Grzybica odbytu - jak wygląda i czym grozi nieleczona? Leki i domowe sposoby

Jak wygląda grzybica odbytu?

Grzybica odbytu jest chorobą zakaźną powodowaną przez drożdżaki typu Candida albicans, zdecydowanie rzadziej przez inne tego typu drobnoustroje.

Schorzenie to stanowi jedną z najczęstszych przyczyn świądu odbytu, odpowiadając za około 15 procent wszystkich przypadków (K. Hadasik i inni), oprócz m.in. zakażeń bakteryjnych, problemów proktologicznych czy wyprysków kontaktowych.

W terminologii medycznej znane jest też jako drożdżyca lub kandydoza odbytu. W klasyfikacjach chorób i zaburzeń nie wyróżnia się w tym przypadku osobnej jednostki chorobowej, może jednak być zaliczana do kandydoz, które w ICD-10 są oznaczone kodem B-37, albo wyszczególnionych w nowszym zestawieniu ICD-11 kandydoz układu pokarmowego (symbol 1F23.2).

Jak wygląda grzybica odbytu? Do typowych objawów wizualnych należą zaczerwienienie, wysuszenie i łuszczenie się, maceracja, zabarwione na fioletowo pęcherzyki oraz grudki.

Symptomy te są z reguły powierzchowne, aczkolwiek możliwe są też głębsze powikłania w obrębie kanału odbytu. Inną konsekwencją może być przeniesienie infekcji na organy wchodzące w skład układu moczowo-płciowego.

Ze względu na specyfikę budowy anatomicznej (bliskość odbytu, pochwy i cewki moczowej) jest to prawdopodobne szczególnie u kobiet. Dlatego obserwując niepokojące objawy, nie należy zwlekać z leczeniem.

Dobrze jest przy tym skontaktować się z lekarzem, symptomy te łatwo jest bowiem pomylić z manifestacjami innych schorzeń.

Reklama

Przyczyny grzybicy odbytu

Skąd się bierze grzybica odbytu? Zakażenie może być zarówno endogenne, powodowane przez drożdżaki bytujące w układzie pokarmowym, jak też egzogenne, do którego dochodzi na skutek zbliżeń seksualnych czy niewłaściwej higieny.

Candida albicans jest grzybem, który znajduje się w składzie naturalnej mikroflory  błon śluzowych układu pokarmowego, a także moczowo-płciowego i oddechowego.

U większości osób nie stanowi zagrożenia i nie wywołuje objawów. Jednak nie zawsze tak się dzieje. Drożdżak ten nazywany jest oportunistycznym, atakuje bowiem w sytuacji, gdy dojdzie do:

• upośledzenia funkcji układu immunologicznego,
• zaburzenia równowagi w składzie mikroflory.

Innymi słowy, grzyb ten jest niebezpieczny dla osób z obniżoną odpornością, a namnaża się szczególnie łatwo, gdy w układzie pokarmowym występuje niedobór innych, konkurencyjnych wobec niego drobnoustrojów.

Dlatego tak częstym zjawiskiem jest grzybica odbytu po antybiotyku, zarówno u osób dorosłych, jak też u dzieci. Leki tego typu niszczą mikroflorę bakteryjną oraz osłabiają odporność.

Innymi czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na kandydozę są między innymi:

• stosowanie leków hormonalnych z grupy kortykosteroidów,
• zaburzenia hormonalne różnego typu,
• przewlekła choroba metaboliczna, jaką jest cukrzyca,
• obniżenie odporności u pacjentów zakażonych HIV i chorych na AIDS,
• otyłość i na nadwaga.

Predestynować do zachorowania mogą też zaniedbania higieniczne - niemycie się, używanie wspólnych akcesoriów i ręczników z innymi osobami, etc.

Do zakażeń dochodzi również w czasie zbliżeń intymnych. Zatem odpowiedź na pytanie, czy grzybicą odbytu można się zarazić, jest twierdząca. Inne osoby stanowią potencjalne zagrożenie.

Reklama

Objawy grzybicy odbytu

Objawy grzybicy odbytu można podzielić na widoczne gołym okiem oraz dolegliwości odczuwane subiektywnie. Do tych pierwszych należą:

• wykwity rumieniowo-wysiękowe,
• zmiany złuszczające,
• pękanie fałdów skórnych,
• maceracja naskórka w wyniku zawilgocenia.

Najbardziej dojmującym symptomem dla wielu osób jest jednak świąd odbytu, niekiedy bardzo intensywny, uporczywy, nie ustępujący.

Towarzyszyć może mu silne pieczenie. Objawy te mogą łagodzić kąpiele, nasilają się one natomiast po wypróżnieniach, zwłaszcza biegunkach, a także podczas upałów - wysoka temperatura i znaczna wilgotność są czynnikami sprzyjającymi inwazji grzybów i z reguły zaostrzającymi infekcję. Swędzenie odbytu może się też zintensyfikować podczas chodzenia.

Krwawienie nie jest typowym objawem grzybicy odbytu. Jeśli na bieliźnie lub papierze toaletowym zauważalne są czerwone plamy, należy brać pod uwagę inne przyczyny, od drobnych urazów, przez hemoroidy, infekcje w obrębie jelita grubego, aż po chorobę nowotworową.

Możliwe są natomiast objawy ogólnoustrojowe, nie ograniczające się jedynie do newralgicznego miejsca, związane z działaniem toksyn wydzielanych przez grzyby. Wymienić w tym kontekście można takie zaburzenia, jak:

•  niepokój,
• wahania nastroju,
• stany lękowe,
• bezsenność,
• a nawet depresja.

Należy pamiętać, że choroba łatwo się rozprzestrzenia, dlatego w krótkim czasie pojawić się mogą także objawy grzybicy pochwy u kobiet, czy prącia u mężczyzn.

Reklama

Diagnostyka grzybicy odbytu

Jak rozpoznać grzybicę odbytu? Pierwszym działaniem jest ocena objawów przez lekarza, zarówno na podstawie naocznej obserwacji, jak też wywiadu odnoszącego się do subiektywnych doświadczeń (świąd, pieczenie). 

Jeśli uprawdopodobnione zostanie wstępne rozpoznanie, warto jest wykonać dalszą diagnostykę. Podstawę stanowi badanie mykologiczne, czyli tzw. wymaz z odbytu.

Polega ono na pobraniu materiału biologicznego, z którego hodowane są mikroorganizmy do testów pozwalających określić konkretny rodzaj grzyba. Ze względu na dużą czasochłonność, wyniku należy się spodziewać dopiero po upływie około 10 dni.

Reklama

Leczenie grzybicy odbytu. Do jakiego lekarza się udać?

Jak wyleczyć grzybicę odbytu? W terapii przydatne są leki o działaniu przeciwdrożdżakowym, stosowane zarówno ogólnoustrojowo (doustnie), jak też miejscowo (aplikowane na zmienioną chorobowo skórę).

Do tego stosuje się preparaty o działaniu przeciwświądowym, doraźnie łagodzące najbardziej z dolegliwych objawów.

Oprócz tego istotne jest też przestrzeganie zasad dotyczących higieny osobistej, diety oraz wstrzemięźliwości seksualnej (szczegóły w dalszej części artykułu).

Co ważne - należy pamiętać, że ze względu  na łatwość przenoszenia się infekcji grzybiczych, profilaktyką lub leczeniem powinni być objęci wszyscy domownicy, a w szczególności partnerzy seksualni.

Mimo, że problem ten uchodzi za wstydliwy, nie powinno się zwlekać z zasięgnięciem specjalistycznej konsultacji. Jaki lekarz leczy grzybicę odbytu?

Właściwym adresem są w tym przypadku gabinety proktologa (schorzenia dolnego odcinka układu pokarmowego) lub dermatologa (zajmującego się problemami skórnymi, w tym infekcjami grzybiczymi).

Reklama

Leki na grzybicę odbytu

Na drożdżaki odbytu stosuje się takie leki, jak między innymi:

• natamycyna - miejscowy antybiotyk  o działaniu przeciwgrzybiczym i przeciwpierwotniakowym, wytwarzany przez bakterie Streptomyces natalensis. Mechanizm jego działania polega na wiązaniu się ze sterolami błon komórkowych grzybów, co prowadzi do ich obumierania. Dostępny na receptę w kremie oraz globulkach.
• nystatyna - antybiotyk przeznaczony do przyjmowania doustnie, wykazujący silne właściwości przeciwgrzybicze, wytwarzany przez bakterie Streptomyces nursei. Lek ten zaburza funkcje bariery ochronnej błon komórkowych grzybów i prowadzi do ich śmierci. Także wydawany wyłącznie z przepisu lekarza, dostępny najczęściej w zawiesinie ustnej lub granulacie do jej sporządzania, jest też w tabletkach dojelitowych i dopochwowych.
• flukonazol oraz itrakonazol - syntetyczne leki przeciwgrzybicze, pochodne triazolu. Hamują enzym odpowiedzialny za biosyntezę ergosterolu, czyli jednego ze steroidów tworzących błony komórkowe grzybów. Efektem tego jest zwiększona ich przepuszczalność, zanik funkcji ochronnych, zahamowanie wzrostu i na koniec - śmierć grzyba. Preparaty zawierające wspomniane substancje czynne mają działanie ogólnoustrojowe. Dostępne są na receptę między innymi w tabletkach, syropach i roztworach do infuzji.

Reklama

Leki bez recepty na grzybicę bez odbytu

Oprócz tego dostępne są też leki na grzybicę odbytu bez recepty, zazwyczaj stosowane miejscowo, często bazujące na podobnych mechanizmach, jak substancje wymienione wyżej. Wymienić można w tym kontekście między innymi:

• klotrimazol - jeden z najpowszechniej stosowanych leków bez recepty na grzybicę odbytu i inne powierzchowne infekcje drożdżakowe. Jest pochodną imidazolu. Jego działanie polega na blokowaniu syntezy ergosterolu. Zaburza to przepuszczalność  błon komórkowych i uruchamia kaskadę procesów prowadzących do obumierania Candida albicans. Lek dostępny jest przede wszystkim jako krem, występuje też w postaci tabletek dopochwowych dla pacjentek objętych infekcją dróg rodnych.
• różnego typu maści, kremy i inne preparaty łagodzące objawy choroby, w tym głównie świąd. Mogą zawierać takie substancje czynne, jak na przykład tetrakaina o działaniu znieczulającym, czy mentol obniżający wrażliwość receptorów czuciowych.
• probiotyki i prebiotyki, uzupełniające naturalną mikroflorę układu pokarmowego w pożyteczne bakterie.

Co na grzybicę odbytu można polecić ponadto? Wspomagająco w leczeniu przydatne okazują się też różnego rodzaju procedury niefarmakologiczne, domowe sposoby i działania profilaktyczne. Jakie konkretnie?

Domowe sposoby na grzybicę odbytu

Leczenie domowe grzybicy odbytu uwzględnia:

• przestrzeganie właściwej diety - w czasie terapii należy unikać spożywania większych ilości cukru, który stanowi idealną pożywkę dla drożdżaków i umożliwia ich rozmnażanie oraz rozprzestrzenianie się,
• stosowanie wyciągów roślinnych, takich jak olejek z drzewa herbacianego, który ze względu na właściwości przeciwgrzybicze i antyseptyczne jest jednym z najbardziej znanych domowych sposobów na grzybicę odbytu,
• częste kąpiele oraz dokładne podmywanie odbytu ciepłą wodą z mydłem, przynajmniej raz dziennie oraz każdorazowo po wypróżnieniu się. Dodatkowo należy pamiętać o regularnym myciu rąk, a także zmianie i praniu bielizny, ubrań oraz pościeli w możliwie wysokiej temperaturze,
• noszenie lekkiej i przewiewnej odzieży i bielizny, tak by nie tworzyć warunków dodatkowo sprzyjających namnażaniu się grzybów,
• powstrzymywanie się od drapania newralgicznych miejsc, tak by nie powodować dodatkowych podrażnień, nie powodować ran i nie roznosić patogenów w inne obszary ciała,
• powstrzymywanie się od aktywności seksualnej - drożdżaki z łatwością przenoszą się z człowieka na człowieka, w czasie zbliżeń może też dojść do przeniesienia grzybów z okolic odbytu na narządy rodne.

Grzybica odbytu u dziecka

Choć brak jest dokładniejszych danych epidemiologicznych, wiadomym jest że schorzenie to występuje u pacjentów w różnym wieku, także tych najmłodszych.

Grzybica odbytu u dzieci uważana jest za zjawisko stosunkowo częste. Może wystąpić nawet u niemowlaka czy noworodka. Objawy generalnie są zbliżone do tych, które obserwuje się u osób dorosłych, jednak szerszy może być zakres ich występowania.

U najmłodszych dzieci grzybica często przybiera charakter ogólnoustrojowy - drożdżaki kolonizują wiele miejsc, w tym jelita czy jamę ustną, co może stanowić znaczne zagrożenie.

Przyczyną nadzwyczajnej wrażliwości maluchów, predestynującą do występowania grzybicy na pupie, jest niedojrzałość układu odpornościowego oraz czasowe upośledzenia jego skuteczności, do których dochodzi na skutek licznych w tym okresie infekcji.

Czasem też przyczyną jest leczenie z użyciem antybiotyków, zwłaszcza jeśli nie zostaną podane środki osłonowe.

Grzybica odbytu w ciąży

Przypadkiem wymagającym osobnego omówienia jest grzybica w ciąży. Palący, swędzący, niekiedy wręcz bolący odbyt jest źródłem dodatkowego dyskomfortu w tym szczególnym okresie życia.

Znacznie większy jednak problem stanowi ryzyko przeniesienia zakażenia w okolice pochwy. Jeśli drożdżaki rozpoczną kolonizację dróg rodnych, będzie to stanowić poważne zagrożenie dla płodu - możliwe jest wówczas wystąpienie poronienia lub przedwczesnego porodu.

Zdarza się też w takiej sytuacji, że choroba przechodzi z matki na dziecko w trakcie porodu.

Z tego powodu leczenie infekcji grzybiczej odbytu w ciąży jest niezbędne. Terapię dobrze jest prowadzić pod nadzorem specjalisty.

Większość wspomnianych leków można stosować u ciężarnych, ale warunkowo, po uzyskaniu akceptacji ze strony lekarza.

Grzybica odbytu a innych części ciała

Tak jak zostało zasygnalizowane wyżej, możliwa jest jednoczesna grzybica pochwy i odbytu, a także wielu innych miejsc na ciele oraz narządów wewnętrznych - warg sromowych u kobiet, moszny i penisa u mężczyzn, pachwin czy szpary pośladkowej.

Infekcją jednocześnie objęte mogą być również przestrzenie międzypalcowe rąk i nóg, pachy i okolice piersi u kobiet. Zakażenie z łatwością przenosi się z miejsca na miejsce, między innymi dlatego tak ważne jest regularne mycie rąk po każdej czynności higienizacyjnej w newralgicznej okolicy.

Drożdżaki Candida albicans mogą też u osób do tego predestynowanych wywoływać infekcje w obrębie jamy ustnej oraz jelit.

Możliwe są również zakażenia ogólnoustrojowe, do których dochodzi w środowiskach szpitalnych - są one konsekwencją między innymi stosowania cewników i drenów czy długotrwałej farmakoterapii.

Stan tzw. kandydemii jest niezwykle niebezpieczny. Z danych amerykańskich wynika, że całościowa infekcja drożdżakowa jest czwartą pod względem ilości przyczyną zakażeń szpitalnych w USA i cechuje się śmiertelnością na poziomie aż 25 procent (P. Rogalski).

Czym skutkuje nieleczona grzybica odbytu?

Nieleczona grzybica odbytu stanowi zatem nie tylko źródło przedłużającego się dyskomfortu, ale też niesie za sobą ryzyko groźnych powikłań w postaci przeniesienia na inne narządy, zwłaszcza rodne.

To zaś wiąże się z dodatkowymi uciążliwościami, zaburzeniem funkcji seksualnych, a w przypadku kobiet ciężarnych - możliwymi komplikacjami w przebiegu ciąży. 

Kolejną konsekwencją, zwłaszcza  przypadku intensywnego drapania, może być powstawanie ran oraz nadkażeń bakteryjnych.

Należy też pamiętać, że utrzymujące się zakażenie grzybicze odbytu każdego dnia stanowi również zagrożenie dla innych osób mających styczność z pacjentem.