Histamina - co to jest? Funkcje, badanie i poziom w organizmie

Co to jest histamina?

Histamina jest hormonem tkankowym zaliczanym do grupy amin biogennych, kluczowym dla wielu procesów życiowych, zarówno pożądanych jak też niepożądanych. Jest jednym z najważniejszych mediatorów stanów zapalnych, neuroprzekaźnikiem oraz stymulatorem pobudzającym wydzielanie kwasu żołądkowego.

Syntezowana jest endogennie przez organizm ludzki w wyniku przemiany aminokwasu zwanego histydyną. Proces ten zachodzi głównie w komórkach układu odpornościowego, takich jak przede wszystkim mastocyty (komórki tuczne) i bazofile. Tam też substancja ta jest przechowywana i stamtąd uwalniana do krwiobiegu pod wpływem różnych czynników (na przykład w przebiegu reakcji zapalnych).

Dodatkowo histamina może też być dostarczana z zewnątrz, wraz z pokarmem. Pewne jej ilości znajdują się bowiem w większości produktów spożywczych. W uproszczeniu przyjmuje się, że stosunkowo niewielkie dawki zawiera żywność świeża i nieprzetworzona, zawartość zaś rośnie wraz ze wzrostem stopnia przetworzenia, a także w wyniku długotrwałego dojrzewania i przechowywania.

 Dlatego w diecie antyhistaminowej preferowana jest:

• większość surowych warzyw i owoców,
• sery twarogowe,
• pieczywo,
• delikatne mięso.

Wykluczane zaś są dojrzewające sery i wędliny, tłuste ryby, konserwy, wędzonki, kiszonki, wino, piwo. Dla większości osób żywność z dużą zawartością histaminy nie stanowi zagrożenia, należy jednak pamiętać, że niewielki odsetek populacji cierpi na nietolerancję tej substancji (szczegóły poniżej), są też znane przypadki zatrucia nią (np. po spożyciu ciemnych ryb, takich jak makrela czy tuńczyk).

Histamina jest znana naukowcom od końca XIX wieku, a w 1907 roku została po raz pierwszy wytworzona chemicznie w warunkach laboratoryjnych. W następnych latach badacze odkrywali kolejne funkcje, które pełni w organizmie ludzkim.

Reklama

Jakie działanie ma histamina? Funkcje

Działanie histaminy jest wielokierunkowe i niezwykle złożone. Hormon ten pełni liczne funkcje, uczestnicząc w prawidłowych procesach fizjologicznych, ale również w mechanizmach patologicznych.

1. Jest mediatorem reakcji zapalnych, w tym także alergicznych.
2. Stymuluje wydzielanie kwasów żołądkowych, wpływając na trawienie.
3. Reguluje napięcie mięśni gładkich.
4. Rozszerza naczynia krwionośne.
5. Wspiera gojenie się ran.
6. Uczestniczy w różnicowaniu i podziale komórek.
7. Kontroluje wydzielanie hormonów takich jak TSH i ACTH.
8. Oddziałuje na cykl snu i czuwania.
9. Wpływa na prawidłowy rozwój płodu.

W praktyce o histaminie najczęściej mówi się w kontekście alergii. U osób do tego predestynowanych, czyli alergików, jest ona uwalniana w wyniku reakcji krążących we krwi przeciwciał z antygenami określonych białek, znajdujących się między innymi w produktach żywnościowych, pyłkach roślinnych czy kurzu.

Histamina przyłącza się do specjalnych receptorów rozlokowanych w różnych komórkach organizmu, czyli punktów służących do odbioru bodźców przekazywanych przez tę substancję. Uruchamia to kaskadę procesów, których finalnym następstwem jest reakcja zapalna (wysypka, świąd, kaszel, katar, łzawienie i wiele innych).

Reklama

Jaki jest prawidłowy poziom histaminy?

Prawidłowy poziom histaminy może się różnić w zależności od kontekstu (stan chorobowy, indywidualne cechy pacjenta, odmienne kryteria przyjmowane przez poszczególne laboratoria), niemniej w przybliżeniu podaje się wartość 1,8 - 9 nmol/l.

Należy podkreślić, że stężenie histaminy w praktyce bada się rzadko i jedynie w określonych okolicznościach, takich jak nawracające ciężkie reakcje anafilaktyczne u alergików, a także w diagnostyce schorzeń związanych z nieprawidłową proliferacją (namnażaniem) komórek tucznych (szczegóły poniżej).

Częściej badany jest enzym DAO odpowiedzialny za rozkład histaminy dostarczanej do organizmu z zewnątrz, z pożywieniem. Test ten wykonuje pod kątem ewentualnej nietolerancji.

Reklama

Czym jest nietolerancja histaminy? Objawy

Nietolerancja histaminy to nieprawidłowa reakcja organizmu na spożycie produktów spożywczych zawierających tę substancję. Przyczyną zaburzenia jest brak równowagi między podażą histaminy, a zdolnością ustroju do jej degradacji (przetwarzania i usuwania).

Zazwyczaj stanowi to skutek niedoborów aktywności jelitowej diaminooksydazy (DAO), nabytych w wyniku infekcji jelitowych i innych stanów zapalnych dróg pokarmowych) lub wrodzonych, czyli warunkowanych genetycznie.

DAO jest enzymem produkowanym w błonie śluzowej jelit, nerkach i grasicy, którego główną rolą jest stabilizacja poziomu histaminy. Gdy jego stężenie jest niskie, organizm nie przetwarza histaminy dostarczanej z pożywieniem w wystarczający sposób.

W związku z tym poziom tego hormonu rośnie, osiągając nadmierne rozmiary. Następstwem tego jest wystąpienie różnego typu nieprawidłowych reakcji jelitowych i pozajelitowych, w dużej mierze przypominających odczyny alergiczne.

Do typowych objawów nietolerancji histaminy należą:

• dolegliwości ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, uczucie pełności, nudności, wymioty, biegunki, zaparcia,
• objawy skórne: wysypka, pokrzywka, zaczerwienienie, świąd,
• zawroty głowy oraz bóle o charakterze migrenowym,
• kołatanie serca, duszność, uczucie gorąca, zmęczenie, problemy ze snem,
• kaszel, kichanie, swędzenie i łzawienie oczu.

Symptomy te zwykle utrzymują się kilka godzin, po czym samoistnie zanikają, pod warunkiem, że do organizmu nie zostanie dostarczona kolejna dawka histaminy. Natomiast sama skłonność do tego typu reakcji jest względnie stała.

Czy nietolerancja histaminy mija z czasem? W jaki sposób należy ją leczyć? Wszystko zależy od przyczyny i natężenia problemu. Często wystarczającym remedium okazuje się modyfikacja sposobu żywienia. Wprowadzona powinna zostać dieta niskohistaminowa, oparta na produktach świeżych i niskoprzetworzonych.

Wyeliminowane natomiast powinny zostać składniki:

• zawierające duże ilości histaminy,
• stymulujące wyrzut tego hormonu w organizmie,
• hamujące aktywność enzymu DAO.

W szczególności niewskazane są ryby, sery pleśniowe oraz czerwone wino (więcej szczegółów poniżej). Jeżeli nietolerancja histaminy ma charakter nabyty, stosowanie się do zaleceń dietetycznych powinno doprowadzić do stosunkowo szybkiej i trwałej eliminacji problemu.

Większych trudności nastręcza nietolerancja wrodzona. W takim przypadku terapia polega przede wszystkim na zapobieganiu lub łagodzeniu objawów. Podstawową metoda postępowania jest suplementacja enzymu DAO.

Reklama

Czy można mieć alergię na histaminę? 

Choć bardzo często mówi się o alergii na histaminę, schorzenie takie nie istnieje.

Pojęcie to jest używane potocznie w odniesieniu do nietolerancji lub też związane z rolą, którą hormon ten odgrywa w mechanizmie reakcji alergicznych na inne substancje. Jednak w obu przypadkach jest to myślenie błędne.

Alergia to nieprawidłowa odpowiedź organizmu na czynnik uczulający, w którą zaangażowany jest układ odpornościowy. Niezależnie od tego, czy alergenem są truskawki, pomidory, sierść kota, roztocza domowego kurzu czy pyłki brzóz, pobudzony organizm alergika produkuje histaminę.

W tym jednak przypadku jest ona tylko mediatorem, czyli czynnikiem warunkującym określoną reakcję zapalną i towarzyszące jej objawy. Sama w sobie alergenem nie jest.

Reasumując: spożycie histaminy wraz z pokarmem może wywołać objawy nietolerancji związanej z niedoborem enzymu DAO, ale nie może powodować reakcji alergicznej, której mechanizm z założenia jest zupełnie inny.

Natomiast oba przypadki łączy jedno. Niezależnie od tego, czy histamina jest dostarczana z zewnątrz i nietolerowana, czy też jest wytwarzana przez układ odpornościowy w czasie reakcji alergicznej, w organizmie powstaje jej nadmiar. Dlatego niezależnie od genezy, objawy są zbliżone.

Reklama

Diagnostyka histaminy. Jakie testy należy wykonać?

Tak jak zostało powiedziane wyżej, stężenie samej histaminy sprawdza się głównie w dwóch przypadkach, jakimi są:

• ciężkie alergie, w przebiegu których często dochodzi do bardzo niebezpiecznych wstrząsów anafilaktycznych, objawiających się trudnościami z oddychaniem, obrzękami naczynioruchowymi, czy spadkami ciśnienia tętniczego krwi;
• mastocytoza, czyli nowotwór krwi, w przebiegu którego dochodzi do gromadzenia się komórek tucznych w tkankach, a także inne schorzenia i zaburzenia związane z nieprawidłowym namnażaniem mastocytów.

Badanie poziomu histaminy to typowy test z krwi, której próbki są pobierane z żyły, a następnie badane w laboratorium. Co istotne, nie ma potrzeby badania histaminy w przypadku zwykłych alergii o niezbyt nasilonym przebiegu. Z samej istoty tego schorzenia wiadomo bowiem, że hormon ten jest produkowany w przypadku każdego kontaktu z alergenem, a jego stężenie jest czasowo podniesione, po czym wraca do normy.

Histamina jest też używana w skórnych testach alergicznych, nie jest ona jednak wówczas przedmiotem badania, lecz substancją kontrolną podawaną z zewnątrz. W telegraficznym skrócie, lekarz nakłuwa skórę pacjenta i aplikuje dwie próbki. Jedna z nich zawiera płyn z określonym alergenem, druga histaminę.

Po upływie kilkunastu minut obserwuje się wielkość powstałych na ciele bąbli. Jeśli te spowodowane podaniem substancji uczulającej są większe od „histaminowych” i mają średnicę przekraczającą 3 milimetry, stanowi to potwierdzenie alergii.

Natomiast u osób z podejrzeniem nietolerancji histaminy bada się nie tyle ten hormon, co aktywność enzymu diaminooksydazy (DAO). W tym przypadku również analizowana jest próbka krwi żylnej. Test powinny wykonać osoby, u których występują opisane wyżej objawy jelitowe, skórne i inne, po uprzednim wykluczeniu podłoża alergicznego pojawiających się problemów.

Najczęściej podaje się, że prawidłowa aktywność DAO mieści się w przedziale 10,7-34,6 IU/ l, aczkolwiek różne laboratoria mogą stosować różne normy. Dlatego wynik powinien być odczytywany przez doświadczonego lekarza, przy uwzględnieniu opisu dostarczonego przez konkretną placówkę badawczą.

Tak czy inaczej, wynik poniżej normy może wskazywać na nietolerancję histaminy dostarczanej do organizmu wraz z pokarmem.

Reklama

Histamina a nerwica i depresja

Histamina jest też neuroprzekaźnikiem, a więc substancją odpowiedzialną za przewodzenie impulsów nerwowych. W związku z tym rozpatruje się jej rolę w rozwoju różnych zaburzeń neurologicznych i psychicznych.

Jednym z nich jest depresja. Dowodów w tej materii dostarczyły opublikowane niedawno wyniki badań naukowców z Imperial College London i Uniwersytetu Południowej Karoliny.

Wynika z nich, że utrzymujący się w przewlekłych stanach zapalnych podwyższony poziom histaminy negatywnie koreluje z kluczowym dla ludzkiego samopoczucia hormonem, jakim jest serotonina. Może to prowadzić do pogorszenia nastroju, maleje również skuteczność stosowanych leków przeciwdepresyjnych.

Coraz więcej mówi się też o istnieniu związków między stresem i nerwicą a histaminą. Silna i długotrwała ekspozycja na czynniki stresogenne może powodować wyrzut histaminy i generować związaną z tym reakcję zapalną.

Poza tym stres może też hamować aktywność enzymu DAO, a także drugiej substancji odpowiedzialnej za degradację histaminy przyjmowanej z pokarmem, czyli HMNT (N- metylotransferaza histaminy).

Jak obniżyć poziom histaminy w organizmie?

Jak obniżyć poziom histaminy w organizmie? Pytanie to często zadają osoby zmagające się z jej nietolerancją. Głównym rozwiązaniem jest dieta.

Wedle zaleceń Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, lista produktów wymagających eliminacji oraz tych, które są bezpieczne, wygląda następująco:

Pacjenci zmagający się z nietolerancją histaminy mogą też przyjmować tabletki zawierające enzym DAO, który przyspieszać będzie degradację tej substancji i tym samym, obniżać jej poziom w organizmie. Są one dostępne w postaci suplementów sprzedawanych bez recepty.

Korzystne działanie wywierać też mogą też preparaty zawierające witaminy C i B6, które korzystnie wpływają na aktywność DAO, a tym samym pośrednio oddziałują na poziom histaminy. Należy jednak pamiętać, że w przypadku poważniejszych zaburzeń takie doraźne działanie nie będzie stanowić trwałego rozwiązania problemu.

W terapii różnego typu schorzeń, w tym między innymi alergii, stosuje się leki przeciwhistaminowe. Nie zmniejszają one wprawdzie syntezy tego hormonu, ale blokują receptory, do których się on przyłącza, hamując w ten sposób jego działanie. Jest to bardzo zróżnicowana grupa preparatów, część z nich dostępnych jest bez recepty, inne są wydawane z przepisu lekarza.

W chorobach alergicznych używane są też niekiedy tzw. stabilizatory komórek tucznych. Są to leki, które ograniczają wydzielanie histaminy w mastocytach.