Insulina - normy, badanie i funkcje w organizmie. Jak czytać wyniki?

Reklama

Co to jest insulina i za co odpowiada w ludzkim organizmie?

Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę odpowiedzialnym za metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek, w tym za wchłanianie glukozy do tkanek i obniżanie jej stężenia we krwi.

Jest też lekiem stosowanym w terapii cukrzycy. Dlaczego? Bowiem ta groźna, przewlekła choroba powodowana jest niedostatecznym wytwarzaniem insuliny (cukrzyca typu 1), bądź niewystarczającą wrażliwością organizmu na jej działanie (cukrzyca typu 2).

W ustroju ludzkim produkcja insuliny odbywa się w wyspecjalizowanych komórkach Beta, tworzących miąższ gruczołów wydzielniczych trzustki, tak zwanych wysp Langerhansa (stąd zresztą nazwa – insula, co po łacinie znaczy wyspa).

Zostały one odkryte w 1869 roku przez niemieckiego studenta medycyny Paula Langerhansa. Jednak mimo uwidocznienia ich pod mikroskopem, nie potrafiono wówczas przypisać im żadnych konkretnych funkcji.

Dopiero kolejne badania, na przełomie wieków, wykazały, iż syntezują one wydzielinę odpowiedzialną za metabolizowanie węglowodanów, której niedobór prowadzi do rozwoju cukrzycy. Wciąż jednak wiedza na ich temat była znikoma.

Insulina wyizolowana została w roku 1922 przez kanadyjskiego lekarza Fredericka Granta Bantinga, a otrzymany w ten sposób preparat natychmiast podano pacjentom chorym na cukrzycę typu 1, wówczas będącą chorobą nieuleczalną i zbierającą śmiertelne żniwo.

Rezultaty były natychmiastowe i przełomowe. Cukrzycę z miejsca udało się okiełznać, co było jednym z największych osiągnięć w historii medycyny i co przyniosło Bantingowi nagrodę Nobla w bezprecedensowo krótkim czasie. Otrzymał ją już w roku 1923.

Od tego czasu nauka poczyniła szereg dalszych postępów. Z biegiem lat coraz więcej było wiadomo na temat budowy insuliny, wydzielania tego hormonu, działania, możliwości stosowania w leczeniu, czy pozyskiwania na drodze inżynierii genetycznej.

Insulina i glukagon

Warto w tym miejscu nadmienić, że insulina nie jest jedynym hormonem wytwarzanym przez trzustkę i odpowiedzialnym za gospodarkę węglowodanową.

Kolejnym jest glukagon, białko złożone z blisko 30 aminokwasów, syntezowane przez komórki Alfa wysp Langerhansa. Insulina i glukagon działają jednak w sposób przeciwstawny.

Druga z wymienionych substancji zwiększa stężenie glukozy we krwi. Dla prawidłowego działania organizmu niezbędna jest więc równowaga między nimi.

Antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu jest wykorzystywane w leczeniu skomplikowanych zaburzeń metabolizmu glukozy, głównie w przebiegu cukrzycy, gdy występują stany hiperglikemii (nadmiaru cukru we krwi), ale też krótkotrwale hipoglikemii (niedocukrzenia).

Jaką funkcję pełni insulina?

Insulina pełni funkcję „klucza”, który niejako otwiera drzwi do wnętrza komórek, krążącym we krwi cząsteczkom glukozy. Dzięki temu cukier ten odżywia organizm, stając się źródłem niezbędnej energii.

W sytuacji, gdy trzustka nie wytwarza insuliny w wystarczającej ilości, a także kiedy organizm pozostaje niewrażliwy na jej działanie, cały ten skomplikowany mechanizm zostaje zburzony.

Bez trzustkowego hormonu glukoza, zamiast wchłaniać się do komórek, zaczyna gromadzić się w nadmiernych ilościach we krwi. Tak dochodzi do rozwoju cukrzycy.

Ale to nie jedyne działanie insuliny, o którym należy wspomnieć. Jaką funkcję pełni insulina ponadto? Przede wszystkim:

• Oddziałuje na wątrobę, zmniejszając syntezę glukozy oraz zwiększając jej wchłanianie z krwi; hamuje też proces wytwarzania mocznika przez ten narząd.
• Reguluje funkcje jajników – jej nadmiar może doprowadzić do nadprodukcji męskich hormonów płciowych (androgenów).
• Ma działanie anaboliczne – powoduje wzrost masy mięśniowej i ułatwia magazynowanie białka (dlatego jest używana w kulturystyce).

Normy insuliny – co oznacza za niska i za wysoka?

U pacjentów cierpiących na cukrzycę, badanie poziomu insuliny pełni ważną rolę w procesie różnicowania typów tej choroby. Jeśli norma insuliny zostanie przekroczona, z dużą dozą prawdopodobieństwa lekarz rozpozna cukrzycę typu 2.

Jest to sytuacja, w której we krwi znajduje się nie tylko duża ilość glukozy, ale też insuliny, na której działanie organizm pozostaje nieczuły. Trzustka, w odpowiedzi na dostarczane ilości węglowodanów, pracuje ze wzmożoną siłą, lecz wytwarzany przez nią hormon nie działa tak, jak powinien, pozostając we krwi.

W sytuacji przeciwnej, gdy normy insuliny nie są przekroczone, a stężenie glukozy jest zbyt wysokie, może to wskazywać na cukrzycę typu 1, której przyczyną jest niedostateczne wytwarzanie tego hormonu przez wyspy Langerhansa.

Oczywiście wyniki należy rozpatrywać całościowo, biorąc pod uwagę parametry uzyskane w badaniach zarówno insuliny, jak też glukozy, a także mając na uwadze ustalenia wywiadu lekarskiego odnośnie występujących objawów.

Należy pamiętać, że normy insuliny we krwi mogą być niedotrzymywane także z innych powodów (więcej na ten temat w dalszej części artykułu).

Początek treści sponsorowanej

System ciągłego monitorowania glikemii to nowoczesne podejście do kontrolowania poziomu cukru, które działa w połączeniu z intuicyjną aplikacją Medtrum EasySense. Dzięki tej aplikacji możesz na bieżąco śledzić poziom glukozy, analizować dane i reagować w odpowiednim momencie - wszystko za pomocą telefonu. Odkryj, jak połączenie systemu monitorowania i aplikacji może uprościć Twoje codzienne zarządzanie cukrzycą, odwiedzając tę stronę.

Warto też zwrócić uwagę, że w diagnostyce zaburzeń insulinowych wykonuje się dwa badania, z których każde ma swoje parametry referencyjne – na czczo i po tzw. obciążeniu (krzywa insuliny). A oto szczegóły.

Insulina na czczo

Badanie znane jako „insulina na czczo” to nic innego, jak test z krwi wykonywany o poranku, 8-12 godzin po spożyciu ostatniego, wieczornego posiłku.

Jest to podstawowe badanie diagnostyczne wykonywane na wstępie, celem pierwszego rozpoznania. Odnośnie pożądanych wartości istnieją różne doniesienia i wytyczne, ale najczęściej wskazuje się, że norma insuliny na czczo wynosi < 25 mIU/L czyli – stosując inne jednostki  < 174 pmol/L. (źródło: Saranya Buppajarntham, Insulin - Reference Range).

Ale uwaga, inne źródła podają też odmienne wartości. Dlatego do autorytatywnego stwierdzenia, iż występuje wysoki poziom insuliny na czczo, niezbędny jest szczegółowy opis badania z danego laboratorium.

Normy insuliny po obciążeniu

Wyspy trzustkowe produkują insulinę jedynie w odpowiedzi na pojawienie się w organizmie większych ilości glukozy, a więc w praktyce, po spożyciu posiłku zawierającego węglowodany.

Dlatego interesujących danych odnośnie mechanizmów zachodzących w organizmie dostarcza badanie insuliny po obciążeniu glukozą (więcej szczegółów poniżej). W tym przypadku bada się parametry w kilku przedziałach czasowych.

Jeśli chodzi o normy insuliny po obciążeniu, S. Buppajarntham podaje następujące wartości:

• po 30 minutach: 30-230 mIU/L (208-1597 pmol/L);

• po 1 godzinie: 18-276 mIU/L (125-1917 pmol/L);
• po 2 godzinach: 16-166 mIU/L (111-1153 pmol/L);
• po 3 godzinach: < 25 mIU/L (< 174 pmol/L).

Jak więc widać, wysoki poziom insuliny po obciążeniu cukrem jest czymś naturalnym, jednak wraz z upływem czasu stężenie to powinno maleć.

Jeśli insulina po 2 godzinach nie spada i nie utrzymuje się w zakresie wartości referencyjnych, może to świadczyć o tym, iż nie jest ona właściwie tolerowana przez organizm i pożytkowana w celu zmniejszania glikemii.

Oczywiście i w tym przypadku istotne jest podkreślenie, że normy insuliny po obciążeniu glukozą są różne w różnych laboratoriach, a przytoczone powyżej wartości są tylko jednymi z rekomendowanych.

Reklama

Badanie insuliny – na czym polega i ile kosztuje?

Badanie insuliny zleca się z wielu powodów. Wymienić w tym kontekście można takie sytuacje, jak:

• pogłębiona diagnostyka cukrzycy i związanej z nią hiperglikemii – rozpoznanie nieprawidłowości w zakresie wydzielania tego hormonu przez trzustkę, tudzież występowania insulinooporności;
• powtarzające się epizody niedocukrzenia organizmu (hipoglikemii);
• rozpoznanie i leczenie tzw. wyspiaka, czyli guza trzustki wywodzącego się z komórek Beta i powodującego nadmierne wydzielanie insuliny;
• badanie schorzeń wątroby, jajników i innych organów, na których działanie może mieć wpływ stężenie insuliny.

Poziom insuliny bada się po pobraniu krwi żylnej. Z technicznego punktu widzenia diagnostyka nie różni się zatem od innych, klasycznych testów laboratoryjnych.

Tak jak zostało wspomniane wyżej, badanie insuliny na czczo wykonuje się po przynajmniej 8-godzinnym poście (choć niektóre kliniki i laboratoria wymagają 12-godzinnej przerwy).

Natomiast jeśli w grę wchodzi określenie stężenia insuliny po 2 godzinach, czyli w teście doustnego obciążenia glukozą, procedura jest nieco bardziej skomplikowana.

Pierwszą próbkę krwi pacjent oddaje na czczo. Następnie przyjmuje roztwór 75 ml glukozy rozpuszczonej w szklance wody. Kolejne pobranie wykonywane jest po 120 minutach (niekiedy też po 60, jeśli tak zaleci lekarz).

Na podstawie wyników rozłożonych w czasie powstaje tzw. krzywa insuliny (zazwyczaj wykonuje się ją jednocześnie z krzywą cukrzycową, dotyczącą zmian stężenia glukozy).

Wiele osób pyta, czy są urządzenia do pomiaru insuliny, czy można to zrobić samodzielnie w domu, tak jak za pomocą glukometru sprawdza się cukier.

Odpowiedź jest przecząca, gdyż trzustkowy hormon bada się jedynie w warunkach laboratoryjnych.

Cena badania insuliny

Ile kosztuje badanie insuliny? Cena nie jest w tym przypadku zbyt wygórowana. W zależności od miasta i konkretnego laboratorium, kosz diagnostyki na czczo wynosi kilkadziesiąt złotych (30-80 zł).

Podobnie kształtują się ceny w przypadku krzywej insulinowej, którą dodatkowo można wykonać razem z krzywą cukrzycową, wskazującą jak organizm radzi sobie z metabolizowaniem glukozy.

Wielu pacjentów o mniej zasobnych portfelach zastanawia się, czy badanie insuliny jest refundowane? Tak, Narodowy Fundusz Zdrowia może pokryć jego koszt, pacjent musi jednak posiadać ważne skierowanie od lekarza.

Jak się przygotować do badania insuliny?

Kolejna nurtująca kwestia brzmi - jak się przygotować do badania insuliny? Procedura nie wymaga wielkich starań. Należy jedynie pamiętać, by:

• Nie jeść i nie pić kawy, herbaty czy soków w okresie wskazanym przez dane laboratorium – mogłoby to być uciążliwe w ciągu dnia, dlatego ze względów praktycznych najczęściej pacjenci zgłaszają się na pobranie krwi wcześnie rano, po nocnym wypoczynku.
• Nie pić alkoholu na przestrzeni 48-72 godzin przed badaniem.
• Unikać większych dawek stresu, który może stymulować trzustkę do wydzielania nadmiernych ilości insuliny, niezwiązanych z zapotrzebowaniem w kontekście glukozy.

Te same wskazówki dotyczą tego, jak się przygotować do pomiaru insuliny na czczo. Podawany wówczas roztwór glukozy pacjent otrzymuje w laboratorium, dlatego nie trzeba go przyjmować we własnym zakresie.

Jak czytać wyniki insuliny?

Pomimo istnienia wymiernych norm pojęcia „wysoki poziom insuliny” i „niski poziom insuliny” mogą być obarczone dużym ryzykiem błędu, szczególnie jeśli są formułowane samodzielnie.

Po pierwsze, należy pamiętać, iż każde laboratorium stosuje własne normy, zatem do odczytania wyników niezbędne jest zapoznanie się z wytycznymi.

Po drugie, zarówno cukrzyca, jak też związane z nią zaburzenia insulinowe, są zagadnieniami bardzo skomplikowanymi, często wymagającymi holistycznego (całościowego) spojrzenia na działanie ludzkiego organizmu.

Po trzecie, przekroczenie norm może być związane z czynnikami niekoniecznie chorobowymi, takim jak stres, ale też przyjmowanie niektórych leków (np. przeciwzapalnych glikokortykosteroidów), czy antykoncepcji hormonalnej.

Dlatego należy pamiętać o tym, aby ostateczną interpretację wyników badania insuliny pozostawić lekarzowi. Nie powinno się stawiać rozpoznania na własną rękę, ani też podejmować samodzielnie działań terapeutycznych.

Reklama

Objawy wyrzutu insuliny

Wyrzut insuliny ma miejsce każdorazowo po spożyciu pokarmu zawierającego węglowodany, zwłaszcza cukry proste.

Jakie produkty powodują wyrzut insuliny? W większym lub mniejszym stopniu niemal wszystkie, ale w szczególności są to:

• słodycze, wyroby ciastkarskie;
• dżemy, miody, ketchup;
• wyroby słodzone cukrem spożywczym lub syropem glukozowo-fruktozowym;
• soki owocowe, owoce surowe i suszone;
• białe pieczywo z mąki pszennej, biały ryż, makarony, ciasto do pizzy, naleśniki;
• cola i inne napoje gazowane, w szczególności słodkie.

Należy pamiętać, że aktywność trzustki jest w tym przypadku zjawiskiem fizjologicznym i pożądanym, produkowany przez nią hormon pozwala bowiem wchłaniać glukozę do komórek organizmu, minimalizując jej stężenie we krwi.

Problemem staje się za duży wyrzut insuliny, który w przypadku cukrzycy typu 2 i stanów przedcukrzycowych wiąże się zazwyczaj z tak zwaną insulinoopornością.

U osób z obniżoną wrażliwością na insulinę dochodzi do nadprodukcji tego hormonu, przynajmniej w pierwszej fazie, do czasu, aż uszkodzeniu ulegną wyspy trzustkowe.

Ponieważ insulina jest nieskuteczna, organizm produkuje coraz większe jej ilości, bezskutecznie usiłując zneutralizować glukozę. Może to doprowadzić to tzw. hiperinsulinemii.

Drugą jej najczęstszą przyczyną jest wspomniany guz trzustki, wyspiak. Problem też może mieć też związek z poważnym schorzeniem ginekologicznym, jakim jest zespół policystycznych jajników.

W jaki sposób można rozpoznać hiperinsulinemię? Jakie są objawy wyrzutu insuliny wykraczającego poza realne potrzeby ustroju?

Reklama

Objawy nadmiaru insuliny

Typowe objawy nadmiaru insuliny to:

• Niekorzystna zmiana ważnych dla zdrowia parametrów – wzrost ciśnienia tętniczego, podwyższone stężenie kwasu moczowego, podniesiony poziom cholesterolu.
• Objawy skórne – wysoka insulina często manifestuje się pod postacią ciemnych plam, pojawiających się w fałdach skórnych, w zgięciach łokciowych, na szyi, pod pachami; z czasem ulegają one rogowaceniu.
• Wstrząs insulinowy – w skrajnych przypadkach za wysoka insulina może prowadzić do drgawek a nawet utraty przytomności.

Czy istnieje związek między wysokim poziomem insuliny a tyciem? Tak, choć jest on pośredni. Objawom nadmiaru insuliny często bowiem współtowarzyszą symptomy insulinooporności, takie jak:

• łatwe przybieranie na wadze, szczególnie zauważalne w okolicach brzucha/talii;
• Problemy ze zrzucaniem zbędnych kilogramów, nawet przy stosowaniu pozornie skutecznych diet oraz wysokiej aktywności fizycznej;
• senność po posiłkach, chroniczne poczucie zmęczenia, zmienność nastroju;
• nadmierna potliwość, bóle głowy;
• napady głodu, także po dużych posiłkach, wyjątkowy apetyt na słodycze.

Jak obniżyć poziom insuliny?

Zaraz po pytaniu, jak obniżyć poziom insuliny, powinna pojawić się wątpliwość - czy należy to robić na własną rękę.

Ponieważ zaburzenia tego hormonu mają poważne konsekwencje, a jeszcze poważniejsze może być ich podłoże, wszelkie działania powinno się podejmować po konsultacji z lekarzem diabetologiem, ewentualnie endokrynologiem.

Zaleci on środki zaradcze stosowne do sytuacji, mając na uwadze wiele zmiennych, w tym to, jak bardzo jest podwyższony poziom insuliny, jaki jest charakter objawów, czy istnieje rozpoznanie cukrzycy, guza, etc.

Paleta dostępnych metod leczenia jest szeroka, a są to przede wszystkim:

• redukcja masy ciała, poprzez stosowanie właściwych diet oraz zwiększenie aktywności fizycznej;
• spożywanie produktów o niskiej zawartości cukrów prostych, a także niewielkim indeksie glikemicznym, czyli nie powodujących dużego skoku glukozy we krwi po posiłku;
• u osób z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym - profilaktyczne podawanie leku o nazwie metformina, który nie wpływa wprawdzie na pracę trzustki, ale hamuje produkcję endogennej glukozy w wątrobie;
• u osób z cukrzycą typu 2 – standardowe leczenie, uwzględniające dietę, kontrolę masy ciała oraz procedury farmakologiczne (metformina, flozyny, leki inkretynowe i inne);
• w przypadku guza trzustki – zabieg chirurgiczny polegający na jego resekcji;
• jeśli hiperinsulinemia ma charakter wrodzony, podejmuje się działania zmierzające bezpośrednio do ograniczenia aktywności trzustki, podając leki zmniejszające wydzielanie insuliny, takie jak diazoksyd czy oktreotyd.

A o czym może świadczyć insulina poniżej normy?

Reklama

Niedobór insuliny

Niedobór insuliny jest z kolei najczęściej efektem niedostatecznego jej wytwarzania przez komórki Beta trzustki. Zaburzenie to stanowi podłoże cukrzycy typu 1 i często występuje już w wieku dziecięcym, bądź nastoletnim.

Niska insulina powoduje szereg niekorzystnych zjawisk, wśród których wymienić można:

• niedostateczne wchłanianie glukozy do komórek i pozostawanie jej nadmiaru we krwi;
• pozyskiwanie energii przez niedożywione komórki z innych, niewłaściwych źródeł – tłuszczów oraz białek, efektem czego może być nadmierne stężenie niepożądanych produktów ich przemiany, takich jak ciała ketonowe;
• wzmożona produkcja glukozy w wątrobie;
• zwiększenie syntezy glukagonu w trzustce, czego skutkiem są epizody hipoglikemii (niedocukrzenia), dodatkowo utrudniające leczenie cukrzycy typu 1.

Objawy niskiego poziomu insuliny są w dużej mierze zbieżne z symptomami cukrzycy typu 1, wśród których można wymienić wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, utratę masy ciała, zmęczenie, czy senność.

Reklama

Rodzaje insulin

W sytuacji, gdy trzustka nie wytwarza insuliny, pacjenci cierpiący na cukrzycę typu 1 muszą otrzymywać ten hormon z zewnątrz, w postaci zastrzyków.

Istnieją różne rodzaje insulin, które są dobierane pod kątem indywidualnego zapotrzebowania pacjenta.

Różnią się one między sobą szybkością i czasem działania, a także sposobem pozyskiwania.

Ich podział dobrze pokazuje poniższa tabela (dane: Polskie Stowarzyszenie Diabetyków):

W dawnych czasach, pacjenci byli leczeni insuliną wyizolowaną z tkanek zwierzęcych. Przełomem było stworzenie, metodami inżynierii genetycznej, insuliny ludzkiej.

Był to pierwszy tego typu lek w historii medycyny, a został on zatwierdzony do użycia w roku 1982.

Kolejny postęp zanotowano tworząc insulinę analogową. Powstała ona na skutek niewielkich modyfikacji genów człowieka.

Analogi insuliny wykazują podobną skuteczność, a przy tym mają nieco szersze zastosowanie oraz szybszy czas działania. Dzięki temu można je przyjmować bezpośrednio przed posiłkiem.

Postać insuliny

W jakiej postaci hormon ten dostarczany jest do organizmu pacjenta? Mimo postępujących prac nad innymi metodami, wciąż podaje się insulinę w zastrzykach, za pomocą penów lub pompy insulinowej (więcej na ten temat w dalszej części artykułu).

Procedura ta jest mocno dyskomfortowa, dla wielu osób bolesna i uciążliwa. Dlatego duże nadzieje wiązane są z pracami nad stworzeniem insuliny w tabletkach.

Jak dotąd jednak wysiłki naukowców nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Insulina w tabletce pozostaje pilnie wyczekiwaną pieśnią przyszłości.

Cena insuliny

Ile kosztuje insulina? Cena tego typu preparatu może się wahać od kilkudziesięciu do nawet kilkuset złotych, w zależności od konkretnego produktu. Nie oznacza to jednak, że za wszystkie produkty tego typu należy płacić zawrotne pieniądze.

Ceny insulin pacjenci mogą redukować korzystając ze wsparcia Narodowego Funduszu Zdrowia.

Na liście leków refundowanych znajduje się kilkadziesiąt preparatów insulinowych o zróżnicowanym działaniu. Są one dostępne za niewielką odpłatnością ryczałtową lub na poziomie 30 procent.

Co więcej, chorzy powyżej 75. roku życia mogą je otrzymywać za darmo. To samo dotyczy kobiet ze stwierdzoną cukrzycą ciążową.

Podawanie insuliny – akcesoria i metody

Podawanie insuliny polega na wstrzykiwaniu jej pod skórę, w tkankę tłuszczową, ale nie w mięśniową. Zmniejsza to bolesność iniekcji oraz zwiększa jej skuteczność. Lek wchłania się wolniej, dzięki czemu działa dłużej. Minimalizowane jest też ryzyko wystąpienia nagłej hipoglikemii.

To, po jakim czasie działa insulina, w dużej mierze zależy od rodzaju wybranego preparatu – ich charakterystyka została podana wyżej.

Tym, co interesuje w największym stopniu pacjentów rozpoczynających leczenie, są następujące kwestie:

• Jakie są miejsca podawania insuliny?
• Czym wstrzykuje się rozwór pod skórę?
• Kiedy jest zalecane podawanie insuliny – przed, czy po posiłku?

Jak podawać insulinę?

Typowe miejsca wkłuć insuliny to brzuch, uda, ramiona, pośladki, przy czym wiele zależy od rodzaju preparatu.

Szybko- i krótkodziałające hormony najczęściej podaje się w podbrzusze, skąd wchłaniają się relatywnie najszybciej. Natomiast wstrzykiwanie insuliny długo- i wolnodziałającej powinno się odbywać w uda lub pośladki.

Jednak nie jest to regułą. Wpływ na miejsce wkłucia mają też inne czynniki, takie jak wielkość glikemii, aktywność fizyczna czy czas dzielący iniekcję od posiłku. Dlatego właśnie zalecenia w tej kwestii powinien sformułować lekarz.

Jeśli chodzi o odpowiedź na pytanie, jak podawać insulinę, przed czy po jedzeniu, co do zasady czyni się to, zanim posiłek trafi do żołądka.

W przypadku insulin ludzkich – około 30 minut, zaś analogów – 15 min, aczkolwiek i w tym przypadku należy brać poprawkę na współoddziaływanie wymienionych wyżej czynników.

Akcesoria do podawania insuliny

Istnieją dwie formy aplikacji hormonu do organizmu, oba inwazyjne. Są to:

• Pen do insuliny - zastrzyk z insuliny wykonuje się każdorazowo nakłuwając skórę igłą, wykorzystując siłę działania mechanizmu spustowego znajdującego się w niewielkim „pistolecie”.

Co ważne, korzystając z tego typu narzędzia, należy każdorazowo zmieniać miejsce wkłucia, choćby nieznacznie, tak by umożliwić proces szybkiego i bezproblemowego gojenia oraz zapobiegać powstawaniu tzw. zrostów.

• Pompa insulinowa – w tym przypadku igła jest na stałe umieszczona pod powierzchnią ciała, zaś specjalne urządzenie dobiera i podaje dawkę hormonu adekwatną do potrzeb.

Przechowywanie insuliny

Niezwykle ważną kwestią jest przechowywanie insuliny. W tej kwestii istnieją jasne i rygorystyczne zalecenia. Pamiętaj zatem, że:

• zapas leku należy trzymać w lodówce, jednakże nie zamrażać go;
• poza lodówką, ale w temperaturze nie przekraczającej 30 stopni, insulinę można przechowywać maksymalnie 4 tygodnie;
• pojemnikiem z insuliną nie wolno potrząsać (ryzyko zmętnienia lub wytworzenia grudek);
• pen do insuliny musi być schowany z dala od źródeł światła i ciepła, w temperaturze pokojowej.

Dawkowanie insuliny

Dawkowanie insuliny jest nieustannym poszukiwaniem balansu między wieloma zmiennymi. Kluczowe pytanie dla większości osób brzmi - ile jednostek insuliny na kg masy ciała powinno się przyjmować, czy są w tym zakresie jakieś normy?

Teoretycznie zakłada się, iż jest to od 0,5 do 1 jednostki na każdy kilogram. Ale przykładowo dawka ta może być mniejsza u osób wykazujących bardzo wysoką aktywność fizyczną, albo większa w okresie intensywnego wzrostu, czy leczenia glikokortykosteroidami.

Należy pamiętać, że preparaty insuliny mają silne i bezpośrednie działanie. Aplikacja zbyt dużej ilości może mieć konsekwencje nie mniej groźne, niż brak leczenia.

Dlatego to, ile jednostek insuliny dziennie powinno się przyjmować, zawsze należy ustalać z lekarzem. Wstępne dawki specjalista zaleca na początku terapii, później jednak wielokrotnie może je modyfikować.

Przedawkowanie insuliny

To bardzo ważne: przedawkowanie insuliny jest niebezpieczne! Możliwe skutki to:

• Hipoglikemia, czyli stan niedocukrzenia. Występują wówczas takie objawy, jak potliwość, rozdrażnienie, niepokój, senność, napady głodu i silnego apetytu, zaburzenia równowagi, a w skrajnych przypadkach – drgawki i utrata przytomności.
• Wzrost masy ciała, powodowany spadkiem stężenia glukozy i związanym z tym niekontrolowanym podjadaniem – powstaje wówczas mechanizm błędnego koła, pogłębieniu bowiem ulega choroba, jaką jest cukrzyca.
• Powstawanie dużych ilości tzw. białej tkanki tłuszczowej, nazywanej potocznie złą. Służy ona magazynowaniu energii i produkcji hormonów wydzielanych do krwi. Pewna jej ilość jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak jej nadpodaż prowadzi do wzrostu masy ciała, pogorszenia metabolizmu i rozwoju cukrzycy.

Właśnie dlatego odpowiednio dobrana dawka insuliny jest tak ważna dla skuteczności i bezpieczeństwa terapii.

Czy insulina jest szkodliwa?

Kilka skutków ubocznych insuliny zostało już wskazanych wyżej, ale to nie wszystko. Odpowiedź na pytanie, czy insulina jest szkodliwa, zależy od wielu czynników.

Niewątpliwie jednak, oprócz niedocukrzenia i tycia, może ona w zbyt dużych dawkach powodować też inne problemy.

Pacjenci często dociekają, jaki jest związek między wypadaniem włosów, a insuliną. Otóż może ona powodować syntezowanie większych ilości męskich hormonów płciowych (androgenów), które powodują łysienie u mężczyzn i kobiet.

Z tego samego powodu istnieje zależność między insuliną a trądzikiem hormonalnym.

Natomiast relacja między insuliną a wzrokiem jest pośrednia, gdyż zaburzenia widzenia są jednym z powikłań cukrzycy.

Kalkulator insuliny

W Internecie dostępne są różnego typu kalkulatory insuliny. Uwzględniają one szereg danych, po wprowadzeniu których wskazują sugerowaną dawkę. Są to z reguły:

• rodzaj posiłku (śniadanie, obiad, kolacja etc.);
• liczba tzw. wymienników węglowodanowych (parametr oznaczający równowartość 10 gram węglowodanów przyswajalnych, którym cechuje się każdy produkt spożywczy – dla „początkujących” dane te dostępne są w tabelach, jednak z biegiem lat zaczynają być używane przez diabetyków „z pamięci”);
• indywidualny przelicznik, zazwyczaj w zakresie od 0,5 do 1, ale często więcej, nawet 2 lub 3;
• stężenie glukozy, zbadane za pomocą glukometru.

Przeliczanie insuliny za pomocą kalkulatora dawek jest zatem możliwe, jednak tak, jak zostało wskazane wyżej, najlepiej by zrobił to lekarz. Może on również udzielić bardzo szczegółowych instrukcji odnośnie użytkowania tego typu narzędzi.

Insulina w ciąży

Szczególną sytuacją jest podawanie insuliny w ciąży. W większości przypadków dotyczy to pacjentek, które zapadły na schorzenie zwane cukrzycą ciążową.

Jest ona diagnozowana u ciężarnych, które nigdy wcześniej nie miały tego typu problemów. Jej przyczyną są zmiany hormonalne powodujące takie następstwa, jak zwiększona synteza glukozy w wątrobie oraz zmniejszona produkcja insuliny w trzustce lub zaburzona wrażliwość na jej działanie.

Kiedy insulina w ciąży powinna być podana, przy jakich wynikach? Przyjmuje się miękkie zalecenie, że procedurę insulinoterapii wdraża się, gdy rezultatów nie przynoszą standardowe metody leczenia, oparte głównie na stosowaniu diety cukrzycowej.

Pacjentki często pytają w takiej sytuacji, czy insulina w ciąży szkodzi dziecku? Odpowiedź jest przecząca. Hormon ten jest całkowicie bezpieczny dla płodu.

Zagrożenie natomiast stanowi nie podjęcie leczenia. Częstym skutkiem cukrzycy ciążowej jest bardzo wysoka masa urodzeniowa, groźba urazu w czasie porodu, a także zwiększone ryzyko zachorowania potomstwa na tę groźną chorobę metaboliczną w późniejszym życiu.

Insulina a cukrzyca

Reasumując, istnieje bardzo silny związek między poziomem insuliny, a cukrzycą, zarówno w kwestii patogenezy, jak też późniejszej diagnostyki i terapii.

Jeśli trzustka nie wytwarza odpowiedniej ilości tego hormonu, dochodzi do kumulowania się dużych ilości glukozy we krwi, co stanowi podłoże cukrzycy typu 1.

Jeśli zaś pacjent głowi się, dlaczego ma wysoki cukier pomimo wytwarzania insuliny, prawdopodobnie jest chory na cukrzycę typu 2.

Trzustkowy hormon jest wówczas produkowany i to w dużych ilościach, nie spełnia jednak swojej roli. Określeniu wzajemnych zależności służy badanie insuliny i glukozy, które pozwala różnicować typy cukrzycy.

Później zaś, na etapie leczenia, podaje się insulinę na cukrzycę, upatrując w niej skuteczną metodę neutralizacji nadmiaru glukozy.

Sprawdza się to w szczególności w terapii cukrzycy typu 1, która dzięki insulinie stała się chorobą jedynie przewlekłą, ale już nie śmiertelną.