Co to jest hiperinsulinemia?
Stan, który wyróżnia się podniesionym poziomem insuliny we krwi to inaczej hiperinsulinemia. Znana jest również pod określeniem hiperinsulinizm. Rolą insuliny, hormonu wytwarzanego przez trzustkę, jest przekazywanie glukozy do wnętrza komórek.
Przekłada się to na obniżenie poziomu glukozy we krwi, a jednocześnie na dostarczenie komórkom niezbędnej do życia energii. Hiperinsulinemia wiąże się natomiast ze stanem, gdy ten mechanizm – z różnych względów – może być zaburzony.
Hiperinsulinemia jako jednostka chorobowa została wyodrębniona dopiero w latach 80. XX wieku. W 1988 roku Gerald M. Reaven przedstawił grupę czynników, które są współzależne ze sobą i prowadzą do rozwoju choroby niedokrwiennej serca.
Na tej liście znajduje się również hiperinsulinemia, obok oporności na insulinę, zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego, czy nietolerancji glukozy.
Czynniki te wraz z hiperinsulinemią tworzą tzw. zespół metaboliczny, zwiększający ryzyko chorób układu krążenia.
W klasyfikacji ICD-10 hiperinsulinizm znajduje się w kategorii E16: „Inne zaburzenia wydzielania wewnętrznego trzustki”. Z kolei w ICD-11 hiperinsulinemia oznaczona została 5A4Y.
Wiesz już, co to jest hiperinsulinizm, teraz przejdźmy do przedstawienia różnych jego rodzajów.
Reklama
Rodzaje hiperinsulinemii
Wyróżnia się różne typy hiperinsulinemii. Wskazuje się na dwa główne mechanizmy prowadzące do pojawienia się zaburzenia.
Pierwszy z nich to konsekwencja insulinooporności, czyli mniejszej wrażliwości tkanek organizmu na działanie insuliny, która umożliwia przenikanie glukozy do krwi.
Nazywany jest często kompensacyjną hiperinsulinemią – w jego przebiegu dochodzi do sytuacji, gdy organizm nadmiernie wydziela insulinę, aby zrekompensować sobie oporność własnych tkanek właśnie na insulinę.
Dzieje się tak, ponieważ normalne stężenie insuliny we krwi nie jest wystarczające, by organizm prawidłowo na nie zareagował i m.in. uregulował z jej pomocą poziom glikemii we krwi.
Dlatego trzustka uruchamia dodatkowe procesy produkcyjne insuliny. Ten typ zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy.
Znany jest też tzw. hiperinsulinizm wrodzony, stanowiący przeciwieństwo cukrzycy. Hiperinsulinizm genetyczny zwykle jest powiązany z mutacjami w genach ABCC8 i KCNJ11. Wykrywa się go już u noworodków.
Reklama
Przyczyny hiperinsulinemii
Bezpośrednią przyczyną hiperinsulinemii jest zaburzona praca hormonu insuliny, produkowanego przez trzustkę. Stan ten to bezpośrednia konsekwencja insulinooporności.
Co sprzyja zaburzeniu działania insuliny? Mogą stać za tym nieznane wcześniej zagrożenia związane z postępem cywilizacyjnym.
Wśród przyczyn hiperinsulinemii wymienia się przede wszystkim uwarunkowania środowiskowe – zanieczyszczone powietrze, wodę, żywność, a także prowadzony tryb życia związany ze stresem, niewłaściwą dietą i zbyt małą aktywnością ruchową.
Tego typu czynniki powodują, że pojawia się zespół zmian metabolicznych, który zakłóca naturalne funkcjonowanie organizmu, sprzyja rozwojowi miażdżycy i innych chorób.
Hiperinsulinemia genetyczna ma z kolei związek z pojawiającymi się mutacjami genetycznymi.
Nadmierny poziom insuliny pojawia się w przypadku guza trzustki. Wówczas hiperinsulinemia nie ma związku z poziomem glukozy.
Wśród rzadkich czynników mających związek z hiperinsulinemią wymienia się też marskość wątroby i zespół policystycznych jajników.
Hiperinsulinemia a inne schorzenia
Jak zdążyliśmy już ustalić, hiperinsulinemia może być powiązana z innymi schorzeniami. Oprócz insulinooporności, stan ten może mieć związek z cukrzycą.
Hiperinsulinizm może towarzyszyć też różnym problemom zdrowotnym, np. otyłości. Insulina sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej na brzuchu. Nadmierna waga wpływa natomiast na utrzymywanie się insulinooporności.
Zdaniem znanego w latach 60. XX wieku diabetologa, Geralda M. Reavena, hiperinsulinemia kompensacyjna w połączeniu z insulinoopornością może być przyczyną rozwoju nietolerancji glukozy oraz cukrzycy typu 2, jak również nadciśnienia tętniczego, obniżenia poziomu tzw. dobrego cholesterolu. Nazwał to specyficzne połączenie objawów zespołem X, obecnie nazywanym zespołem metabolicznym.
Co ciekawe, wiele hormonów, w tym te produkowanych w tarczycy, ma wpływ na rozwój insulinooporności. Problemy z tarczycą mogą więc przyczyniać się do rozwoju hiperinsulinemii.
Zdaniem Marcina Gieracha, Joanny Gierach, Romana Junika, w niektórych badaniach stwierdzano, żehiperinsulinemiatowarzyszy, zarówno niedoczynności tarczycy jawnej, jak i subklinicznej. Warto pamiętać, że insulinooporność prowadząca do hiperinsulinizmu często ujawnia się też przy Hashimoto.
W przebiegu akromegalii, czyli choroby związanej z nadmiernym wytwarzaniem hormonu wzrostu, rośnie również ryzyko insulinooporności i w efekcie pojawienia się hiperinsulinizmu.
Dzieje się tak, z uwagi na to, że hormon wzrostu pobudza wydzielanie insuliny oraz glukagonu. Insulinooporność i hiperinsulinizm mogą więc być powiązane z akromegalią.
Warto wspomnieć, że w początkowych stadiach akromegalii, insulina najpierw równoważy niekorzystny wpływ nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu.
Gdy jednak stężenie glukozy osiągnie pułap 180-200 mg/dl, toksyczne działanie glukozy zacznie hamować wydzielanie insuliny, co wiąże się z narastaniem hiperglikemii, czyli potocznie przecukrzenia.
Reklama
Objawy hiperinsulinemii
Hiperinsulinemia działa wieloaspektowo na organizm. Zaburza działanie hormonów, zmienia wygląd skóry, przyczynia się do występowania szeregu zmian wewnątrz organizmu.
Wśród najczęstszych objawów hiperinsulinizmu wymienić można:
- podwyższone stężenie cholesterolu, a także kwasu moczowego i trójglicerydów;
- przebarwienia skóry o kolorze ciemnobrązowym w fałdach skórnych, tj. na szyi, w dołach łokciowych, podkolanowych, pod pachami;
- nadmierne rogowacenie skóry;
- nadciśnienie tętnicze;
- tzw. insulinomę, czyli hormonalnie czynny guz trzustki. Jego obecność wiąże się z występowaniem tzw. triady Whipple’a. Jego symptomy ujawniają się w trakcie głodzenia się.Pojawia się wówczas hipoglikemia, a podanie węglowodanów sprawia, że symptomy ustępują. Odczuwane uczucie głodu skłania do częstszego jedzenia, co może wiązać się z większym ryzykiem otyłości.
Co istotne, bezpośrednią przyczyną hiperinsulinemii jest insulinooporność. Objawy tego drugiego zaburzenia współwystępują z omawianą tu hiperinsulinemią.
Charakterystyczne dla insulinooporności symptomy, które pojawiają się także przy hiperinsulinemii to:
- łatwe przybieranie na wadze – nadmiar tkanki tłuszczowej zwykle odkłada się w okolicach talii;
- problemy ze zrzuceniem zbędnych kilogramów pomimo podjętych działań związanych z aktywnością fizyczną, czy wdrożeniem właściwej diety;
- odczucie senności po posiłku;
- wzmożony apetyt na słodycze;
- permanentne zmęczenie, senność;
- tzw. „wilczy głód” po posiłkach.
Hiperinsulinizm może przyczyniać się do rzadszego miesiączkowania. Dzieje się tak, dlatego że on sprzyja szybszej reakcji komórek ziarnistych w jajnikach na lutropinę, czyli inaczej hormon luteinizujący, odpowiadający za stymulowanie owulacji i całego cyklu miesiączkowego.
Jak piszą autorzy „Cukrzyca i hiperinsulinemia”, pacjenci z podwyższonym poziomem insuliny, inaczej niż osoby z cukrzycą, częściej spotykają się z błędami diagnostycznymi i wolniej sięgają po pomoc, z uwagi na to, że pierwsze objawy hiperinsulinemii są mniej namacalne i znacznie bardziej podstępne niż te w przebiegu cukrzycy.
Dlatego tak ważne jest zwiększanie świadomości społecznej, związanej z istnieniem takiej jednostki chorobowej, by chorzy mogli jak najszybciej sięgnąć po pomoc.
Co ciekawe, w przypadku hiperinsulinemii pojawia się niekiedy także hipoglikemia reaktywna, czyli spadek poziomu glukozy po posiłku poniżej poziomu występującego na czczo. Stąd też konieczność większej liczby posiłków w przebiegu hiperinsulinemii.
Reklama
Hiperinsulinemia u dzieci
Hiperinsulinizm u dzieci – zdaniem autorów publikacji „Znaczenie diagnostyki obrazowej wrodzonego hiperinsulinizmu u rodzeństwa” – bardzo często ma postać wrodzoną.
Jego podłożem są więc wady w obszarze genów, a także mutacje enzymatyczne oraz czynników transkrypcyjnych. Choroba towarzyszy dziecku od początku życia.
Wyróżnia się dwa typy wrodzonej hiperinsulinemii:
- ze zmianami ogniskowymi – zdarza się rzadko, obejmuje małe obszary w trzustce, zwykle kilkumilimetrowe. Ta odmiana stanowi około połowę przypadków, które nie reagują na leczenie farmakologiczne. W leczeniu stosuje się m.in. resekcję ogniska.
- ze zmianami rozlanymi – dotyczy wszystkich komórek Beta w trzustce. W przebiegu tej postaci, zalecane jest wykonanie zabiegu subtotalnej pankreatektomii, czyli częściowego wycięcia trzustki. Powikłania takiego zabiegu to cukrzyca, konieczność przyjmowania enzymów trzustkowych, zaburzenia w gospodarce węglowodanowej.
Hiperinsulinemia u noworodka jest trudna do rozpoznania. Zwykłe USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny nie wykryją postaci ogniskowej choroby.
Jednak dzięki badaniu 18F-DOPA PET możliwe jest nie tylko wykrycie zmian ogniskowych, ale też odróżnienie dwóch postaci hiperinsulinemii (rozlanej i ogniskowej) od siebie.
Pozwala więc to na usuwanie w trakcie zabiegów tylko ognisk chorobowych, a nie całego narządu. Co więcej, u połowy niemowląt, u których wskazaniem jest usunięcie trzustki, rozpoznaje się potencjalnie wyleczalną postać ogniskową.
Reklama
Jak zdiagnozować hiperinsulinemię?
Hiperinsulinizm, a więc wysoki poziom insuliny we krwi, wykrywa się za pomocą badań krwi. Aby zapisać się na takie badania, wystarczy udać się do lekarza POZ. Można także zdecydować się na diagnostykę w prywatnych placówkach.
Do oceny insulinooporności będącej preludium do hiperinsulinemii stosuje się tzw. ocenę wskaźnika HOMA-IR.
Jakie badania wykonać przy podejrzeniu hiperinsulinemii?
W celu rozpoznania hiperinsulinemii genetycznej, niezbędne są badania genetyczne.Diagnostyka hiperinsulinemii wrodzonej opiera się też na badaniach obrazowych.
W celu wykrycia zmian ogniskowych stosuje się badanie 18F-DOPA PET, które jest znacznie dokładniejsze od USG, rezonansu magnetycznego czy tomografii komputerowej.
Do badania krew jest pobierana na czczo i na tej podstawie oznacza się stężenie insuliny oraz cukru. Następnie pacjent zostaje poddany testowi, polegającemu na wypiciu glukozy z wodą.
Po około 2 godzinach pobiera się kolejne próbki do badań. Cena takiego badania to koszt około kilkudziesięciu złotych. Może być również wykonane w ramach NFZ, na zlecenie lekarza.
Badana jest w ten sposób krzywa cukrowa – porównywany wynik na czczo, z wynikiem po podaniu glukozy.
Badania genetyczne pod kątem wrodzonej hiperinsulinemii można wykonać z krwi. Tego rodzaju testowi mogą być poddane już noworodki. Ilość krwi żylnej niezbędnej do izolacji DNA zależy od wieku pacjenta.
U niemowląt wystarczy 1,5 ml krwi. Natomiast u dzieci i dorosłych to zwykle 4 ml. Te kryteria mogą różnić się w zależności od instytucji przeprowadzającej test. Koszty związane z tym badaniem to nawet kilkaset złotych.
Wyniki badań przy hiperinsulinemii
Przyjrzyjmy się bliżej temu, jakie wyniki badań krwi mogą świadczyć o hiperinsulinemii. Zacznijmy od tego, że u zdrowego pacjenta normy krzywej cukrowej wynoszą odpowiednio:
- na czczo – maksymalne stężenie glukozy 100 mg/dl, stężenie insuliny nie wyższe niż 10 mU/ml;
- stężenie insuliny po godzinie po wypiciu płynu – 30 mU/ml, a glukozy – 180 mg/ml;
- insulemia po 2 godzinach – nie więcej niż 30 mU/ml, a glikemia – 140 mg/ml.
Jeżeli wyniki przekraczają normy, należy podjąć dalsze działania związane z konsultacją lekarską i leczeniem.
Z kolei wartość wskaźnika HOMA-IR powinna wynosić 1,0. Rozpoznanie insulinooporności to wynik 2,5.
Reklama
Leczenie hiperinsulinemii
Sposób leczenia jest dostosowany do przyczyn, które wpłynęły na rozwój hiperinsulinemii.
Obecnie można wyrównać poziom insuliny w przebiegu hiperinsulinemii nabytej, stosując odpowiednie leki i dietę.
W przypadku, gdy hiperinsulinemia jest jednym z elementów zespołu metabolicznego, niezbędna staje się szersza opieka lekarska. Terapia jest bardzo istotna, by prowadzić wolne od konsekwencji zdrowotnych życie.
Jak twierdzą M. Salmanowicz i Z. Goluch-Koniuszy, wtórna hiperinsulinemia to jeden z najbardziej znaczących czynników obok przewlekłego stanu zapalnego, czy insulinooporności, które predysponują do powstania powikłań cukrzycowych.
Powikłania cukrzycowe w formie uszkodzenia naczyń krwionośnych obserwuje się w dużych naczyniach krwionośnych i określa – makroangiopatiami.
Rozpoznaje się je też w małych strukturach, nazywając retinopatiami (prowadzącymi np. do uszkodzenia siatkówki oka) i neuropatiami (związanymi ze zmianami we włóknach nerwowych związanych z czuciem, ruchem albo pracą narządów wewnętrznych).
Leczenie hiperinsulinemii wynikającej z obecności guza trzustki polega na jego usunięciu. Z kolei hiperinsulinemia wrodzona zwykle wymaga zabiegów chirurgicznych lub postępowania farmakologicznego.
Leki na hiperinsulinemię
Leczenie farmakologiczne hiperinsulinemii wynikającej z insulinooporności opiera się na wyeliminowaniu oporności na insulinę. W takich przypadkach stosuje się np. leki zawierające metforminę.
Podstawą leczenia pozostaje zmiana nawyków żywieniowych i wprowadzenie systematycznej aktywności fizycznej do życia pacjenta.
W leczeniu hiperinsulinemii wrodzonej stosuje się takie substancje, jak: diazoksyd, a także oktreotyd, które hamują nadmierne wydzielanie insuliny.
Inne sposoby leczenia hiperinsulinemii
Specjaliści dostrzegają bardzo dużą rolę sportu i zdrowej diety w terapii hiperinsulinizmu.
Chcąc więc poprawić swój stan zdrowia, warto wdrożyć regularne treningi, które wesprą organizm w walce z nadwyżką kilogramów.
Jeżeli pacjent cierpi z powodu otyłości, która wywołuje u niego, np. bóle w stawach, ćwiczenia powinny być najpierw wykonywane bez nadmiernego obciążania tej struktury.
Rozwiązaniem mogą być np. najpierw długie spacery, a gdy nastąpi redukcja, wówczas będzie można wdrożyć inne aktywności.
Okazuje się, że regularne ćwiczenia wpływają na obniżenie poziomu glukozy we krwi i zwiększają wrażliwość komórek na insulinę.
Ma to odzwierciedlenie w redukcji masy ciała. Co więcej, wyregulowanie insulinooporności ma pozytywny wpływ na leczenie hiperinsulinemii.
Dieta przy hiperinsulinemii
Jednym z najważniejszych sposobów na walkę z hiperinsulinemią związaną z insulinoopornością jest dieta.
Istnieje bardzo wyraźny związek pomiędzy typem spożywanych węglowodanów a objawami hiperinsulinizmu.
Zdaniem autorów „Znaczenie żywienia w fizjologicznej insulinooporności”, wykazano, że sięganie po jedzenie z niskim indeksem glikemicznym wpływało znacząco na zmniejszenie objawów insulinooporności.
Warto więc udać się do lekarz lub dietetyka, który ustali dietę właściwą dla pacjenta. Jadłospis przy hiperinsulinizmie powinien być pozbawiony słodkich napojów, słodyczy, wysokoprzetworzonej żywności, fast foodów, produktów bogatych w tłuszcze trans, a także czerwonego mięsa.
W diecie na hiperinsulinizm rezygnuje się nierzadko z jedzenia pokarmów zawierających cukry złożone, np. ryż, kasza, pieczywo. Ogranicza się często również ilość białka, a także nabiału, który może działać insulinogennie.
Swoją dietę w hiperinsulinemii najlepiej ograniczyć do 3 posiłków, by nie obciążać zanadto trzustki.
Co zatem jeść w hiperinsulinizmie? Sprawdzą się produkty zawierające zdrowe tłuszcze, np. oliwa z oliwek, pestki, awokado, czy orzechy. Warto też sięgać po ryby morskie, nasiona chia, siemię lniane.
Dieta paleo w hiperinsulinemii
Czy wiesz, że sposób odżywiania, jakim jest dieta paleo może eliminować hiperinsulinemię? Jeżeli jest właściwie stosowana, wspiera organizm w redukcji masy ciała, a także sprzyja kontroli cukrzycy i wyrównuje glikemię.
Ta dieta na hiperinsulinizm opiera się na naturalnych, nieprzetworzonych składnikach. Produkty, które są eliminowane w diecie paleolitycznej to te zawierające nabiał, zboża, skrobię.
W menu znajduje się dużo chudego mięsa, warzyw takich, jak brukiew, pomidor, rzodkiewka, ogórek, tłuszczów pochodzących z oliwy z oliwek, szpiku kostnego, ryb, oleju lnianego, awokado, orzechów. To dieta niskowęglowodanowa.
Jadłospis diety paleolitycznej powstał w czasach prehistorycznych – to po prostu domniemany styl odżywiania naszych dalekich przodków.
Tacy specjaliści jak Lindeberg, Osterdahl, Boers, Boraxbekk, Stomby, Genoni, Otten, Blomquis wskazują, że dieta paleo zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Tym samym, minimalizuje insulinooporność, co może przełożyć się na ograniczenie hiperinsulinemii.
Przy hiperinsulinemii poza wdrożeniem odpowiedniej diety warto pamiętać o suplementacji niektórych witamin. Szczególnie ważna jest witamina D3, jak również kwasy Omega-3, które chronią przed rozwojem insulinooporności i cukrzycy. Wielokierunkowe działanie witaminy D wspomaga układ sercowo-naczyniowy i wspiera odporność, ponadto badania wykazały, że regularna suplementacja tej witaminy zmniejszenia oporność komórek na insulinę oraz poprawia funkcję komórek, które tę insulinę produkują.
Odchudzanie a hiperinsulinizm
Aby ograniczyć przykre skutki wywołanego insulinoopornością hiperinsulinizmu, odchudzanie jest wręcz wskazane. Dzięki temu, że pozbędziesz się nadmiaru kilogramów, możesz uregulować kwestie insulinooporności, wpływającej na rozwój hiperinsulinemii.
Chcąc zrzucić wagę, należy ustalić z dietetykiem zdrowe menu, oparte np. o składniki wskazane powyżej. Insulinooporność może utrudniać zrzucenie kilogramów, dlatego wsparcie specjalisty jest tu jak najbardziej wskazane.
Dietetyk tak ustala jadłospis, byś dostarczał organizmowi produkty z niskim indeksem glikemicznym oraz niskim ładunkiem glikemicznym z uwagi na to, że nadmiar insuliny sprzyja skokom glukozy we krwi, co ma wpływ na zwiększenie apetytu.
Niezbędne będzie m.in. zrezygnowanie ze słodzonych napojów, postawienie na nieprzetworzone pokarmy, bogate w zdrowe tłuszcze.
Przepisy dla osób z hiperinsulinemią
Oto kilka polecanych przepisów przy hiperinsulinemii. W ramach śniadania możesz przygotować sobie bezglutenowe, pozbawione jajek naleśniki.
Do ich przyrządzenia użyj zamiast mąki pszennej, mąkę gryczaną, co ochroni przed nadmiernym skokiem insuliny. Łyżkę płatków owsianych i łyżkę siemienia lnianego zalej wrzątkiem. Zblenduj je z 2 łyżkami mąki gryczanej. Dodaj cynamon i odrobinę soli. Smaż na oleju rzepakowym.
Na obiad możesz zjeść np. spaghetti z cukinii. 20 dag cukinii potnij obieraczką na wstążki, przelej całość wrzątkiem. Na patelni podsmaż 10 dag mięsa mielonego z indyka i dodaj pokrojone warzywa, np. cebulę, paprykę.
Przypraw ziołami prowansalskimi, dodaj cukinię, pomidora oraz pestki słonecznika i dyni. Duś do odparowania wody.
Co ciekawe, dla osób z hiperinsulinemią dostępne są obecnie na rynku tzw. diety pudełkowe, przygotowywane przez dietetyka.
Specjalista układa jadłospis, na podstawie którego następnie tworzone są dania, umieszczane w opakowaniach i dostarczane do domu.
Każdego dnia osoba zamawiająca otrzymuje porcję posiłków na cały dzień. Korzystając z tej opcji nie musi już liczyć kalorii, czy martwić się gotowaniem.
Wymaga to jednak nieco większych nakładów finansowych niż samodzielne przyrządzanie posiłków.
Hiperinsulinemia a ciąża
Hiperinsulinemia związana z insulinoopornością może utrudnić zajście w ciążę.Zmniejszona płodność wynikająca z tego rodzaju dolegliwości może być jednak poprawiona, gdy kobieta zadba o ograniczenie hiperinsulinemii.
Co więcej, insulinooporność może nieść ryzyko poronienia, a także występowania wad u płodu.Hiperinsulinemia płodowa wiąże się z szeregiem powikłań dla dziecka, m.in.wywołuje hipertrofię, hiperplazję komórek płodu, nadmierną proliferację.
Obserwuje się zbyt duże wzrastanie płodu. Dziecko narażone jest na np. złamania obojczyka w przebiegu porodu.
Hiperinsulinemia - zwłaszcza w ciąży - to poważny stan, który powinien być monitorowany przez specjalistę.
Dlatego ciężarna powinna korzystać ze wsparcia różnych ekspertów, w tym także dietetyka, który pomoże ustalić sposób odżywiania bezpieczny dla niej i dla jej dziecka.
Różne podłoża występowania hiperinsulinizmu wpływają na decyzję lekarza o tym, jaką terapię zastosować. Może to być leczenie farmakologiczne, dieta, zmianę nawyków, ćwiczenia, a nawet operacja.
Zdrowa dieta i ruch to działanie profilaktyczne zmniejszające szanse na rozwój insulinooporności i związanej z niej hiperinsulinemii nabytej.
Z kolei hiperinsulinemii o podłożu genetycznym nie da się wyeliminować. Można jedynie leczyć jej skutki.
