Czym jest istota szara?
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z istoty szarej i białej. Istota szara, nazywana także substancją szarą to jeden z podstawowych elementów, które budują ośrodkowy układ nerwowy.
Drugim elementem jest istota biała, zbudowana z włókien komórek nerwowych. Substancja szara występuje w mózgowiu i rdzeniu kręgowym. Znajduje się na zewnątrz istoty białej.
Substancja szara składa się z szeregu wyspecjalizowanych ciał komórek nerwowych, które spełniają bardzo ważna rolę w funkcjonowaniu każdego organizmu. Nazwa dokładnie odpowiada jej kolorowi - barwę szaroróżową posiadają tworzące ją ciałka Nissla.
Istota szara nie posiada jednorodnej budowy. W poszczególnych częściach układu nerwowego różni się swoim wyglądem. W rdzeniu kręgowym otoczona jest istotą białą, a w obrębie mózgowia leży na jego powierzchni. Znajduje się także wewnątrz podwzgórza, jąder móżdżku lub we wzgórzu. Jej charakterystyczną cechą jest zdolność do samoregeneracji.
Reklama
Istota szara rdzenia kręgowego
Istota szara w rdzeniu zajmuje jego centralną część. Otoczona jest przez istotę białą, znajduje się w środku rdzenia, inaczej niż w przypadku mózgu. Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego istota szara swoim kształtem przypomina literę H.
Poszczególne pasma substancji szarej określane są jako tak zwane rogi – przednie, tylne i boczne. Rogi boczne umieszczone są na wysokości piersiowego odcinka rdzenia kręgowego.
Co tworzy istotę szarą rdzenia kręgowego? Jej rogi przednie zbudowane są z neuronów, które tworzą włókna ruchowe poprzez aksony, biegnące do mięśni szkieletowych. Rogi tylne są znacznie cieńsze od przednich i składają się z podstawy, szyjki, głowy i szczytu. Ta część posiada specyficzny, galaretowaty wygląd. Tylne rogi nazywane są również „czuciowymi”, bowiem ich neurony włączone są układy dróg czuciowych.
W obrębie rdzenia kręgowego w istocie szarej znajdują się także neurony kojarzeniowe, które spełniają bardzo ważną funkcję w zakresie czynnościowym. Istotną rolę odgrywają także w odruchach rdzeniowych, czyli reakcjach niezależnych od naszej woli, które są odpowiedzią na bodziec. To ona decyduje o odczuwaniu bólu, ciepła, zimna czy dotyku.
Reklama
Istota szara w mózgu
Istota szara mózgu składa się z wielu komórek nerwowych, które przybierają ciemną barwę. Takie skupiska są potocznie nazywane szarymi komórkami. Z substancji szarej jest zbudowana kora mózgowa, najbardziej rozwinięta część ośrodkowego układu nerwowego.
Za co odpowiada istota szara? Zadaniem jej komórek jest wytwarzanie, przetwarzanie i przewodzenie bodźców nerwowych. Stan istoty szarej mózgu uzależniony jest od stanu emocji. W sytuacjach cierpienia człowieka substancja szara ulega zmniejszeniu.
Substancja szara w mózgu odpowiada inteligencję, pamięć i język. Jej prawidłowe działanie tworzy świadomość, czyli element, który odróżnia człowieka od innych żywych istot.
Reklama
Funkcje istoty szarej
Za co odpowiada istota szara? W obrębie jej działań znajduje się wiele zadań, które mają ogromne znaczenia dla kluczowych ośrodków funkcjonowania organizmu. Ta substancja jest podstawową tkanką budulcową ośrodkowego układu nerwowego.
Podstawowe funkcje istoty szarej to:
- odbieranie informacji ze świata zewnętrznego,
- odbieranie bodźców, które warunkują pracę wszystkich narządów zmysłu,
- tworzenie abstrakcyjnego myślenia,
- kojarzenie faktów,
- odpowiedzialność za umiejętność pisania,
- odpowiedzialność za umiejętność czytania,
- warunkowanie inteligencji,
- wspomaganie pamięci,
- odpowiedzialność za zdolności umysłowe,
- kształtowanie procesu mówienia,
- uwarunkowanie procesu rozumienia słów słyszanych.
Funkcje istoty szarej i białej wzajemnie się uzupełniają. Wcześniej uważano, iż najważniejsza jest istota szara, a biała ma rolę tylko wspierającą. Badania wykazały, iż każda z tych substancji pełni znaczącą niezależną rolę w układzie nerwowym.
Stopień rozwoju substancji białej jest ściśle powiązany z poziomem IQ u ludzi, natomiast funkcje istoty szarej mózgu również odpowiadają za poziom inteligencji.
Reklama
Heterotopia istoty szarej
Heterotopia jest ściśle związana z umiejscowieniem istoty szarej. W przypadku mózgu znajduje się w części zewnętrznej, a w przypadku rdzenia kręgowego w jego wewnętrznej części.
W niektórych przypadkach substancja szara znajduje się w innych miejscach, ale ciągle zachowuje fizjologiczne funkcje. Heterotopia istoty szarej to właśnie takie nieprawidłowe rozmieszczenie szarej substancji.
Heterotopie mają postać blaszek, krągłych guzów czy pasm o różnych rozmiarach. Występują w mózgu w dużym natężeniu lub pojawiają się sporadycznie. Choroba ta występuje w trzech postaciach – podkorowej, podwyściółkowej i pasmowatej. Pierwszy rodzaj choroby pojawia się najwcześniej, już w pierwszej dekadzie życia.
Heterotopia istoty szarej u dzieci najczęściej objawia się ciężkimi zaburzeniami rozwojowymi i napadami padaczkowymi, nasilonymi w pierwszych 10 latach życia. Heterotopia istoty szarej u dorosłych przejawia się napadami padaczkowymi i niepełnosprawnością intelektualną.
Reklama
Zanik istoty szarej
Istota szara rozwija się równolegle wraz z rozwojem układu nerwowego. W drugiej dekadzie życia sytuacja zaczyna się zmieniać. Wraz z upływem czasu następuje zanik istoty szarej, który skutkuje problemami z pamięcią i zaburzenia czynności ruchowych, głównie w sferze koordynacji. To naturalne procesy związane ze starzeniem się organizmu.
Przyczynami uszkodzenia istoty szarej są nie tylko zmiany w układzie nerwowym, wywołane upływającym czasem. Pogorszenie stanu tej substancji następuje bardzo często na skutek nadużywania alkoholu, palenia papierosów czy stosowania narkotyków.
Pewne ubytki mogą powodować choroby, na przykład udar mózgu, który powoduje obumarcie części neuronów należących do istoty szarej.
