Hipernatremia, czyli nadmiar sodu w organizmie. Jak go usunąć z krwi?

Przyczyny hipernatremii. Skąd się bierze za dużo sodu?

Hipernatremia jest zaburzeniem wodno-elektrolitowym, w przebiegu którego obserwuje się nadmiar sodu względem ilości wody znajdującej się w organizmie. Jest to stan niebezpieczny dla zdrowia, a nawet życia.

Sód (Na) jest jednym z najważniejszych składników mineralnych znajdujących się w przestrzeni międzykomórkowej, a więc między innymi w osoczu i limfie. Zapewnia właściwą objętość płynów, czego efektem jest zachowanie prawidłowego ciśnienia tętniczego.

Oprócz tego odpowiada też między innymi za przewodzenie bodźców nerwowych oraz napięcie mięśni. Jego stężenie powinno się mieścić w wąskim przedziale od 135 do 145 mmol/l. Jeśli jest wyższe, występuje stan hipernatremii.

Przyczyny nadmiaru sodu w organizmie są zróżnicowane, inne w przypadku każdego z trzech wyróżnionych typów zaburzenia, jakimi są:

• hipernatremia hipowolemiczna. Stan, w którym organizm traci więcej wody, niż sodu. Podłoże tego mogą stanowić:
  • niewystarczające spożycie wody,
  • nadmierna utrata wody przez skórę (obfite pocenie się w czasie gorączki oraz na skutek różnych zaburzeń, takich jak nadczynność tarczycy),
  • zwiększona utrata wody przez nerki (poliuria, czyli oddawanie dużych ilości moczu – następstwo uszkodzenia nerek, efekt działania leków moczopędnych, skutek uboczny leczenia obturacji, czyli zwężenia dróg moczowych),
  • utrata wody przez układ pokarmowy (biegunki oraz wymioty),
  • rozległe oparzenia;
• hipernatremia normowolemiczna. Zaburzenie o łagodniejszym przebiegu, będące de facto odwodnieniem komórkowym. Powstaje na skutek niewielkiej utraty wody przy zachowaniu tej samej puli sodu w organizmie. Przyczyną mogą być:
  • moczówka prosta i polekowa,
  • przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek,
  • dieta ubogobiałkowa,
  • utrata wody przez płuca;
• hipernatremia hiperwolemiczna, która jest przewodnieniem. W tym przypadku obserwuje się zarówno nadmiar wody, jak też sodu. Prowadzą do niej między innymi:
  • nadmierna podaż hipertonicznych roztworów chlorku sodu (NaCl),
  • nadmierna podaż wodorowęglanu sodowego (nahco₃), występująca między innymi jako powikłanie kwasicy mleczanowej, a także u osób poddanych reanimacji,
  • nadmierna podaż lub endogenne wytwarzanie mineralokortykoidów, czyli hormonów sterydowych syntezowanych w korze nadnerczy,
  • spożywanie dużych ilości soli morskiej.

Hipernatremia zwykle wiąże się z innymi poważnymi zaburzeniami i schorzeniami. Nie przypadkiem zatem najczęściej występuje u pacjentów hospitalizowanych. Częstotliwość w tej grupie szacowana jest na 4 procent, przy czym u osób przyjmowanych dopiero do szpitala jest to 3 procent.

U około 1 procent osób występuje tzw. hipernatremia jatrogenna, czyli związana z błędami w postępowaniu medycznym (dane: K. Ciechanowski). W szczególności problem ten dotyczy pacjentów, którzy są wentylowani, żywieni pozajelitowo, otrzymują wlewy z płynów hipertonicznych, laktulozę i leki moczopędne.

Podłoże może też stanowić niewyrównana cukrzyca oraz różne schorzenia objawiające się poliurią (silnie zwiększone wydalanie moczu). Oprócz tego do grup szczególnego ryzyka zaliczane są małe dzieci, w tym noworodki i niemowlęta, a także osoby w podeszłym wieku.

W medycznych klasyfikacjach hiponatremię dzieli się też ze względu na tempo rozwoju zaburzania. Ostra to taka, która występuje z pełną mocą w ciągu 48 godzin, przewlekła zaś rozwija się w dłuższej perspektywie.

Reklama

Jak się objawia hipernatremia?

Co się dzieje, gdy masz hipernatremię? Paleta możliwych symptomów jest bardzo szeroka - od wzmożonego pragnienia począwszy, na śpiączce kończąc. Wszystko zależy od rodzaju zaburzenia, tempa jego rozwoju oraz czasu trwania, a także istnienia chorób współwystępujących.

Paradoksalnie objawy nadmiaru sodu mogą być niezauważalne w przebiegu hiponatremii przewlekłej. Ostra również może przebiegać bezobjawowo, ale tylko przez chwilę, na samym początku. Później w szybkim tempie następuje kaskada zróżnicowanych manifestacji klinicznych.

Wysoki poziom sodu objawia się w przypadku hipernatremii hipo- i normolemicznej przez takie dolegliwości, jak:

• silne uczucie pragnienia;
• osłabienie apetytu;
• nudności;
• znużenie;
• senność;
• drażliwość;
• osłabienie mięśni;
• zwiększona męczliwość;
• krwawienia śródczaszkowe;
• drgawki;
• śpiączka;

Symptomy te są w dużej mierze mało specyficzne, dlatego łatwo jest je w pobieżnej diagnostyce pomylić z objawami wielu innych schorzeń. Warto przy tym zaznaczyć, że z reguły pojawiają się one w kolejności zbliżonej do tej, w jakiej zostały wymienione powyżej. Najbardziej dramatyczne konsekwencje, takie jak śpiączka, występują w krańcowym stadium zaburzenia.

Natomiast u pacjentów z hipernatremią hiperwolemiczną występują różnorakie objawy przewodnienia, takie jak:

• przepełnienie żył szyjnych;
• obrzęki, przesieki;
• zastój płucny.

Reklama

Leczenie hipernatremii. Jak usunąć nadmiar?

Hipernatremię rozpoznaje się na podstawie wywiadu lekarskiego oraz badania laboratoryjnego pozwalającego określić stężenie sodu w osoczu krwi (przekroczenie normy 145 mmol/l).

Leczenie hipernatremii polega na wyrównaniu stężenia sodu, a także usunięciu przyczyny zaburzenia, czyli terapii schorzenia podstawowego.

Standardy postępowania są odmienne w przypadku poszczególnych odmian.

• Hipernatremia hipowolemiczna – dożylne podaje się płyny hipotoniczne, zwykle jest to mieszanka 0,45-procentowego roztworu NaCl i 5-procentowego glukozy. Co niezwykle ważne, natremię należy obniżać w sposób kontrolowany i stopniowy, w tempie maksymalnie 0,5 mmol/l/godzinę. Jeśli będzie ona spadać w szybszym tempie, może dojść do obrzęku mózgu.
• Hipernatremia normowolemiczna – u pacjentów z moczówką prostą i polekową w pierwszej kolejności wymagane jest leczenie przyczynowe. Podaje się adiuretynę (hormon antydiuretyczny) albo odstawia terapeutyk będący domniemanym źródłem problemu. W pozostałych przypadkach terapię zaczyna się od podawania roztworów NaCl i glukozy, zastosowane też mogą zostać tiazydy, powodujące szybszą utratę elektrolitów w relacji do wody.
• Hipernatremia hiperwolemiczna – w stanach ciężkich najskuteczniejsze jest wykonanie hemodializy lub hemofiltracji (metody oczyszczania krwi ze zbędnych substancji). Gdy nie jest to możliwe lub gdy nie ma takiej konieczności, podaje się moczopędny hydrochlorotiazyd, a następnie wykonuje wlew z 5-procentowej glukozy. W dalszej kolejności pacjent powinien otrzymać dożylnie furosemid (także działa moczopędnie), niezbędne jest też uzupełnienie potasu.

Jak więc widać, leczenie ma charakter specjalistyczny i zwykle odbywa się w warunkach szpitalnych. Nie istnieją bezpieczne i skuteczne „domowe sposoby na hipernatremię”. Należy pamiętać, że zaburzenie to stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a błędy w leczeniu (zarówno jego zaniechanie, jak też zbyt duża intensywność) mogą mieć fatalne skutki.

Reklama

Jakie są skutki nadmiaru sodu w organizmie?

Dlaczego nadmiar sodu jest zły? Ostra i ciężka hipernatremia w krótkim czasie może doprowadzić do śpiączki, zaś w dłuższej perspektywie stanowi czynnik ryzyka wielu poważnych chorób. Jest to to więc stan poważnego zagrożenia zdrowia, a nawet życia. 

Do najczęściej wymienianych powikłań długoterminowych należą nadciśnienie tętnicze oraz różnego typu zaburzenia pracy serca, wraz z dalszymi tego konsekwencjami, takimi jak zawał czy udar mózgu. 

Efektem przewlekłej hipernatremii może też być nadmierne wydalanie wapnia z moczem, co z kolei przyczynia się do powstawania kamieni nerkowych. Poza tym nadmiar sodu prowadzi potencjalnie do rozwoju stanów zapalnych błon śluzowych żołądka, to zaś stanowi czynnik ryzyka raka tego narządu.

Reklama

Nadmiar sodu w diecie - jak go ograniczyć?

Jak więc widać, choć sód jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego podwyższony poziom może mieć dramatyczne konsekwencje. Ponieważ jedną z przyczyn hiperantremii jest nadmierna podaż sodu w diecie, należy przestrzegać zaleceń dotyczących zdrowego żywienia i ograniczać spożycie tego pierwiastka. W jaki sposób? Czego unikać?

Głównym źródłem sodu jest sól, z chemicznego punktu widzenia będąca niemal czystym chlorkiem sodu (NaCl). Wedle zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), dzienne spożycie soli powinno wynosić nie więcej, niż 5 gramów, zaś rekomendowany poziom samego sodu, to 1,5-2 gramy na dobę 

Ponieważ sól jest dodawana do bardzo wielu produktów spożywczych, w praktyce trudno się do tych rekomendacji stosować ściśle. Niewątpliwie jednak zaleca się takie działania, jak unikanie dodatkowego solenia potraw, a także ograniczenie spożycia słonych przekąsek, słonego pieczywa, kiszonek i marynat, produktów wędzonych oraz dań gotowych.