Reklama
Co to jest opryszczka narządów płciowych?
Opryszczka narządów płciowych jest jednym z najczęściej notowanych schorzeń wirusowych przenoszonych drogą płciową u osób aktywnych seksualnie, zwłaszcza kobiet. Jest to więc choroba weneryczna.
Występuje też u noworodków na skutek zakażenia poprzez drogi rodne matki. Infekcja jest powodowana przez herpes simplex virus (HSV), patogen należący do rodziny herpeswirusów, którego głównym „gospodarzem” jest człowiek.
Opryszczka genitalna uchodzi za najbardziej powszechną przyczynę owrzodzeń miejsc intymnych. Na świecie tego typu infekcję stwierdza się u około 5-10 procent kobiet współżyjących intymnie, a u 25-35 procent notuje się występowanie przeciwciał wymierzonych w HSV-2 (dane: P. Zaborowski, P. Sawiec).
Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), każdego roku stwierdza się 20 milionów nowych zakażeń tym wirusem, a na wywołaną nim opryszczkę choruje 86 milionów osób (dane: E. Biało-Wójcicka i inni). W odniesieniu do populacji polskiej dokładne i aktualne dane epidemiologiczne nie są znane, ale można przyjąć, że nie odbiegają one od wartości globalnych.
W klasyfikacji schorzeń i zaburzeń, opryszczkowe zakażenie narządów płciowych oznaczone jest kodem A60.0. W nowszej, jeszcze nie przetłumaczonej na język polski wersji ICD-11 występuje pod symbolem 1A94 (Anogenital herpes simplex infection).
Jak wygląda opryszczka narządów płciowych? Jakie są przyczyny choroby i jej przebieg, w tym poszczególne etapy? Ile wynosi okres wylęgania? Odpowiedzi na te i inne pytania poniżej.
Reklama
Przyczyny opryszczki narządów płciowych
Jak można się zarazić opryszczką narządów płciowych? Przede wszystkim poprzez kontakt seksualny – waginalny, analny oraz oralny. Są to najbardziej upowszechnione drogi zakażenia.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wirus opryszczki pospolitej występuje w dwóch odmianach:
- HSV-1 – patogeny te bytują głównie w okolicach ust, stanowiąc często przyczynę wykwitów skórnych na twarzy oraz śluzówce jamy ustnej,
- HSV-2 – wirusy kolonizują okolice narządów intymnych oraz odbytu.
Najczęstszym czynnikiem etiologicznym zakażenia opryszczką narządów płciowych jest wirus HSV-2, jednak w wielu populacjach notuje się wzrost liczby zachorowań powodowanych także przez HSV-1.
Ma to związek w coraz większą powszechnością praktyk takich, jak seks oralny. Opryszczka narządów płciowych może być bowiem przenoszona z ust osoby chorej bądź będącej nosicielem.
Zarażenie się bez kontaktu seksualnego jest trudne i rzadko spotykane, aczkolwiek nie wykluczone. Wyjątek, wzmiankowany na wstępie, stanowią bardzo małe dzieci, przejmujące chorobę od matki.
Teoretycznie, w przypadku lekceważenia podstawowych zasad higieny i ostrożności, można też zainfekować okolice intymne, przenosząc własnymi dłońmi zarazki z ust na genitalia.
Reklama
Objawy opryszczki narządów płciowych
Owrzodzenie narządów płciowych może być wynikiem zakażenia pierwotnego lub nawrotowego, powodowanego reaktywacją utajonego patogenu.
W pierwszej z wymienionych sytuacji wirus przenika przez skórę lub błonę śluzową do zakończeń nerwowych. Po jakim czasie można się spodziewać pierwszych symptomów? Okres wylęgania wirusa wynosi od 2 do 14 dni. Przy czym infekcja może przebiegać w sposób bezobjawowy, typowy oraz atypowy.
Do klasycznych objawów zakażenia wirusem opryszczki narządów płciowych należą:
- symptomy zapowiadające pojawienie się późniejszych zmian skórnych, w tym: ból, pieczenie, świąd oraz mrowienie;
- grudki wyrosłe na podłożu zapalnym, w kolejnym etapie choroby przechodzące w pęcherzyki;
- nadżerki i owrzodzenie, występujące w finalnym stadium infekcji.
W przypadku zakażeń pierwotnych, wykwity te mogą zlewać się w większe całości, obejmując znaczne obszary stref intymnych.
W infekcjach nawrotowych zmiany są mniej liczne i koncentrują się na mniejszej powierzchni. Skórne symptomy mogą się utrzymywać przez około 2-3 tygodnie.
Objawom opryszczki pochwy często towarzyszy stan zapalny waginy, a także okolicznych struktur – sromu, szyjki macicy, cewki moczowej oraz odbytu.
Powiększone też mogą zostać okoliczne węzły chłonne. Sporadycznie występuje też ból głowy, czy nudności. Często stwierdza się tak zwane objawy dysuryczne, a więc trudności z oddawaniem moczu.
Pojawiają się one nawet u 10-15 procent pacjentów, częściej u kobiet niż mężczyzn (dane: Ewelina Biało-Wójcicka, Sławomir Majewski, Katarzyna Łoza, "Opryszczka genitalna...").
Reklama
Diagnostyka opryszczki narządów płciowych
Opryszczka na narządach intymnych jest schorzeniem, które doświadczony lekarz z reguły jest w stanie zdiagnozować na podstawie widocznych objawów.
Nie mniej, zaleca się, by dodatkowo wykonać test na opryszczkę narządów płciowych. Współcześnie stosuje się nowoczesne i niezwykle czułe, a przy tym proste narzędzie, jakim jest test PCR.
Pozwala on niemal ze stuprocentową skutecznością wykryć DNA wirusa, wykorzystując materiał z pochwy, cewki moczowej czy żołędzi penisa.
Wymaz może pobrać lekarz, ale niekiedy istnieje też możliwość zrobienia tego we własnym zakresie, uprzednio zamawiając zestaw testowy.
Cena badania, wraz z analizą laboratoryjną waha się w zależności od miasta i konkretnej placówki i wynosi od 100 do 300 złotych.
Po stwierdzeniu, że dana osoba miała kontakt z wirusem HSV, można dodatkowo wykonać badanie Western blot oraz testy immunoenzymatyczne, które pozwalają odróżnić przeciwciała wymierzone w poszczególne typy patogenu.
Reklama
Z czym można pomylić opryszczkę narządów płciowych?
Wiele osób, zastanawiających się, jak rozpoznać opryszczkę narządów płciowych, zanim jeszcze dojdzie do postawienia diagnozy lekarskiej, bierze pod uwagę także inne schorzenia, takie jak: grzybica, zakażenie pochwy, czy różnego typu choroby weneryczne, jak na przykład kiła.
Mają one tę wspólną cechę, iż manifestują się pod postacią różnych wykwitów skórnych w miejscach intymnych.
W kontekście wirusa opryszczki narządów płciowych HSV pacjenci często pytają o schorzenia pozornie podobne, w jakiś sposób powiązane, ale często niemające nic wspólnego z tą chorobą. Oto kilka z nich:
- HPV czyli wirus brodawczaka ludzkiego jest często mylony z powodującym opryszczkę HSV. Wynika to głównie ze zbliżonych nazw tych wirusów oraz sposobu ich przenoszenia poprzez kontakty seksualne. HPV powoduje infekcje intymne u kobiet, objawiające się m.in. obfitymi miesiączkami, cuchnącymi upławami oraz bolesnością przy stosunku. Co jednak najważniejsze – stanowi główny czynniki ryzyka raka szyjki macicy. Jego obecność w organizmie stwierdza się u 99,7 procent pacjentek ze zdiagnozowanym nowotworem (dane: Instytut Genetyki Sądowej).
- Rak szyjki macicy mimo iż głównym czynnikiem etiologicznym tej choroby jest HPV, u pacjentek stwierdza się także zakażenia wirusem opryszczki HSV.
- Kłykciny to brodawki, pojawiające się w okolicach narządów płciowych, które także są spowodowane zakażeniem wirusem HPV.
- HIV – ludzki wirus niedoboru odporności, główna przyczyna AIDS. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia, osoby zainfekowane HSV-2 są trzy razy bardziej narażone na zakażenie HIV, niż ogół populacji. Co więcej, wirus opryszczki prawdopodobnie przyspiesza rozprzestrzenianie się HIV na całym świecie (źródło: polityka.zdrowotna.com)
- Helicobacter pylori – jest to bakteria powodująca stany zapalne żołądka i jelit, niekiedy w konsekwencji prowadząc do poważniejszych schorzeń układu pokarmowego, w tym nowotworów. Z HSV i chorobami intymnymi nie ma nic wspólnego, poza powszechnością występowania.
Reklama
Opryszczka narządów płciowych u mężczyzn
Opryszczka genitaliów u mężczyzn występuje rzadziej, niż u kobiet, zazwyczaj objawia się łagodniej, jest łatwiejsza w leczeniu i rodzi mniej powikłań.
Ma to związek z budową męskiego układu moczowo-płciowego, a w szczególności z mniejszą powierzchnią błon śluzowych w tym obszarze.
Szacuje się, że ryzyko zakażenia mężczyzny przez chorą partnerkę w wynosi zaledwie 5 procent (dane: Ewelina Biało-Wójcicka, Sławomir Majewski, Katarzyna Łoza, "Opryszczka genitalna...").
Jak wygląda infekcja? Do typowych objawów opryszczki narządów płciowych u mężczyzny należą opisane wyżej wykwity skórne, lokalizujące się w takich miejscach, jak: żołądź, napletek, skóra trzonu penisa, a także okolice odbytu.
Przed ich wystąpieniem pojawia się charakterystyczny ból oraz pieczenie. Możliwe są też trudności z oddawaniem moczu. Zdarzają się również objawy ogólnoustrojowe, grypopodobne, w tym: gorączka, ból głowy i rozdrażnienie.
Symptomy te u pacjentów z wdrożonym leczeniem są widoczne przez około 10-14 dni. Mimo łagodniejszego przebiegu choroby, opryszczka męskich narządów płciowych wykazuje większą tendencję do nawraca po okresach uśpienia infekcji.
Reklama
Opryszczka narządów płciowych u kobiet
Opryszczka miejsc intymnych u kobiet, tj. sromu, pochwy i łechtaczki jest znacznie bardziej powszechna.
W tym przypadku ryzyko zakażenie przez partnera płci męskiej szacowane jest na 15-30 procent, a więc 3 do 6 razy więcej, niż w odwrotną stronę (dane: Ewelina Biało-Wójcicka, Sławomir Majewski, Katarzyna Łoza, "Opryszczka genitalna...").
Opryszczka łonowa, dróg rodnych i sromu objawia się w sposób podobny jak u mężczyzn, z tą różnicą, że wykwitami skórnymi objęte są większe partie ciała, w tym nawet uda i okolice pępka.
Dłuższy jest też czas leczenia, który wynosi około 21 dni. Znacząco większe jest też ryzyko powikłań w postaci innych infekcji intymnych, obejmujących układ płciowy i moczowy.
Najczęściej zakażeniu ulegają kobiet w przedziale 16-29 lat, a więc w wieku, w którym z reguły jest wykazywana największa aktywność seksualna (dane: A. Karowicz-Bilińska i inni, "Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego..."). Należy zwrócić uwagę, że w tym właśnie czasie duży odsetek pań spodziewa się dziecka.
Opryszczka genitalna w ciąży stanowi szczególne wyzwanie, ponieważ istnieje duże ryzyko przeniesienia choroby na dziecko w czasie porodu.
Jeśli zatem stwierdza się objawy zakażenia w okresie okołoporodowym, rekomenduje się rozwiązanie ciąży poprzez cesarskie cięcie, tak aby zminimalizować ryzyko zainfekowania malucha.
Co więcej, w sporadycznych przypadkach, gdy w organizmie matki wirus namnaża się z dużą siłą (tak zwana wiremia), płód może zostać zarażony przez łożysko już na wczesnym etapie ciąży.
Jeśli stanie się to przed 20 tygodniem, możliwe są bardzo poważne konsekwencje, w tym poronienie oraz schorzenia i zaburzenia u dziecka, takie jak:
- zapalenie tęczówki,
- małogłowie,
- małoocze,
- jaskra.
Opryszczka narządów płciowych u dziecka
Opryszczka narządów płciowych u dzieci najczęściej występuje w okresie noworodkowym i jest efektem zaistnienia wspomnianych wyżej mechanizmów transmisji międzypokoleniowej.
Należy przy tym pamiętać, że zmiany skórne w tym przypadku obejmują zazwyczaj nie tylko okolice intymne, ale też inne partie skóry i błon śluzowych, a także narząd wzroku – tęczówkę, spojówkę i rogówkę.
Postać skórno-śluzówkowa jest względnie niegroźna. Zakażenie wirusem HSV może jednak przebiegać u małych dzieci, np. niemowląt w sposób znacznie bardziej gwałtowny.
W postaci uogólnionej patogen ten powoduje zakażenie układu oddechowego, uszkodzenie wątroby oraz nadnerczy. Śmiertelność u dzieci z wdrożonym na czas leczeniem wynosi wówczas 30 procent, zaś w przypadku braku interwencji medycznej – aż 90 proc. (dane: A. Karowicz-Bilińska i inni, "Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego...").
Możliwe jest też objęcie infekcją ośrodkowego układu nerwowego, co w większości sytuacji prowadzi do uszkodzenia jego struktur. Efektem tego są między innymi: zaburzenia świadomości, napady drgawkowe, rozmiękanie mózgu oraz wady rozwojowe – wodogłowie i małoocze.
Leczenie opryszczki narządów płciowych
Jak leczyć opryszczkę narządów płciowych? Terapia ma charakter przyczynowo-objawowy. Stosowane są preparaty antywirusowe, zazwyczaj aplikowane doustnie i wykazujące działanie ogólnoustrojowe.
Pomagają one unieszkodliwić patogen, złagodzić natężenie objawów oraz pozytywnie wpływają na to, jak długo trwa choroba (przeważnie skracają czas infekcji o kilka dni).
Są skuteczne w przypadku postaci pierwotnej oraz nawrotowej. Nie eliminują jednak utajonych form wirusa, nie zmniejszają zatem ryzyka zakażenia innych osób przez nosiciela. Nie zapobiegają też nawrotom choroby po zakończonej terapii.
Do jakiego lekarza należy się udać z opryszczką narządów płciowych? Pomocny może okazać się dermatolog, czyli specjalista od chorób skórnych, a także wenerolog, urolog czy ginekolog.
Ten ostatni będzie pomocny szczególnie w przypadku, gdy zakażenie dotyka kobietę ciężarną.
Leki na opryszczkę narządów płciowych
Najczęściej stosowanym lekiem na opryszczkę narządów płciowych jest acyklowir. To substancja zaliczana do grupy analogów nukleozydowych, wykazująca silne działanie przeciwwirusowe.
Hamuje namnażanie się patogenów, takich jak: HSV-1 i HSV-2, a także (w mniejszym stopniu) wirusy ospy wietrznej i półpaśca (VZV) oraz cytomegalii (CMV).
Tego typu leki na opryszczkę intymną dostępne są w trzech formach:
- tabletki - mimo iż wykazują działanie ogólne, są stosowane powszechnie w leczeniu zakażeń skóry i błon śluzowych wywołanych przez HSV;
- roztwór do infuzji - acyklowir w zastrzykach podaje się w najcięższych przypadkach, zwłaszcza osobom o obniżonej odporności;
- maść – do stosowania miejscowego na obszarach skóry i śluzówki objętych infekcją.
Preparaty te ma w swojej ofercie kilku producentów, dlatego dostępne są one po różnymi nazwami handlowymi. Część z nich można kupić wyłącznie na receptę - podstawowa cena leków wynosi wówczas od kilkunastu do blisko 50 zł za opakowanie, w zależności od dawki substancji czynnej (200-800 mg), natomiast po refundacji jest ona o połowę niższa.
Oprócz acyklowiru, lekarze przepisują też inne analogi nukleozydowe, w tym walacyklowir, który ma podobny profil (HSV, VZV, CMV) oraz rzadziej famcyklowir, skuteczny przeciw różnym herpeswirusom.
Pacjenci pytają niekiedy, czy istnieje skuteczny antybiotyk na opryszczkę narządów płciowych. Odpowiedź jest przecząca z prostej przyczyny – antybiotyki są substancjami, których działanie jest wymierzone wyłącznie w bakterie i czasem grzyby.
Co do zasady nie działają one zatem na wirusy. Bezzasadne jest zatem ich stosowanie przeciw zakażeniom HSV.
Leki na opryszczkę narządów płciowych bez recepty
Jeśli chodzi o leczenie opryszczki narządów płciowych środkami wydawanym bez recepty, także zalecany jest przede wszystkim acyklowir.
Środek ten dostępny jest bez przepisu lekarza w tabletkach zawierających mniejszą ilość substancji czynnej, a także w maści, kremie lub żelu.
Na opryszczkę narządów płciowych stosuje się również maść cynkową, która ma działanie osuszające (dlatego często jest używana przy różnego rodzaju owrzodzeniach).
Wielu pacjentów wybiera maści bądź tabletki bez recepty ze wstydu przed wizytą lekarską. Należy jednak pamiętać, że opryszczka jest chorobą stosunkowo poważną, dlatego niezależnie od zastosowanych środków warto odbyć konsultację ze specjalistą. Dotyczy to w szczególności kobiet w ciąży oraz planujących macierzyństwo w najbliższym czasie, a także ich partnerów seksualnych.
Domowe leczenie opryszczki narządów płciowych
Tak zwane domowe sposoby na opryszczkę narządów płciowych nie są rekomendowane jako metoda terapeutyczna i nie stanowią odpowiedzi na pytanie, jak pozbyć się zmian skórnych.
Można jednak je stosować wspomagająco i w celach pielęgnacyjnych, równolegle z przyjmowaniem wymienionych wyżej leków. Zastosowanie w tym kontekście znajdują:
- Noszenie przewiewnej bielizny i odzieży, które pomaga zachować higienę miejsc intymnych i ułatwia osuszanie wykwitów.
- Wykonywanie nasiadówek z użyciem składników o działaniu antyseptycznym, takich jak rumianek czy soda.
- Osuszanie pękniętych owrzodzeń, na przykład za pomocą wody utlenionej.
- Chłodzenie newralgicznych miejsc żelem z aloesu, zwłaszcza w pierwszej fazie choroby.
- Stosowanie właściwej diety. Zalecane jest spożywanie produktów stanowiących bogate źródło witamin z grupy B (mleko, jaja, rośliny strączkowe, pieczywo pełnoziarniste) oraz cynku (mięso i wątróbka, kasza gryczana, pestki dyni, nasiona słonecznika). Warto też zwrócić uwagę na dwa aminokwasy: lizynę i argininę. Pierwsza z wymienionych substancji (znajdująca się w dużych ilościach między innymi w niektórych rybach, serach, jajkach, mleku, soi) wspiera leczenie opryszczki. Druga – wręcz przeciwnie. Związek ten ma duże znaczenie dla procesu namnażania się wirusa HSV, dlatego należy unikać produktów stanowiących jego źródło, takich jak owoce morza, soczewica, szpinak i w wiele innych.
Cały czas należy mieć jednak na uwadze podstawowe zastrzeżenie: leczenie naturalne nie powinno zastępować profesjonalnej farmakoterapii.
Jak żyć z opryszczką narządów płciowych?
Życie z opryszczką intymną wymaga wielu wyrzeczeń oraz wyjątkowej ostrożności, przede wszystkim po to, by chronić najbliższych.
Kluczowe jest powstrzymanie się od wszelkiej aktywności seksualnej – zbliżenia waginalne, analne i oralne stanowić będą zagrożenie dla partnera, jeśli ten nie jest jeszcze zakażony.
Nawet zaś, w sytuacji, gdy chore są dwie osoby, seks (tudzież masturbacja) mogą być doświadczeniem nieprzyjemnym, a w dodatku stanowić czynnik utrudniający gojenie się owrzodzeń.
Należy pamiętać, że choroby nie da się skutecznie i całkowicie wyleczyć, ponieważ w kolejnych latach po ustaniu objawów infekcji pierwotnej możliwe są nawroty opryszczki narządów płciowych.
Wymaga to czujności, a w razie konieczności – powtarzania badań diagnostycznych. Osoba, która jest nosicielem wirusa HSV, a podejmuje współżycie z nowym partnerem, tudzież uprawia seks z dotychczasowym, który nie uległ zakażeniu, powinna stosować zabezpieczenia mechaniczne w postaci prezerwatyw. Pewną skuteczność wykazują też środki plemnikobójcze.
Pacjenci często pytają, czy opryszczka narządów płciowych wyklucza korzystanie z basenu, sauny i innych tego typu miejsc. Sztywnych zaleceń nie ma, nie mniej lepiej jest z tego typu atrakcji zrezygnować w aktywnej fazie choroby.
Wprawdzie ryzyko zakażenia innych osób w sposób inny, niż zbliżenie seksualne, jest minimalne, podkreśla się jednak, że długotrwałe przebywanie w wilgotnym środowisku, a zwłaszcza nie do końca czystym, nie będzie sprzyjać gojeniu się owrzodzeń.
Nie ma natomiast przeciwwskazań do oddawania krwi. Wirus opryszczki przenosi się przez skórę i błony śluzowe, a nie przez układ krwionośny.
Nieleczona opryszczka narządów płciowych
Czy opryszczka narządów płciowych jest groźna? W dwóch sytuacjach tak. Jeśli jest nieleczona oraz w przypadku kobiet w ciąży bądź starających się o dziecko.
Do potencjalnych powikłań zakażenia należą:
- wtórne zakażenia bakteryjne oraz grzybicze pojawiających się na skórze i śluzówce wykwitów;
- zakażenie rozsiane, gdy wirus HSV atakuje m.in. płuca oraz ośrodkowy układ nerwowy, co wiąże się z wysoką śmiertelnością;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Bardzo poważnym (wzmiankowanym powyżej) problem jest możliwość przeniesienia choroby z matki na dziecko, co stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo dla malucha już w pierwszych dniach po przyjściu na świat.
Co więcej, zakażenie HSV w czasie ciąży zwiększa ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego oraz opóźnienia rozwoju wewnątrzmacicznego płodu.
Dodatkowo należy wspomnieć o konsekwencjach psychicznych choroby. Jej przebycie, a zwłaszcza częste nawroty, mogą wpływać na obniżenie samooceny oraz liczne dysfunkcje w obszarze seksualności, z niechęcią do podejmowania zbliżeń włącznie.
Profilaktyka opryszczki narządów płciowych
Zapobieganie opryszczce narządów płciowych wymaga stosowania się do szeregu reguł, o których w praktyce wiele osób nie wie, nie pamięta lub też odczuwa wstyd/lęk na myśl o nich.
Przede wszystkim dobrze jest wykonać badania na obecność wirusa HSV przed podjęciem współżycia z nową osobą. Tego samego można oczekiwać od partnera. Z wyżej wymienionych powodów poddanie się diagnostyce jest też ważne przed zajściem w ciążę, a także w jej trakcie, jeśli zaistnieją okoliczności uprawdopodabniające możliwość zakażenia.
Najskuteczniejszą, aczkolwiek dla większości osób całkowicie nieakceptowalną metodą zapobiegania chorobie, jest abstynencja seksualna.
Jednak wystarczająco efektywne może być niepodejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych, wierność stałemu (i przebadanemu) partnerowi oraz używanie prezerwatyw zmniejszających ryzyko zakażenia.
Do tego należy dbać o higienę osobistą oraz odporność organizmu (m. in. o właściwą dietę, aktywność fizyczną, brak stresu, itd.) co będzie pomocne, jeśli chodzi o zapobieganie nawrotom choroby.
Co ważne, skuteczna szczepionka na opryszczkę narządów płciowych nie została dotąd wynaleziona. Badania nad eksperymentalnymi preparatami nie przyniosły satysfakcjonujących wyników. Kluczowe zatem wciąż pozostaje trzymanie się wspomnianych wyżej zasad.
