Co to jest hipersomnia?
Hipersomnia jest zaburzeniem snu, objawiającym się nadmierną sennością występującą w ciągu dnia, nie tylko w czasie wypoczynku, ale też podczas wykonywania angażujących czynności (praca, spotkanie towarzyskie, rozmowa etc.).
Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu ICSD-2 definiuje ten problem jako niezdolność do utrzymania czujności podczas głównego epizodu czuwania w ciągu doby, z niepożądanym zapadaniem w sen.
Zniesienie świadomości może trwać od kilkudziesięciu sekund do nawet kilku godzin. W niektórych przypadkach około 30-minutowa drzemka przynosi krótkotrwałe uczucie regeneracji, w innych senność i zmęczenie nie ustępują po przebudzeniu.
Problem ten ma charakter przewlekły - do jego rozpoznania niezbędne jest występowanie na przestrzeni minimum 3 miesięcy.
Senność utrudnia logiczne myślenie i koncentrację, spowalnia motorycznie, może być przyczyną wypadków. Osoby dotknięte tym problemem często gorzej funkcjonują w środowisku zawodowym, szkolnym, rówieśniczym.
Notuje się też u nich zwiększoną zapadalność na choroby metaboliczne (cukrzyca, otyłość, zaburzenia lipidowe). Mają one także większą skłonność do sięgania po pobudzające używki (kawa, czy papierosy).
Należy podkreślić, że zjawisko to jest bardzo częste. Nadmierną senność odczuwa około 18-25 procent populacji (dane: A. Wichniak).
Zaburzenia snu definiowane jako hipersomnia zostały ujęte w licznych zestawieniach. We wspomnianej wyżej klasyfikacji ICSD-2, różne jej postaci mają kody należące do grup 347 i 327.
W międzynarodowym zestawieniu chorób ICD-10, znajdują się kategorie F51.1 (nieorganiczna hipersomnia) oraz G47.1 (zaburzenia z nadmierną sennością). Z kolei w klasyfikacji DSM-IV Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego problem ten ma oznaczenie 307.44.
Reklama
Przyczyny hipersomni i jej rodzaje
Przyczyny hipersomni są bardzo zróżnicowane. Podłoże problemu mogą stanowić zaburzenia snu, zaburzenia neurologiczne, psychiczne, rozmaite schorzenia somatyczne, a także czynniki środowiskowe (zwłaszcza przyjmowane leki).
Podział zaburzenia ze względu na etiologię wyróżnia takie jego postaci, jak:
- Hipersomnia pierwotna (organiczna) będąca tzw. endogennym zaburzeniem snu, która zostaje rozpoznana po wykluczeniu czynników psychicznych, somatycznych oraz wpływu substancji psychoaktywnych.
- Narkolepsja. Zaburzenie neurologiczne związane z niedoborem hipokretyny, czyli substancji odpowiadające za stan czuwania. Powstaje najprawdopodobniej w związku z mutacją jednego z genów na 6 chromosomie, ale są też możliwe zachorowania w wyniku powikłań po infekcji, czy szczepieniu. Zwykle ujawnia się między 15 a 30 rokiem życia, choć u wielu pacjentów jest profesjonalnie rozpoznawana nawet po upływie kilkunastu lat od wystąpienia pierwszych objawów.
- Hipersomnia idiopatyczna - jak sama nazwa wskazuje, występuje na nieznanym podłożu. Nie ma żadnego biologicznego markera pozwalającego ją rozpoznać, dlatego diagnostyka polega na wykluczeniu innych przyczyn.
- Zespół Kleinego-Levina, nazywany hipersomnią nawracającą, ze względu na cykliczny charakter występowania objawów - w perspektywie wieloletniej powracają one po dłuższych okresach remisji. Przyczyny nie są dobrze znane, tym bardziej, że schorzenie jest bardzo rzadkie i nie ma zbyt wielu danych do analizy. Naukowcy zauważyli jednak, że jego wystąpienie często jest poprzedzone infekcją dróg oddechowych albo przewodu pokarmowego, urazem głowy, spożyciem alkoholu albo przyjęciem znieczulenia ogólnego.
- Hipersomnia w przebiegu chorób somatycznych o bardzo zróżnicowanym charakterze. Senność dzienna może być jednym z objawów takich problemów zdrowotnych, jak:
- Choroby układu nerwowego, w tym strukturalne uszkodzenie mózgu czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
- Schorzenia neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera.
- Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, takie jak niedoczynność tarczycy i hipoglikemia (przecukrzenie organizmu).
- Przewlekła niewydolność nerek.
- Zaburzenia psychiczne, w tym na przykład depresja.
- Hipersomnia będąca efektem stosowania lub odstawienia leków i różnego typu substancji psychoaktywnych. Wymienić w tym kontekście można między innymi alkohol, nikotynę, kofeinę, amfetaminę, kokainę, leki przeciwdepresyjne, benzodiazepinowe, czy przeciwpsychotyczne.
Ale uwaga: możliwe jest też, że senność w dzień nie jest typową hipersomnią, lecz związana jest z niewystarczającą ilością wypoczynku w godzinach nocnych.
Reklama
Objawy hipersomni. Jak ją rozpoznać?
Jak objawia się hipersomnia? Ze względu na istotę zaburzenia, podstawowym symptomem jest nadmierna senność, często niemożliwa do opanowania. Mogą jej towarzyszyć inne objawy, znacznie utrudniające codzienne funkcjonowanie. Wymienić w tym kontekście można takie problemy, jak:
- znużenie,
- zmęczenie,
- apatia,
- rozdrażnienie,
- uczucie niepokoju,
- problemy z zasypianiem w godzinach nocnych.
Oczywiście zestaw symptomów jest ściśle związany z tym, na jakim podłożu występuje hipersomnia. Dobrym tego przykładem jest narkolepsja. Dla zaburzenia tego charakterystyczna jest tetrada objawów, jakimi są:
- Nadmierna senność skutkująca niekontrolowanymi i stosunkowo krótkimi napadami snu. Co charakterystyczne, chory od razu zapada w fazę REM, w czasie której notuje się wysoką aktywność mózgu, intensywne marzenia senne oraz dużą częstość skurczów serca. Jest to wielce niewłaściwe - prawidłowy sen zaczyna się od fazy NREM, która zapewnia głębszy wypoczynek.
- Katapleksja - krótka, odwracalna utrata napięcia mięśniowego, efektem czego jest upuszczanie trzymanych przedmiotów, czy bezwładne upadanie na podłoże. Pacjent pozostaje świadomy, ale ma bardzo ograniczone możliwości poruszania się. Objaw ten pojawia się często w związku z silnymi emocjami.
- Porażenie przysenne - uczucie niemocy i bezwładnego spadania w czasie przechodzenia z jawy w sen lub wybudzania się. Towarzyszy temu lęk i przyspieszony rytm serca, mogą się pojawiać halucynacje.
- Omamy hipnagogiczne lub hipnopompiczne. Pierwsze pojawiają się w czasie zasypiania i przedstawiają obrazy dotyczące wydarzeń aktualnego dnia. Drugie występują przy wybudzaniu i odnoszą się do treści snów.
Dla odróżnienia, hipersomnia idiopatyczna charakteryzuje się utrzymywaniem senności przez większą część dnia i zapadaniem w sen nawet na 2-3 godziny, przy czym jest on nieregenerujący - po przebudzeniu wciąż jest odczuwane znużenie.
Często pojawia się też wtedy upojenie przysenne (zespół Elpenora), polegający na zaburzeniach świadomości, spowolnieniu myślenia, dezorientacji, automatyzmie wykonywania czynności.
W przypadku hipersomni towarzyszącej innym jednostkom chorobowym, występują objawy typowe dla każdej z nich.
Przykładowo, w przebiegu depresji mogą to być: pogorszenie nastroju, obniżenie samooceny, pesymistyczne prognozowanie przyszłości, spowolnienie napędu psychoruchowego, czy bezsenność w nocy.
U pacjentów z chorobą Alzheimera postępuje utrata pamięci, nasilają się zaburzenia poznawcze i zachowania oraz inne obawy otępienne.
Reklama
Do jakiego lekarza z hipersomnią? Diagnostyka
Czy hipersomnia jest niebezpieczna? Tak. Zwłaszcza w takich postaciach, jak narkolepsja. Niekontrolowane zaśnięcia mogą być przyczyną wypadków komunikacyjnych oraz w pracy, których ofiarami padają sami pacjenci lub osoby postronne.
W literaturze naukowej podawane są skrajne sytuacje, jak na przykład zaśnięcie lekarza chirurga w czasie operacji.
Przyczyną urazów i innych problemów jest nie tylko znoszenie świadomości, ale też mimowolne osunięcia na ziemię i upuszczanie przedmiotów przez osoby, u których obecna jest katapleksja.
Jeśli dodać do tego objawy innych schorzeń, które mogą być przyczyną senności, nie ma wątpliwości, że pacjent powinien jak najszybciej uzyskać fachową pomoc.
Jaki lekarz może rozpoznać hipersomnię? Najczęściej jest to psychiatra, ewentualnie neurolog - dobrze jest wybrać specjalistę zatrudnionego w ośrodku medycyny snu. Aczkolwiek pierwsze kroki można też skierować do lekarza rodzinnego, który udzieli dalszych wskazówek.
Diagnostyka jest wielostopniowa. W pierwszej kolejności powinno się wykluczyć lub potwierdzić przyczyny somatyczne, psychiczne, neurologiczne. W zależności od potrzeby lekarz zlecić może:
- kontrolę ciśnienia tętniczego i EKG serca;
- badania pod kątem cukrzycy (m.in. stężenie glukozy na czczo), a także chorób nerek (kreatynina, jonogram) i wątroby (aktywność AST, ALT);
- badania pod kątem przewlekłych stanów zapalnych i niedokrwistości (morfologia);
- badania hormonalne typowe dla podejrzenia niedoczynności tarczycy (m.in. stężenie TSH);
- konsultacje w związku z podejrzeniem depresji, czy problemów neurologicznych.
Jeśli żadne z powyższych badań nie wyjaśni podłoża zaburzenia, prowadzi się dalszą specjalistyczną diagnostykę w celu rozpoznania hipersomni ośrodkowej, pierwotnej. Zlecane są wówczas:
- Badanie polisomnograficzne - pełne badanie parametrów organizmu w czasie snu, w tym dotyczących układu sercowo-naczyniowego, czy aktywności mięśniowej.
- Wielokrotny test latencji snu (multiple sleep latency test, MSLT) - jedyny obiektywny test pozwalający zmierzyć tempo zasypiania.
- Test utrzymania czuwania (maintenance of wakefulness test, MWT) - rejestracja i ocena czynności bioelektrycznej mózgu u osoby, która mimo senności stara się nie zasnąć.
Reklama
Jak leczyć hipersomnię?
Terapia hipersomni uzależniona jest od podłoża, dlatego należy się kierować wskazaniami lekarza. Przy zaburzeniach pochodzenia ośrodkowego, dużą rolę odgrywają działania behawioralne, a więc wydłużanie nocnego wypoczynku do przynajmniej 8 godzin, a także planowe uskutecznianie krótkich drzemek w ciągu dnia.
Dla zwiększenia życiowego napędu, mogą być w ciągu dnia przyjmowane łagodne substancje pobudzające, takie jak kofeina.
Jeśli nie przynosi to rezultatu, stosuje się leki stymulujące dostępne na receptę. W sytuacji, gdy pojawia się katapleksja, rozwiązaniem są niektóre leki przeciwdepresyjne - także i one są wydawane w aptekach wyłącznie z przepisu lekarza.
U pacjentów mających problem z efektywnym wypoczynkiem nocnym, zasadne może być stosowanie różnego typu leków na receptę i bez recepty, skracających czas zasypiania, zwiększających jego głębokość oraz długość.
