Co to jest in vitro?
In vitro ("w szkle") jest pozaustrojową metodą wspomagania rozrodu. Polega ono na połączeniu kobiecej komórki jajowej z męskim plemnikiem w warunkach laboratoryjnych i późniejszym wstrzyknięciu zapłodnionego zarodka do macicy kobiety.
Jest to skomplikowana procedura wymagająca odpowiednich przygotowań, dość obciążających organizm kobiety, dlatego stosuje się ją zwykle jako „ostatnią deskę ratunku” w leczeniu niepłodności – tzn. w sytuacji, gdy inne metody są nieskuteczne.
Kobiety decydujące się na zapłodnienie metodą in vitro przed zabiegiem poddawane są kuracji hormonalnej (przeważnie w formie zastrzyków) mającej na celu hiperstymulację jajników. Prowadzi to do produkcji większej ilości komórek jajowych w jednym cyklu menstruacyjnym i tym samym – zwiększenia szansy na zapłodnienie choć jednej z nich.
Proces zapłodnienia trwa na ogół od 7 do 12 dni, kiedy to od 2 do 4 razy należy przyjść do kliniki in vitro.
Istnieje 5 metod zapłodnienia in vitro:
- IVF - pierwsza, skutecznie opracowana, która zakłada umieszczenie i inkubację plemników wraz z komórkami jajowymi i najczęściej stosuje się ją w przypadkach niepłodności mechanicznej (niedrożność lub brak jajowodów) oraz w przypadkach, gdzie parametry nasienia pozwalają na jej zastosowanie,
- ICSI - technika, która polega na podaniu wyselekcjonowanego wcześniej plemnika bezpośrednio do komórki jajowej, a najczęściej stosuje się ją w związku z niepłodnością spowodowaną czynnikiem męskim, immunologią, lub też braku lub niskiego odsetka zapłodnień po standardowym zapłodnieniu in vitro,
- IMSI - technika polegająca na wprowadzeniu plemnika bezpośrednio do komórki jajowej po uprzedniej selekcji plemnika o prawidłowej budowie pod mikroskopem powiększającym obraz o ponad sześć tysięcy razy,
- PICSI - plemniki selekcjonowane są na podstawie kryteriów morfologicznych oraz pozytywnej i specyficznej reakcji wiązania plemnika z hialuronianem,
- hbIMSI - polega na wstrzyknięciu do komórki jajowej plemnika, który pomyślnie przeszedł selekcję morfologiczną techniką MSOME oraz selekcję na podstawie wiązania się z kwasem hialuronowym;
Kobiety, które obawiają się, czy zabieg ten boli mogą być spokojne. Punkacja, czyli pobranie komórek jajowych, odbywa się w znieczuleniu ogólnym. Po zabiegu odczuwalny może być ból w podbrzuszu oraz lekkie plamienie.
Bardzo ważne jest wyselekcjonowanie komórek jajowych, gdyż słabe, a zatem niedojrzałe lub nieprawidłowy sygnał aktywacji w oocycie po zapłodnieniu pozaustrojowym mogą być przyczyną nieudanego zapłodnienia.
By zwiększyć prawdopodobieństwo udanego zapłodnienia w laboratorium wybiera się sześć komórek jajowych, z których powstaje tyle samo zarodków, a statystycznie 4 z nich rozwijają się prawidłowo. W ciągu 2-5 dni od momentu pobrania komórek jajowych od pacjentki dokonuje się transferu jednego lub dwóch zarodków do jamy macicy.
Reklama
In vitro z nasieniem dawcy – jak wygląda zabieg?
Kiedy komórki jajowe są już w pełni dojrzałe, pacjentce podaje się gonadotropinę kosmówkową prowadzącą do owulacji. Tuż przed owulacją poprzez punkcję pobiera się komórki jajowe poprzez nakłucie jajnika i pobranie płynu z pęcherzyków jajowych.
W tym samym czasie od mężczyzny pobiera się nasienie, które następnie poddawane jest specjalnemu przygotowaniu (wyselekcjonowaniu tylko zdrowych i wystarczająco ruchliwych plemników). Sperma może też zostać wybrana z zabezpieczonych metodą mrożenia, czyli kriokonserwacji, zapasów.
Po pobraniu jajeczka kobiecie podaje się hormony przygotowujące macicę do implantacji zapłodnionych jajeczek. Odpowiednio dobrane do pacjentki dawki hormonów podaje się w formie zastrzyków w brzuch.
Podsumowując, można powiedzieć, że zapłodnienie in vitro składa się z czterech etapów:
- hiperstymulacja jajników,
- pobranie komórek jajowych,
- laboratoryjne łączenie komórek jajowych z plemnikami,
- implantacja zapłodnionych komórek jajowych w macicy;
Zabieg taki przeprowadzić można również z użyciem komórek od dawczyni. W takim przypadku skuteczność wzrasta do kilkudziesięciu procent, a biorczyni nie jest poddawana punkcji czy jajeczkowaniu. Takie komórki również przechowywane są w zamrożonej postaci.
Na uwadze należy mieć fakt, że zapłodnienie in vitro nieść za sobą może ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej.
Reklama
Co to jest inseminacja?
Na czym polega inseminacja? Również jest zabiegową metodą wspomagania rozrodu, tyle że zapłodnienie odbywa się wewnątrz macicy. W związku z tym procedura jest dużo prostsza i mniej inwazyjna dla kobiecego organizmu.
To najpopularniejsza forma tego zabiegu – inseminacja domaciczna (inne to naszyjkowa i dojajowodowa) polega na bezpośrednim wprowadzeniu do jamy macicy nasienia męskiego. Nasienie poddawane zostaje wcześniej odpowiedniemu przygotowaniu.
Specjalne płukanie ma na celu polepszenie jego parametrów i wyselekcjonowanie najzdrowszych i najbardziej ruchliwych plemników. Te zostają wstrzyknięte do kobiecej macicy za pomocą cieniutkiego cewnika, czyli katateru.
Głównym zadaniem inseminacji jest więc pomoc plemnikom w dotarciu do komórki jajowej poprzez ominięcie przeszkód, jakie mogą one napotkać podczas próby zapłodnienia naturalnego.
Zabieg inseminacji przeprowadza się w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności hospitalizacji i trwa zaledwie kilka minut. Po zabiegu pacjentka musi spędzić około 15 minut w pozycji półleżącej, po czym może wrócić do domu.
Inseminacje przeprowadzić można także w domu. Potrzebny sprzęt zostaje dostarczony biorczyni, a razem z nim przychodzi instrukacja, według której należy postępować. Przede wszystkim założyć trzeba rękawice rektalne inseminacyjne.
Po zaaplikowaniu nasienia przy użyciu strzykawki, kobieta powinna spędzić około 20 minut w pozycji leżącej.
Zabieg ten przeprowadzić należy w momencie, gdy pęcherzyk osiągnie odpowiednią wielkość, czyli średnicę około 18-20 mm. Podaje się wtedy lek w formie zastrzyku, wywołującego owulację (pęknięcie pęcherzyka). Od tego momentu należy odczekać 24-36 godzinwielkosc pecherzka (przed czy po pęknięciu).
Jeśli zabieg kobieta wykonuje sama w domu, przeprowadzić go powinno się w 9-10 dniu cyklu (licząc od 1 dnia miesiączki) lub udać się na badanie USG celem oceny wzrostu pęcherzyków Graafa. Wykonuje się je co drugi dzień, by wybrać odpowiedni moment.
Test ciążowy można wykonać 15 dni po inseminacji.
Reklama
In vitro a inseminacja w Polsce
Zgodnie z ustawą o leczeniu niepłodności z 25 czerwca 2015 r., która nadal jest aktualna, in vitro oraz inseminacja jest legalna w Polsce. Skorzystać z niej mogą małżeństwa oraz pary heteroseksualne, choć zostały powzięte starania, by ograniczyć ich możliwości do zabiegu in vitro. Nie mogą skorzystać z niego kobiety samotne, choć była kiedyś taka możliwość.
Inseminacja jest traktowana przez prawo tak samo.
Oficjalnie dla obu zabiegów nie ma górnej graniczy wiekowej, jednak po 40 roku życia kobiety prawdopodobieństwo przyjęcia się zarodka drastycznie spada.
W Polsce dofinansowanie in vitro było refundowane przez NFZ było w latach 2013-2016 wyłącznie w dwóch przypadkach:
- pacjentka ma za sobą co najmniej 12 miesięcy udokumentowanego, bezskutecznego leczenia,
- lub według aktualnej wiedzy medycznej, nie ma szans na zajście w ciążę w sposób inny niż zapłodnienie pozaustrojowe;
Natomiast za granicą - w Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Grecji, Gruzji, Hiszpanii, na Islandii, w Izraelu, Kanadzie, Norwegii i na Słowacji ze wsparcia państwa pozaustrojowego mogą korzystać zarówno pary heteroseksualne jak i nieheteroseksualne. Francja również wspiera pary strające się o dziecko, jednak muszą pozostać one w stałym związku co najmniej 2 lata.
Dofinansowanie inseminacji natomiast obowiązuje w placówkach NFZ posiadających kontrakt na przeprowadzenie tego typu zabiegów.
Wiele osób w Polsce obawia się metody in vitro czy inseminacji ze względu na powszechny zakaz Kościoła dla takiego poczęcia dzieci, które jest uznawane za grzech. Zabiegi te są jednak jedynie pomocą dla par pragnących mieć dziecko. Dzięki takiej pomocy, według danych Ministerstwa Zdrowia urodziło się do 2022 aż 22 191 dzieci. Każde z nich miało pełne prawo do chrztu.
Reklama
Cena inseminacji a in vitro
Obydwa zabiegi przeprowadzane są z reguły odpłatnie, zatem warto wiedzieć, na jaki koszt należy się nastawić. Inseminacja, jako zabieg znacznie łatwiejszy do przeprowadzenia, jest odpowiednio tańsza. Jej koszt waha się od kilkuset do ok. 1 700 zł.
Należy jednak pamiętać, że do tego dochodzą koszty poprzedzających zabieg badań i kuracji hormonalnej. Czasem osobno wyceniane jest przygotowanie nasienia, jednak przeważnie procedura ta jest już wliczona w cenę zabiegu.
Jeśli chodzi o zapłodnienie metodą in vitro nasieniem dawcy, cały proces jest dużo bardziej skomplikowany i wielofazowy, co przekłada się też na znacznie wyższą cenę. Kwota, na jaką trzeba być przygotowanym, waha się między 8 000 a 12 000 złotych.
W tym liczą się:
- badania AMH (wskaźnik rezerwy jajnikowej) i FSH (poziom folitropiny),
- seminogram komputerowy – badanie nasienia,
- przygotowanie do zabiegu IVF (badania wirusologiczne, wymaz bakteriologiczno-mykologiczny, wymaz z dróg rodnych, cytologia, badanie piersi, stymulacja hormonalna),
- punkcja jajników,
- transfer zarodków,
- zapłodnienie i hodowla zarodków,
- implantacja domaciczna;
Często przyjmuje się również leki hormonalne, jak np. estrofem. Jego cena wynosi około 15 złotych.
Reklama
Zalecenia do inseminacji oraz in vitro
Zarówno do inseminacji, jak i do in vitro, są pewne wskazania. Zabieg inseminacji zaleca się parom, które:
- zaburzenia owulacji,
- czynnik szyjkowy (nieprawidłowości anatomiczne szyjki macicy, zaburzenia w obrębie śluzówki, brak śluzu),
- obniżone parametry nasienia męża/partnera (mała ruchliwość, mała liczba plemników),
- obecność przeciwciał uniemożliwiających dotarcie plemnika do komórki jajowej,
- niepłodność idiopatyczna (niewyjaśnionego pochodzenia),
- endometrioza I i II stopnia,
- trudności związane ze współżyciem seksualnym;
W przypadku wskazania do in vitro rozróżnia się natomiast czynnik męski i żeński.
Czynnik kobiecy:
- u pacjentek z trwałym uszkodzeniem jajowodów lub ich brakiem (uniemożliwia to migrację plemników i transport komórki przez jajowód w celu zapłodnienia),
- u pacjentek zdyskwalifikowanych z leczenia operacyjnego,
- ciężka postać endometriozy – endometrioza jest chorobą polegającą na występowaniu w organizmie ognisk pozamacicznego endometrium, czyli błony śluzowej macicy,
- u pacjentek z upośledzoną funkcją jajowodów przy zachowanej drożności lub po operacji mikrochirurgicznej i upływie 2 lat bez ciąży, warunkiem zalecenia oczekiwania jest brak innych czynników mogących mieć wpływ na szansę na ciąże (nieprawidłowe nasienie, wiek kobiety > 35 lat, czas trwania niepłodności < 3 lat, endometrioza, zaburzenia jajeczkowania);
Czynnik męski:
- uszkodzenia jąder – brak, a także zła lub niewystarczająca produkcja plemników; gdy całkowita liczba plemników ruchomych < 1 mln – wskazane ICSI/IMSI,
- niska ruchliwość plemników – liczba plemników ruchomych 1-10 mln, w przypadku niepłodności dłuższej niż 2 lata,
- ejakulat zawiera ponad 30% plemników o nieprawidłowej budowie,
- jednoczesne występowanie trzech zaburzeń ejakulatu: małej liczby plemników, niskiej ruchliwości i nieprawidłowej budowy,
- brak plemników w ejakulacie, ale obecność w jądrach lub najądrzach,
- aspermia – brak ejakulatu;
Dodatkowo zaleca się in vitro przy niepłodności trwającej powyżej 3 lat, u kobiet powyżej 35 roku życia, wielokrotnych nieudanych inseminacjach, wadach genetycznych komórek jajowych lub niewyjaśnionej niepłodności.
Przed przystąpieniem do zabiegu inseminacji kobieta musi wykonać wykonać badania:
- Anty – HIV – 1,2,
- Anty – HCV – Ab,
- HBs Ag,
- Anty- HBc,
- VDRL,
- toksoplazmoza ( IgG/IgM),
- wymaz w kierunku Chlamydii-Ureaplasmy-Mycoplasmy (met.PCR),
- badanie cytologiczne,
- badanie czystości pochwy,
- badanie przeciwciał różyczki (IgG/IgM);
W przypadku in vitro kobieta wykonuje badania:
- Anty-HIV-1,2 (3 m-ce ważne),
- HBsAg (3 m-ce ważne),
- Anty-HBc (3 m-ce ważne),
- Anty-HCV-Ab (3 m-ce ważne),
- VDRL (3 m-ce ważne),
- Toksoplazmoza (1 rok ważna),
- Badanie w kierunku chlamydii metodą PCR (1 rok ważna),
- Badanie cytologiczne (2 lata ważne),
- Badanie czystości pochwy (2 m-ce ważne),
- Badanie p/ciał różyczki,
- Badanie antygenów RhD Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie w kierunku malarii Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie w kierunku wirusa CMV Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie w kierunku pierwotniaka T-cruzi Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.;
Mężczyzna natomiast musi zbadać:
- Anty-HIV-1,2 (3 m-ce ważne),
- HBsAg (3 m-ce ważne),
- Anty-HBc (3 m-ce ważne),
- Anty-HCV-Ab (3 m-ce ważne),
- VDRL (3 m-ce ważne),
- Badanie na obecność przeciwciał HTLV-I Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie antygenów RhD Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie w kierunku malarii Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie w kierunku wirusa CMV Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.,
- Badanie w kierunku pierwotniaka T-cruzi Jeśli dotyczy – ocena na podstawie wywiadu med.;
Jak jeszcze można przygotować się do zabiegu inseminacji? Należy ograniczyć kofeinę, laktozę, gluten, ostre przyprawy, cukry proste. Zaleca się spożywanie dużej ilości płynów (ok. 2 litry dziennie) oraz wysokobiałkową, dobrze zbilansowaną dietę. Ważna jest także suplementacja ziołami i witaminami na 3 miesiące przed zabiegiem.
Takie same zalecenia są również w przypadku in vitro.
Przed oddaniem nasienia do inseminacji konieczne jest zachowanie 3 – 7 dniowego okresu abstynencji seksualnej. Okres wstrzemięźliwości dla zabiegu in vitro jest inny - trwa on 12 dni i ma miejsce dopiero po zapłodnieniu. Przed transferem nie ma przeciwwskazań, by uprawiać seks, jednak zaleca sie kilka dni abstynencji.
Reklama
Skuteczność inseminacji a in vitro
In vitro, choć jest zabiegiem znacznie kosztowniejszym i bardziej inwazyjnym niż inseminacja, wykazuje dużo wyższą skuteczność. W obu przypadkach jednak istnieją czynniki na tę skuteczność wpływające, jak np.:
- wiek – kobiety poniżej 35. roku życia mają większe szanse na powodzenie zabiegu,
- jakość wykorzystanego nasienia.
Jeśli chodzi o inseminację domaciczną, jej skuteczność szacuje się na ok. 12 proc. Zabieg ten, w przypadku niepowodzenia, można powtórzyć. Zazwyczaj wykonuje się do trzech powtórzeń, a jeśli nie przyniosą one spodziewanego efektu, zaleca się zastosowanie metody in vitro.
Skuteczność in vitro w Polsce według statystyk wynosi 35 proc., więc niemal trzykrotnie wyżej niż skuteczność inseminacji. Za jego powodzenie również wpływają rozmaite czynniki, jak wiek kobiety czy przyczyna niepłodności.
Po stymulacji in vitro, nawet jeśli jest nieudana, może dojść do naturalnej ciąży. American Society for Reproductive Medicine przeprowadziło badanie, w którym wysłano ankietę do 2134 par leczonych w latach 2000-2002 w amerykańskich klinikach leczenia niepłodności.
Pytania trafiły do pacjentów, którzy odbyli leczenie od 7 do 9 lat wcześniej. Wśród nich było 1320 par, którym udało się zajść w ciąże po zastosowaniu metody in vitro. 17% z nich zaszło naturalnie w kolejną ciążę. 814 parom leczenie się nie powiodło, ale 24% z nich w kolejnych latach zaszło w „spontaniczną” ciążę
W przypadku kobiet poniżej 35 roku życia istnieją większe szansę na zajście w ciążę już po pierwszm transferze in vitro i jest to aż 65%. Na skuteczność leczenia ma także wpływ wiek partnera. Inseminacja natomiast nie ma takiej szansy na powodzenie. Przy pierwszym zabiegu możliwosć zapłodnienia wynosi od kilku do kilkunastu procent.
W obu przypadkach jednak wzrasta szansa na ciążę mnogą, jeśli transfer okaże się sukcesem. Inseminację można powtarzać co cykl, in vitro natomiast wymaga według lekarzy co najmniej 3 cykli przerwy.
Czego nie wolno po inseminacji, a czego po in vitro?
Bezpośrednio po zabiegu in vitro kobieta musi odbyć krótki odpoczynek, tak jak po inseminacji. Po in vitro do czasu wykonania testu rozstrzygającego o ciąży (czy zabieg zakończył się sukcesem, czy też nie) należy unikać wysiłku fizycznego. Niezalecane są również gorące kąpiele, korzystanie z sauny oraz solarium.
Po zabiegu inseminacji również powinno wstrzymać się od aktywności fizycznej, gorących kapieli, sauny czy solarium. Dodatkowo nie należy wykonywać badań RTG.
W przypadku obu trasferów, gdy dojdzie do zapłodnienia, ciążę tę powinno się traktować jak każdą naturalną ciążę. Za jej początek uznaje się natomiast datę testu ciążowego lub moment wykonania zabiegu.
