa dzień przed pojawieniem objawów. Okres zakaźności trwa co najmniej do ustąpienia objawów grypy. Zaraźliwość jest największa w ciągu początkowych 3-4 dni choroby.
Ile zaraża się grypą? Większość pacjentów rozsiewa wirusa do 5.-7. dnia od wystąpienia objawów. Dzieci i osoby z niedoborem odporności mogą wydzielać zakaźnego wirusa ponad 10 dni.
Jak można się zarazić grypą? Ryzyko zakażenia zwiększa:
- kontakt bezpośredni z osobą zakażoną,
- kontakt ze skażonymi przedmiotami,
- przebywanie w dużych skupiskach ludzkich,
- niewystarczająca higiena rąk.
Główne drogi zakażenia grypą:
- droga kropelkowa - przez kropelki i makroaerozole (duże cząsteczki aerozolu) produkowane podczas kaszlu i kichania;
- droga powietrzna - przez mikroaerozole (małe cząsteczki), które mogą długo utrzymywać się w powietrzu;
- za pośrednictwem rąk skażonych wydzieliną z dróg oddechowych.
W strefie klimatu umiarkowanego (np. w Polsce) zachorowania na grypę wykazują sezonowość (grypa sezonowa). Najwięcej przypadków infekcji odnotowuje się w okresie jesienno-zimowym.
Zmienność wirusa grypy sprawia, że w każdym sezonie mogą dominować inne szczepy. W wyniku wielu mutacji może dojść do zmian antygenowych w wirusach grypy. Układ odpornościowy nie rozpoznaje nowych wariantów antygenowych, co wyjaśnia coroczne epidemie i przyczynę grypy sezonowej.
Reklama
Objawy grypy
Choroba rozpoczyna się nagle: charakterystyczny jest bardzo szybki rozwój pierwszych objawów grypy - liczony w godzinach.
We wczesnej fazie zakażenia dominują ogólne objawy choroby:
- gorączka,
- dreszcze,
- bóle mięśni,
- bóle głowy,
- osłabienie, uczucie rozbicia.
Wraz z rozwojem infekcji ujawniają się objawy grypy ze strony układu oddechowego:
- suchy kaszel,
- nieżyt nosa,
- suchość lub ból gardła.
Może wystąpić również grypa bez gorączki, szczególnie u osób w starszym wieku lub z niedoborami odporności.
Podczas sezonowych epidemii - u dorosłych pacjentów - z dużym prawdopodobieństwem można postawić diagnozę tylko na podstawie opisywanych objawów.
U dzieci dolegliwości mogą być inne, z dominacją żołądkowo-jelitowych objawów grypy (biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha).
Do rzadszych, mniej typowych manifestacji grypy należą objawy oczne:
- łzawienie,
- zapalenie spojówek,
- światłowstręt,
- ból przy ruchach gałek ocznych.
Ile trwa grypa? Według CDC, objawy niepowikłanej infekcji w większości przypadków ustępują po 3-7 dniach. Jednak kaszel i ogólne złe samopoczucie mogą utrzymywać się dłużej (ponad 2 tygodnie).
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Rozpoznanie grypy
Według wytycznych Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce (2019), grypę najczęściej rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych w powiązaniu z informacjami o aktualnej sytuacji epidemiologicznej.
Wyniki analizy amerykańskich naukowców - opublikowane na łamach Archives of Internal Medicine (2000 r.) - wskazują, że u osób dorosłych współwystępowanie gorączki i kaszlu (w sezonie) w 80% przypadków wiąże się z zakażeniem wirusem grypy.
Mimo to diagnostyka grypy oparta wyłącznie na obrazie klinicznym nie jest w pełni miarodajna. Wielu chorobom i infekcjom wirusowym mogą towarzyszyć objawy przypominające grypę. Jak rozpoznać zakażenie w sposób pewny?
Wiarygodnym potwierdzeniem diagnozy jest dodatni wynik badania wymazu z nosa i gardła na obecność RNA wirusa grypy metodą RT-PCR.
W praktyce częściej stosuje się testy komercyjne (ze względu na dostępność i cenę). Szybkie testy na grypę mogą wykrywać antygeny wirusów A i B, ale ze względu na niską czułość wynik ujemny nie wyklucza rozpoznania.
Wśród szybkich testów komercyjnych warto wspomnieć o testach typu combo - na grypę, COVID-19 i RSV. Potrójne testy antygenowe umożliwiają jednoczesne wykrycie różnych wirusów w pojedynczej próbce.
Wykonanie badań wirusologicznych rozważa się u pacjentów:
- z wyższym ryzykiem powikłań,
- z chorobą ciężką lub postępującą.
W rozpoznawaniu grypy istotne jest różnicowanie z innymi chorobami zakaźnymi układu oddechowego, zwłaszcza z chorobą przeziębieniową i COVID-19.
Według CDC, tylko na podstawie objawów (bez testów diagnostycznych) bardzo trudno odróżnić COVID-19 od grypy czy przeziębienia. Co jednak wiemy o tych chorobach? Każdą z nich wywołują inne wirusy:
- grypę - wirusy grypy,
- COVID-19 - SARS-CoV-2 (koronawirus)
- przeziębienie - ponad 200 typów wirusów, najczęściej rynowirusy.
Najłagodniejszy przebieg (zwykle bez komplikacji) ma przeziębienie, a grypa związana jest z wyższym ryzykiem powikłań. Zakażenie SARS-CoV-2, w porównaniu do grypy i przeziębienia, obciążone jest najwyższym ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby i największą śmiertelnością. CDC zwraca również uwagę na szczególnie wysoką zakaźność i łatwość rozprzestrzeniania wirusa SARS-CoV-2.
Istotna różnica między tymi trzema chorobami dotyczy początku objawów: w grypie - nagły, w przeziębieniu - stopniowy, w COVID-19 - narastający.
Źródło: Opracowanie własne
Reklama
Leczenie grypy
Grypę niepowikłaną leczy się tylko objawowo. Leczenie przyczynowe, polegające na stosowaniu leków przeciwwirusowych (pod kontrolą lekarza), jest wskazane u osób z grup ryzyka.
Leki przeciwwirusowe stosowane w leczeniu grypy (dostępne tylko na receptę):
- inhibitory neuraminidazy (aktywne wobec wirusów grypy A i B)
- oseltamiwir
- zanamiwir
- peramiwir (niezarejestrowany w Polsce, możliwy import docelowy)
- wybiórczy inhibitor endonukleazy wirusa grypy (A i B): baloksawir (niedostępny w Polsce)
- pochodne adamantanu (aktywne wobec wirusów grypy A): amantadyna i rymantadyna (niezalecane ze względu na duży odsetek szczepów opornych).
Oseltamiwir (w postaci tabletek na grypę lub zawiesiny) może być stosowany u dorosłych i dzieci (bez względu na wiek). W Polsce jest dostępny tylko w kapsułkach, ale istnieje możliwość sporządzenia zawiesiny przez farmaceutę.
Jak leczyć grypę lekami przeciwwirusowymi? Ściśle według zaleceń lekarza.
Spektrum oporności wirusów grypy na leki przeciwwirusowe zmienia się co roku. Dlatego wybór leku zależy również od aktualnych danych epidemiologicznych.
W leczeniu niepowikłanej grypy antybiotyki są przeciwwskazane (wirusy wykazują oporność na antybiotyki). Antybiotykoterapię rozważa się w przypadku powikłań bakteryjnych.
Wyniki analizy porównawczej naukowców Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego wykazują, że leki przeciwwirusowe aktualnie zalecane do leczenia grypy mają korzystny profil bezpieczeństwa. Ich skuteczność jest tym wyższa, im wcześniej zostaną podane.
Domowe sposoby na grypę
Choroba o łagodnym, niepowikłanym przebiegu, u pacjentów bez czynników ryzyka wymaga tylko leczenia objawowego, które może ograniczyć się do następujących domowych sposobów na grypę:
- nawadniania,
- odpoczynku w łóżku i izolacji w domu (min. przez 24 godz. od ustąpienia gorączki),
- przyjmowania zalecanych leków zmniejszających objawy (w razie potrzeby).
W uzasadnionych przypadkach można stosować leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Nieżyt nosa można przejściowo łagodzić lekami obkurczającymi naczynia błony śluzowej nosa oraz roztworami soli fizjologicznej (krople donosowe). W przypadku męczącego, suchego kaszlu można przyjąć lek przeciwkaszlowy.
Stosowane w przebiegu grypy domowe sposoby polegają głównie na piciu większej ilości płynów (zwłaszcza podczas gorączki, wymiotów), takich jak herbata, mineralna woda niegazowana.
Według Rekomendacji postępowania w grypie (2019) Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii, amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia (US National Institutes of Health; NIH) oraz wielu innych towarzystw naukowych - w przypadku grypy (u dzieci i dorosłych) niewskazane i niezalecane jest stosowanie jakichkolwiek preparatów ziołowych i naturalnych lub leków bez recepty innych niż zalecane do leczenia objawowego.
Jak szybko wyleczyć grypę? Pośpiech nie jest wskazany. Najlepiej walczyć z chorobą, stosując się do zaleceń lekarskich i nie próbując „przechodzić” choroby. W przypadku wystąpienia objawów alarmowych należy wezwać pogotowie ratunkowe.
|
Najczęstsze objawy alarmowe grypy u osób dorosłych: (wg CDC) |
|
Reklama
Grypa u dzieci i osób starszych
Grypa u dzieci starszych i młodzieży przebiega podobnie jak u dorosłych - z dominującą triadą objawów (gorączka, bóle mięśni, kaszel). U dzieci w wieku przedszkolnym kaszel jest mniej nasilony, a u niemowląt czasem nieobecny. Często natomiast pojawiają się dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Grypa u niemowlaka może objawiać się wyłącznie biegunką i gorączką.
Powikłania wirusowe i bakteryjne stosunkowo często wiążą się z grypą u dziecka. Objawy zapalenia ucha środkowego, zatok przynosowych lub zapalenia płuc mogą być spowodowane pierwotną infekcją wirusową lub stanowić skutek koinfekcji bakteryjnej.
Wskazaniem do hospitalizacji może być ciężka lub postępująca grypa u dzieci. Leczenie przeciwwirusowe (pod kontrolą lekarza) zmniejsza ryzyko poważnych powikłań.
Grypa u starszych pacjentów może przebiegać bez gorączki. Osoby w podeszłym wieku rzadziej skarżą się na objawy ogólne. Jednak grypa u seniora częściej prowadzi do powikłań, w tym do zaostrzenia chorób współistniejących. Z wiekiem dochodzi do spadku odporności wrodzonej i nabytej, co zwiększa podatność na infekcje.
Reklama
Grypa w ciąży
Objawy niepowikłanej grypy w ciąży są takie same jak w populacji ogólnej.
W leczeniu grypy w ciąży i do 2 tygodni po porodzie stosuje się leki przeciwwirusowe (wyłącznie pod kontrolą lekarską). W leczeniu objawowym można przyjąć lek przeciwgorączkowy (w ciąży - paracetamol).
Ryzyko zakażenia wirusem grypy w ciąży nie jest wyższe niż w populacji ogólnej. Jednak, wg Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiN), kobiety w ciąży i do 2 tygodni po porodzie są bardziej narażone na ciężki i powikłany przebieg choroby.
Zachorowanie na grypę w ciąży zwiększa ryzyko:
- poronienia (głównie 1. trymestr)
- hipotrofii płodu (2. trymestr)
- porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej (3. trymestr).
PTGiN i WHO rekomendują szczepienia na grypę kobietom w ciąży lub tym, które w sezonie grypowym planują być w ciąży.
Powikłania grypy
Według wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych, szczególnie wysokie ryzyko powikłań grypy występuje u:
- dzieci w wieku <5 lat,
- osób > 65 lat,
- pacjentów z chorobami współistniejącymi,
- kobiet w ciąży.
Cięższy przebieg grypy u małych dzieci wynika z niedojrzałości układu odpornościowego, natomiast w ciąży dochodzi do spadku odporności komórkowej. Mimo postępu medycyny niedoleczona grypa lub leczona nieprawidłowo wciąż może być groźna i przyczyniać się do wielu problemów zdrowotnych.
Najczęstsze powikłania grypy u osób dorosłych:
- zapalenie oskrzeli/zatok/płuc,
- nadreaktywność dróg oddechowych,
- zapalenie mięśni szkieletowych,
- zespół wstrząsu toksycznego,
- ostre zdarzenia sercowo-naczyniowe,
- rabdomioliza,
- zapalenie serca,
- niewydolność nerek,
- encefalopatia,
- zaostrzenie choroby przewlekłej.
Nigdy nie należy bagatelizować objawów grypy. Kiedy udać się do lekarza? Jak najwcześniej. Natomiast ponownej konsultacji lekarskiej wymagają pacjenci, u których gorączka i inne objawy ostre nie ustępują lub nie łagodnieją po 3 dobach.
Również dolegliwości, które nawracają, mogą zwiastować powikłany przebieg grypy. Kiedy zgłosić się do szpitala? Pilna pomoc lekarska jest konieczna w przypadku wystąpienia objawów alarmowych.
Profilaktyka grypy
Główne metody zapobiegania zakażeniom i ograniczania rozsiewu wirusów grypy polegają na:
- stosowaniu immunizacji czynnej (szczepionki) - najistotniejszy element profilaktyki grypy
- przestrzeganiu zasad higieny, szczególnie higieny rąk (mycie rąk wodą z detergentem, dezynfekcja)
- chemioprofilaktyce, czyli profilaktycznym stosowaniu leków przeciwwirusowych (głównie osoby z grup ryzyka).
Szczepienia ochronne stanowią najskuteczniejszy sposób zwalczania chorób zakaźnych w populacji.
Szczepionki przeciwwirusowe mogą zawierać:
- wirusy inaktywowane (zabite) - szczepionka przeciw grypie typu split;
- antygeny wirusowe (szczepionki podjednostkowe) - szczepionka przeciw grypie typu subunit;
- żywe wirusy atenuowane - szczepionka na grypę donosowa.
Szczepionki inaktywowane (split, subunit) przeznaczone są do stosowania u dzieci > 6. miesiąca życia i u dorosłych. Szczepienia na grypę dla dzieci i młodzieży między 2. a 18. rokiem życia mogą mieć również postać aerozolu do podawania donosowego (szczepionka atenuowana).
Zgodnie z Wytycznymi Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce i z Programem Szczepień Ochronnych, szczepienia na grypę zaleca się wszystkim dorosłym i dzieciom od 6. miesiąca życia.
Szczególnie wskazania dotyczą osób z grup ryzyka ciężkiego i powikłanego przebiegu grypy. Szczepienia, ze względów epidemiologicznych, rekomendowane są też m.in. osobom po 55. roku życia, pracownikom opieki zdrowotnej i nauczycielom.
Jak uniknąć grypy podczas sezonowych wzrostów zachorowań? Najważniejszą formą profilaktyki są szczepienia. Warto również przestrzegać kilku zasad:
- często myć i dezynfekować ręce,
- unikać dużych skupisk ludzkich,
- nie dotykać rękami oczu i nosa,
- unikać kontaktu z chorymi,
- kaszleć i kichać w chusteczkę jednorazową lub w przedramię.
