Jakie hormony wydziela tarczyca?
Tarczyca jest niewielkim gruczołem dokrewnym, ulokowanym nieparzyście w dolnej części szyi. Narząd ten wydziela substancje kluczowe do prawidłowego funkcjonowania organizmu i regulujące szereg procesów życiowych.
Uczestniczą one w przemianie materii, oddziałują na układ nerwowy, sercowo-naczyniowy i krwiotwórczy, a także mają ogromne znaczenie dla ludzkiej płodności. Zaburzenie ich wydzielania może prowadzić do zaniku jajeczkowania u kobiet, czy obniżać jakość nasienia u mężczyzn.
Jakie hormony produkuje tarczyca? Wymienić należy trzy:
- tyroksyna (T4) - uważana z główny hormon tarczycowy. Ma duży wpływ na działanie gruczołów płciowych, odgrywa znaczną rolę, jeśli chodzi o regulację procesu owulacji;
- trójjodotyronina (T3) - ważna między innymi dla rozwoju fizycznego i intelektualnego człowieka;
- kalcytonina (CT) - ma znaczenie przede wszystkim jako regulator gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu.
Hormony tarczycy są wydzielane pod wpływem hormonu tyreotropowego (TSH), który jest syntezowany przez przysadkę mózgową. Stąd, gdy wykonuje się badania, zazwyczaj oznacza się jednocześnie poziom fT4 i fT4 (są to tzw. frakcje wolne tyroksyny i trójjodotyroniny ) oraz TSH.
Reklama
Składniki hormonów tarczycy
Wymienione wyżej substancje mają złożoną budowę chemiczną. Tyroksyna powstaje z tyrozyny, aminokwasu endogennego, wytwarzanego przez organizm ludzki z innego białka, jakim jest fenyloalanina.
Ważnym składnikiem hormonów tarczycy jest też jod, pierwiastek niezbędny do ich syntezy, w większości dostarczany do ustroju poprzez pożywienie, a także – w mniejszym stopniu – w wodzie.
W jednej cząsteczce tyroksyny (T4) znajdują się cztery atomy jodu. Natomiast po odjęciu jednego z nich (proces odjodowania), powstaje trójjodotyronina (T3). Z tego powodu właściwa podaż jodu jest ważna dla prawidłowego funkcjonowania gruczołu tarczycy.
Reklama
Za co odpowiadają hormony tarczycy?
Rola hormonów tarczycy jest niezwykle złożona i doniosła, wydzielane przez nią substancję wpływają bowiem bezpośrednio lub pośrednio na pracę większości narządów i układów w organizmie człowieka.
Opisując funkcje hormonów tarczycy, należy wskazać ich znaczenie dla takich procesów, jak:
- płodność (między innymi prawidłowy przebieg cyklu miesięcznego u kobiet) i laktacja,
- metabolizm tłuszczów, białek i węglowodanów,
- gospodarka wodno-elektrolitowa,
- gospodarka wapniowa i fosforanowa,
- anabolizm, czyli synteza białek,
- katabolizm, czyli rozpad lipidów (tłuszczów, wosków, steroli),
- działanie układu nerwowego,
- funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego,
- czynności układu krwiotwórczego,
- przyswajanie glukozy z układu trawiennego,procesy utleniania komórkowego,
- regulowanie skurczu mięśni.
Jeśli nie działa prawidłowo tarczyca, a hormony są wydzielane w zbyt małej lub zbyt dużej ilości, prowadzi to do licznych zaburzeń i schorzeń
Reklama
Poziom hormonów tarczycy
Prawidłowy poziom hormonów tarczycy oraz przysadki mózgowej u osoby dorosłej wynosi (dane w jednostkach SI oraz metrycznych za: M. Liskowska):
- tyroksyna (T4): 50-150 nmol/l (4,2-11,6 mcg/dl);
- wolna tyroksyna (fT4): 9-22 pmol/l (0,85-1,8 ng/dl);
- trijodotyronina (T3): 1,3-2,9 nmol/l (85-190 ng/dl);
- wolna trijodotyronina (fT3): 3,5-9,0 pmol/l (0,23-0,6 ng/dl);
- tyreotropina (TSH): 1-18 pmol/l (0,4-4,5 mIU/l);
Należy jednak pamiętać, że wartości uznawane za prawidłowe, mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta, ogólnego stanu zdrowia, a także norm przyjmowanych przez poszczególne laboratoria.
Wyniki badań zawsze należy interpretować w oparciu o załączony opis, a osobą uprawnioną do fachowej i rzetelnej ich oceny jest lekarz, specjalista w zakresie endokrynologii.
Tak czy inaczej, zarówno zbyt niski poziom hormonów tarczycy, jak też zbyt wysoki, powinien stanowić powód do zaniepokojenia. Dlaczego niedobór i nadmiar hormonów tarczycy może być niepokojący?
Reklama
Zaburzenia hormonalne tarczycy
Tarczyca jest narządem, którego praca stosunkowo często ulega zaburzeniom.
Wyróżnia się dwie podstawowe dysfunkcje:
- niedoczynność, czyli zespół dolegliwości związanych z niedostatecznym stężeniem hormonów T3 i T4. Może to mieć związek zarówno z nieprawidłowym działaniem samego gruczołu tarczowego, jak też zaburzeniami w obrębie układu podzwgórzowo-przysadkowego, regulującego pracę tarczycy;
- nadczynność, czyli stan odwrotny, powodowany nadmiarem wspomnianych substancji w organizmie.
Zaburzenia pracy tarczycy często mają związek ze wcześniejszymi schorzeniami tego narządu.
Wymienić w tym kontekście takie problemy zdrowotne, jak:
- choroba Hashimoto, czyli przewlekłe zapalenie tarczycy, powodowane nieprawidłowym działaniem układu odpornościowego, atakującego komórki własnego organizmu. Długofalowym skutkiem tego jest uszkodzenie gruczołu i zmniejszenie ilości produkowanych przez niego hormonów (niedoczynność);
- choroba Gravesa-Basedowa, także mająca charakter autoimmunologiczny, powodowana agresją przeciwciał przeciwko tzw. receptorowi TSH, co powoduje jego pobudzenie, a w konsekwencji - wzmożoną aktywność tarczycy (nadczynność).
Reklama
Hormony a niedoczynność tarczycy
Niski poziom hormonów tarczycy, będący efektem niedoczynności tego narządu, ma liczne konsekwencje zdrowotne.
Najbardziej typowe z nich, to:
- permanentne uczucie zmęczenia i senności, wrażenie chłodu,
- depresja, zaburzenia lękowe, problemy z pamięcią i koncentracją,
- przyrost masy ciała, rzadkie oddawanie stolców, zaparcia, będące skutkiem zaburzeń metabolizmu oraz spowolnienia perystaltyki jelit,
- suchość i bladość skóry, wypadanie i łamliwość włosów,
- obniżenie akcji serca, niedociśnienie,
- spadek libido oraz kondycji seksualnej,
- zaburzenia cyklu miesięcznego, w tym przede wszystkim owulacji.
Wielu pacjentów pyta, czy jest związek między niedoczynnością tarczycy, a problemami z zajściem w ciążę. Odpowiedź jest twierdząca.
W sytuacji, gdy w organizmie stwierdza się niedobór hormonów T3 i T4, jednocześnie wysokie jest stężenie TSH. W konsekwencji dochodzi do zwiększonego wydzielania tzw. prolaktyny, ta zaś hamuje sekrecję hormonów folikulotropowego FSH i luteinizującego LH, które są kluczowe dla procesu owulacji.
Efektem tego może być zaburzenie procesów dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i uwalniania komórki jajowej z jednego z nich. Zajście w ciążę w takiej sytuacji staje się utrudnione lub niemożliwe.
Dodatkowym problemem, jeśli chodzi o niedoczynność tarczycy w kontekście planowanej ciąży, jest osłabienie popędu oraz sprawności seksualnej, co może ograniczyć liczbę zbliżeń, a w przypadku partnerów – utrudniać odbycie stosunku zakończonego wytryskiem.
Reklama
Hormony a nadczynność tarczycy
Nadczynność hormonalna gruczołu tarczowego prowadzi do takich zaburzeń, jak:
- nadpobudliwość, nerwowość, drżenie rąk, problemy z zasypianiem,
- przyspieszona akcja serca, nadciśnienie,
- zwiększona potliwość, uczucie gorąca,
- przyspieszona perystaltyka jelit, biegunki,
- nieregularne miesiączkowanie.
Czy nadczynność tarczycy powoduje problemy z zajściem w ciążę? Choroba ta nie ma aż takiej wagi, jak niedoczynność, nie mniej również może powodować komplikacje.
Szacuje się, że blisko 6 procent kobiet cierpiących na to zaburzenie, jednocześnie zmaga się pierwotną lub wtórną niepłodnością (dane: M.Ruchała).
Istota tego związku nie została jak dotąd przez naukę do końca wyjaśniona, podejrzewa się jedynie, iż przyczyną tego jest zaburzenie wydzielania hormonów na osi podwzgórze–przysadka–jajnik. Efektem tego są nieregularne cykle menstruacyjne.
Hormony tarczycy w ciąży
W okresie ciąży organizm kobiety przechodzi hormonalną burzę, w czym udział ma także gruczoł tarczowy. Część zmian ma charakter fizjologiczny, nie mniej warto określone parametry kontrolować.
Tarczyca w ciąży produkuje większe ilości hormonów, niż na co dzień. U podłoża tego procesu leży zwiększona synteza hormonów płciowych, estrogenów, co powoduje wzrost stężenia globuliny wiążącej tyroksynę. To z kolei pobudza oś podwzgórze–przysadka–tarczyca do wzmożonej pracy.
Tego typu ciążowa nadczynność jest przyczyną wymiotów w I trymestrze. W kolejnych miesiącach podnosi się stężenie TSH, przy równoległym spadku poziomów fT3 i fT4.
Interpretacja wyników badań w tym okresie jest trudna i powinien jej dokonywać lekarz, nie mniej podać można, że normy dla hormonu TSH w ciąży wynoszą (dane w µIU/ml : M.Ruchała):
- I trymestr: 0,009–3,18,
- II trymestr: 0,05–3,44,
- III trymestr: 0,11–3,53.
Warto dodać, że w czasie ciąży o mniej więcej 50 procent zwiększa się dzienne zapotrzebowanie na jod, który jest składnikiem hormonów tarczycy. Jeśli pierwiastek ten nie będzie w odpowiedniej ilości dostarczany z pożywieniem ani suplementowany, może wystąpić niedoczynność.
Stan ten jest niebezpieczny z punktu widzenia rozwoju płodu.
Badanie hormonów tarczycy
Wskazaniem do wykonania badania hormonów tarczycy jest wystąpienie opisanych wyżej objawów, charakterystycznych dla niedoczynności lub nadczynności.
Lekarz rutynowo zleca je także w ramach diagnostyki niepłodności. Są one również wskazane (choć nie obowiązkowe) w ciąży – najlepiej jest wykonać je przed upływem 10 tygodnia. Z technicznego punktu widzenia, oznaczenie poziomu fT3, fT4 oraz TSH jest testem laboratoryjnym, wykonywanym z krwi.
Hormony tarczycy powinno się badać pobierając próbkę z żyły łokciowej. Do badania należy przystąpić na czczo, w praktyce więc na pobranie najlepiej jest stawić się rano.
Tak jak zostało wspomniane wyżej, do prawidłowej interpretacji niezbędny jest opis norm obowiązujących w danym laboratorium. Z powodu dużej złożoności zagadnienia, diagnozy nie należy stawiać samodzielnie, nawet dysponując precyzyjnymi wynikami oraz wartościami referencyjnymi.
Cena badań hormonów tarczycy
Ile kosztuje badanie hormonów tarczycy? Cena tego typu badania endokrynologicznego różni się w zależności od miasta i konkretnego laboratorium.
Koszt oznaczenia TSH wynosi około 20 złotych (plus minus 5 zł). Mniej więcej tyle samo trzeba zapłacić za badanie określające poziom hormonów fT3 i fT4.
Łącznie więc jest to około 60 złotych, aczkolwiek należy pamiętać, że lekarze stosunkowo często zlecają badania hormonalne w szerszym zakresie, by określić stężenie innych kluczowych dla funkcjonowania organizmu substancji, na przykład estrogenów, progesteronu, testosteronu.
Co ważne – badanie hormonów tarczycy można jednak wykonać całkowicie za darmo, w ramach refundacji NFZ. Niezbędne jest jedynie skierowanie, które w tym przypadku może wystawić nawet lekarz rodzinny.
