Alergia - przyczyny, diagnostyka i leczenie. Jakie są jej rodzaje?

Czym jest alergia?

W XXI wieku zjawisko alergii jest powszechne, zarówno wśród dzieci, jak i pacjentów dorosłych. Coraz więcej osób cierpi z jej powodu, skarżąc się na różne dolegliwości. Ale co to w ogóle jest alergia? Definicja mówi, że jest to nieprawidłowa (określana również jako nadmierna) reakcja organizmu, a dokładniej układu immunologicznego, na substancje, które wchodzą z nim w bezpośredni kontakt. Substancje te nazywane są alergenami.

Gdyby układ odpornościowy reagował właściwie, alergeny byłyby przez niego ignorowane, jednak nieprawidłowość polegająca na gwałtownym uwalnianiu hormonu zwanego histaminą prowadzi właśnie do reakcji alergicznej i wystąpienia niepożądanych objawów.

Choć reakcje takie mogą występować sporadycznie (w zależności od częstotliwości kontaktu organizmu z substancją drażniącą), mówi się, że alergia to choroba przewlekła. Czy w takim razie można ją w ogóle leczyć? Współcześnie metody leczenia alergii są coraz skuteczniejsze i doskonalsze i nawet, gdy trudno jest wyeliminować jej przyczynę, można tak łagodzić objawy, by nie wpływały one negatywnie na komfort życia.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 ustanowionej przez WHO alergia nieokreślona oznaczona została symbolem T78.4 i obejmuje:

• odczyn alergiczny, BNO (bliżej nieokreślony),
• nadwrażliwość BNO,
• idiosynkrazję BNO.

Alergia w klasyfikacji tej ujęta została w grupie „Toksyczne skutki działania substancji zazwyczaj niestosowanych w celach leczniczych”. W nowszej wersji klasyfikacji, czyli ICD-11 temat alergii jest bardziej rozbudowany, co świadczy nie tylko o coraz większej ilości przypadków tego rodzaju dolegliwości, ale również o postępach alergologii jako dziedziny medycyny zajmującej się chorobami alergicznymi.

Czy alergia i uczulenie to to samo? Z czym można je pomylić?

Czy istnieje różnica między uczuleniem a alergią? W zasadzie terminy te są stosowanie wymiennie i obydwa odnoszą się do niewłaściwej reakcji organizmu na daną substancję. Z czym stan taki może zostać pomylony?

Powszechnie alergia utożsamiana jest z nietolerancją pokarmową, tymczasem są to nieprawidłowości o różnym podłożu. Uczulenie wynika zawsze z aktywności układu immunologicznego, tymczasem nietolerancja czy nadwrażliwość obejmują szerszy zakres reakcji organizmu.

Nietolerancja pokarmowa z reguły ma związek z funkcjami układu trawiennego, a jej bezpośrednią przyczyną może być np. produkcja zbyt dużej ilości enzymów. Alergie wziewne natomiast bywają mylone z objawami przeziębienia. Katar czy suchy kaszel często kojarzone są z infekcjami wirusowymi, tymczasem mogą stanowić również objawy uczulenia na kurz, pyłki roślin czy inne alergeny dostające się do układu oddechowego.

Dolegliwości podobne do objawów alergii (np. swędzenie, wysypka) mogą pojawiać się także na tle nerwowym. Jeśli więc badania wykluczą obecność uczulenia, warto wziąć pod uwagę podłoże psychiczne pojawiających się symptomów.

Reklama

Jakie są rodzaje alergii?

Podziałów na różne rodzaje alergii jest kilka. Dokonuje się ich przede wszystkim ze względu na przyczynę czy też drogę przenikania czynnika drażniącego do organizmu oraz na rodzaj mechanizmów wywołujących reakcję alergiczną. Jeśli chodzi o pierwsze kryterium, wyróżnią się alergię:

• pokarmową,
• wziewną,
• kontaktową, czyli skórną,
• iniekcyjną.

Na co można mieć alergię? Na to pytanie bardzo trudno odpowiedzieć, ponieważ właściwie każda substancja może wywołać nieprawidłową odpowiedź immunologiczną ludzkiego organizmu. To dlatego dokonuje się podziału ze względu na rodzaj kontaktu z alergenem, a nie sam alergen.

Jeśli chodzi o mechanizmy biorące udział w powstawaniu reakcji uczuleniowej, wyróżnia się alergię IgE zależną oraz alergie IgE niezależne. W pierwszym przypadku reakcja następuje bardzo szybko (typ I - anafilaktyczny), za pośrednictwem przeciwciał IgE. W przypadku alergii IgE niezależnych, wyróżnia się trzy typy alergii, ze względu na czas występowania objawów:

• typ II - cytotoksyczny (objawy pojawiają się od kilku minut do kilku godzin od kontaktu z alergenem);
• typ III - związany z tzw. kompleksami immunologicznymi (objawy występują w ciągu kilku godzin);
• typ IV - komórkowy (tzw. reakcje nadwrażliwości późnej, pojawiającej się po kilku godzinach, a niekiedy nawet po kilku dniach od kontaktu z substancją drażniącą).

Alergia pokarmowa

Jednym z najczęściej występujących rodzajów uczuleń jest alergia pokarmowa. Substancje ją wywołujące zawarte są w żywności i wraz z nią dostają się do przewodu pokarmowego, wywołując rozmaite dolegliwości, nie tylko żołądkowo-jelitowe. Oprócz dolegliwości ze strony układu pokarmowego (takich jak biegunka czy wymioty) mogą pojawiać się:

• obrzęki,
• zmiany skórne (zaczerwienienia, podrażnienia, wysypka),
• duszności,
• nieżyt nosa,
• kaszel,
• zaburzenia pracy serca.

Jak już zostało wspomniane, alergia pokarmowa to nie to samo co nietolerancje pokarmowe, choć niektóre symptomy mogą być bardzo podobne. Substancji drażniących zawartych w produktach spożywczych jest bardzo wiele i wywołują one rozmaite reakcje u różnych pacjentów.

Istnieją jednak alergeny pokarmowe o wyjątkowo silnym wpływie na ludzki układ immunologiczny, wywołujące niepożądane reakcje u wielu osób. Do najczęstszych należą więc:

• alergia na gluten, czyli białko roślinne występujące choćby w popularnych zbożach,
• alergia na laktozę, czyli białko zawarte w mleku krowim,
• alergia na jaja,
• alergia na orzechy - może być bardzo silna, a nawet prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego; orzechy o najwyższym potencjale alergennym to orzechy włoskie, migdały, orzeszki ziemne, pistacje, orzechy laskowe,
• alergia na czekoladę,
• alergia na ryby i owoce morza - ten rodzaj uczulenia również może przybierać bardzo ostre formy,
• alergia na truskawki i inne owoce, np. kiwi, banany, ananasy,
• alergia na alkohol - najbardziej uczulające są tzw. alkohole kolorowe - różnego rodzaju nalewki i wino.

U osób obciążonych alergią pokarmową występuje też większe ryzyko pojawienia się alergii na leki. Do środków najczęściej wywołujących niechcianą reakcję należą antybiotyki, kwas acetylosalicylowy, środki cieniujące stosowane w radiologii (tzw. kontrasty), kortykosteroidy, leki na nadciśnienie.

Alergia skórna, czyli kontaktowa

Alergia kontaktowa (zwana również skórną lub dotykową) to taki rodzaj uczulenia, w którym substancja drażniąca nie wnika do wnętrza organizmu, ale „styka się” z nim bezpośrednio od zewnątrz, wywołując różnego rodzaju zmiany skórne. Do najczęściej występujących należą alergie na:

• słońce - tzw. reakcja fotoalergiczna występuje najczęściej u osób z bardzo jasną karnacją oraz pacjentów z różnymi chorobami skórnymi,
• alergia na zimno - występuje znacznie rzadziej niż na promienie UV, może jednak prowadzić do pojawienia się swędzących, czerwonych plam,
• nikiel - metal często stosowany w jubilerstwie, odpowiedzialny za wiele przypadków alergii na biżuterię srebrną i złotą,
• kosmetyki - osoby o skórze wrażliwej są szczególnie narażone na uczulenie na kosmetyki takie jak kremy, balsamy, żele pod prysznic, farbę do włosów, dezodoranty i antyperspiranty czy też wszelkie kosmetyki upiększające,
• detergenty, np. proszek do prania - tu alergia może pojawić się nawet nie na skutek bezpośredniego kontaktu, ale po założeniu świeżo wypranego ubrania,
• hennę lub klej do rzęs - środki stosowane w okolicach oczu mogą wywoływać groźne objawy, dlatego powinny być aplikowane z zachowaniem szczególnej ostrożności.

Istotnym rodzajem tego typu uczuleń jest alergia zawodowa, pojawiająca się na skutek kontaktu z czynnikiem występującym w środowisku pracy.

Alergia wziewna

W przypadku alergii pokarmowej i kontaktowej po rozpoznaniu substancji wywołującej niechciane objawy, w stosunkowo łatwy sposób można jej unikać. Inaczej jest z alergią wziewną. Co to takiego? To rodzaj uczulenia, w którym alergeny dostają się do układu oddechowego wraz z wdychanym powietrzem. Uczulenie takie objawia się przede wszystkim dolegliwościami ze strony tego właśnie układu:

• nieżytem nosa,
• kaszlem (zwykle suchym, o charakterze napadowym),
• dusznościami,
• utrudnionym oddychaniem.

Oprócz tego przy alergiach wziewnych mogą pojawić się zmiany skórne i dolegliwości w obrębie oczu - podrażnienie, zaczerwienienie, obrzęk, uporczywy świąd czy łzawienie. Jednym z alergenów najczęściej wywołujących takie objawy są pyłki roślin. Do najpowszechniejszych należą alergia na

• trawy - pyłki traw to jeden z najsilniejszych alergenów, który wywołuje niepożądane objawy od połowy kwietnia, niekiedy aż do początku października;
• brzozę - brzoza jest jednym z najmocniej uczulających drzew, a okres jej pylenia przypada przede wszystkim na kwiecień, choć niekiedy przeciąga się do maja;
• zboża - pylą one przeważnie od połowy maja do połowy lipca; zboża wywołują zarówno alergię wziewną, jak i pokarmową;
• bylicę - pyłki bylicy również zaliczają się do silnych alergenów, a powszechność występowania tego chwastu sprawia, że trudno uniknąć kontaktu z nimi.

Aby wiedzieć, co teraz pyli, warto śledzić dostępne w Internecie kalendarze alergii i zgodnie z nimi unikać aktywnych aktualnie roślin. Alergia wziewna to jednak nie tylko pojawiające się sezonowo pyłki. Istnieją alergeny, które krążą w powietrzu bez względu na porę roku. Do najczęściej występujących, „całorocznych” uczuleń wziewnych należą:

• alergia na kurz domowy, a dokładniej - na obecne w nim roztocza,
• alergia na sierść - uczulająca może być sierść psa, kota, wszelkich gryzoni i zwierząt futerkowych,
• alergia na pleśnie - grzyby pleśniowe są wszechobecne, mogą znajdować się zarówno w domu, jak i poza nim,
• alergia na pierze - objawy uczulenia pojawiają się np. przy używaniu pościeli z naturalnym wypełnieniem, noszeniu odzieży puchowej, a także po kontakcie z żywym ptactwem.

Alergia iniekcyjna

Istnieje też rodzaj uczulenia, w którym alergen zostaje „wstrzyknięty” pod skórę - jest to tzw. alergia iniekcyjna. Jednym z jej najczęstszych przypadków jest uczulenie na jad owadów, w tym:

• alergia na komary - objawia się przede wszystkim dużymi odczynami po ukąszeniu; przeważnie mają one postać zaczerwienienia i obrzęku,
• uczulenie na jad pszczeli - dużo bardziej niebezpieczne niż uczulenie na komary, ze względu na większą siłę jadu; uczulenie na pszczoły jest szczególnie groźne, gdy dojdzie do połknięcia owada i wbicia żądła w okolice gardła lub przełyku,
• uczulenie na jad osy - podobnie jak w przypadku pszczoły, najgroźniejsze jest przy połknięciu owada - obrzęk przełyku utrudnia lub wręcz uniemożliwia oddychanie i w skrajnych przypadkach prowadzi do uduszenia.

Do reakcji alergicznej może dojść również na skutek podawania leków w formie zastrzyków czy podczas wykonywania tatuażu. Alergia na tatuaż przeważnie objawia się zaczerwienieniem skóry, jej podrażnieniem i obrzękiem.

Alergia krzyżowa

Najtrudniejszą do zdiagnozowania i wywoływaną przez najbardziej skomplikowany mechanizm jest alergia krzyżowa. Co w ogóle oznacza ten termin i w jaki sposób wywoływane są reakcje krzyżowe?

Mówi się o nich, gdy organizm wytwarza przeciwciała IgE na skutek kontaktu z jednym alergenem, a później w niewłaściwy sposób reaguje na inny - ale podobny - alergen, niejako „myląc” go z tym pierwszym.

Uczulenie krzyżowe często dotyczy dwóch alergenów dostających się do organizmu różnymi drogami - np. wziewną i pokarmową.

Jakie alergeny najczęściej wywołują takie reakcje organizmu? Osoby uczulone na brzozę podczas jej pylenia powinny np. unikać jedzenia jabłek, gruszek, pomidorów, selera czy orzechów laskowych. U uczulonych na trawy mogą wystąpić objawy alergii po ziemniakach, pomidorach, selerze, kiwi lub orzeszkach ziemnych.

Objawy alergii krzyżowej są właściwie takie same, jak przy zwykłym uczuleniu, dlatego tak trudno rozpoznać, które alergeny je wywołują.

Reklama

Alergia u dzieci

Powszechnie uczulenie bardziej kojarzone jest z dziećmi niż pacjentami dorosłymi. Dlaczego objawy alergii częściej pojawiają się u dzieci? Dziecięce organizmy są znacznie delikatniejsze i mniej odporne na wszelkie czynniki zewnętrzne, niż organizmu osób dorosłych.

Dziecko, przychodząc na świat ma co prawda tzw. odporność wrodzoną, kształtowaną na etapie prenatalnym, jednak odporność nabytą buduje latami, na skutek kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym i wszelkimi patogenami i w efekcie przebytych infekcji. Nic więc dziwnego, że alergia u niemowlaka daje nasilone objawy, które w późniejszym wieku mogą złagodnieć. Nie jest to jednak regułą. Zdarza się bowiem, że uczulenie pojawia się dopiero u dziecka starszego - w wieku przedszkolnym lub szkolnym, nawet, jeśli wcześniej nie wykazywało ono tendencji do nadwrażliwości.

Warto wiedzieć, że u niemowlaka najczęściej występuje alergia pokarmowa, zwykle jako reakcja na białka mleka. U dziecka tak małego objawia się ona zmianami skórnymi - wysypką, zaczerwienieniem, obrzękami - które niekiedy rozwijają się w atopowe zapalenie skóry.

U najmłodszych pojawia się też czasem uczulenie kontaktowe - na kosmetyki czy proszki użyte do prania ich ubranek. Alergia u dziecka starszego może objawiać się także dolegliwościami ze strony układu oddechowego, szczególnie, gdy ma ona charakter wziewny. Czy istnieje skuteczny lek na alergię dla dzieci? Współcześnie dostępnych jest coraz więcej środków hamujących nieprawidłowe reakcje organizmu. By zniwelować dolegliwości, stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe mające na celu poprawienie komfortu życia dziecka tak, by uczulenie nie wpływało na jego codzienne funkcjonowanie.

Reklama

Alergia w ciąży

Ciąża to szczególny moment, w którym duże zmiany gospodarki hormonalnej wywołują rozmaite dolegliwości. Z drugiej strony - to także czas, kiedy sięganie po niektóre środki terapeutyczne nie jest wskazane, więc ograniczone są metody leczenia.

Co dzieje się, gdy kobieta cierpiąca na alergię, jest w ciąży? Wysokie stężenie hormonów, które ma miejsce szczególnie w pierwszych tygodniach po zapłodnieniu, może w znaczącym stopniu zmienić nasilenie objawów uczulenia. W ciąży symptomy mogą zarówno złagodnieć, jak i przybrać na sile. Mogą też wówczas wystąpić choroby będące następstwem alergii - astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry, zapalenie spojówek czy pokrzywka.

W większości przypadków alergia podczas ciąży nie niesie groźnych konsekwencji zdrowotnych dla matki ani dziecka, jeśli jednak schorzenia alergiczne mają ciężki przebieg, istnieje ryzyko powikłań. Szczególnie groźna może okazać się astma oskrzelowa, zwiększająca ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, przedwczesnego porodu czy niskiej masy urodzeniowej.

Co stosować na alergię w ciąży, by uniknąć tego rodzaju sytuacji? Kiedy kobieta jest w ciąży, a jednocześnie zmaga się z alergią, powinna bezwzględnie poinformować o tym swojego lekarza prowadzącego. Doradzi on, jakie metody terapeutyczne stosować, by nie zaszkodzić dziecku lub skieruje pacjentkę do specjalisty alergologa i w porozumieniu z nim podejmie decyzję o właściwym leczeniu.

Reklama

Jakie są ogólne objawy alergii?

Jak wygląda uczulenie? Po czym rozpoznać, że występujące dolegliwości to właśnie jego symptomy? Najbardziej typowe objawy alergii (u dorosłych oraz dzieci starszych) to:

• wysypka, zwana również pokrzywką;
• inne zmiany skórne pojawiające się na twarzy, tułowia i w innych partiach ciała - czerwone plamy, wypukłe placki, obrzęki;
• katar sienny - alergia wziewna najczęściej zaczyna się od przezroczystego, wodnistego kataru cieknącego z nosa, długotrwały katar może powodować, że małżowiny nosowe są powiększone i zaczerwienione;
• zatkany nos - nieżyt nosa prowadzi często do opuchnięcia błony śluzowej i utrudnionego oddychania spowodowanego niedrożnością przewodów nosowych;
• opuchnięte oczy i inne objawy w ich rejonach - oczy przy alergii bywają też zaczerwienione, podrażnione, łzawiące i swędzące;
• kaszel - przeważnie suchy, o charakterze napadowym, nasilający się przy podwyższonej aktywności alergenów (np. podczas silnego pylenia roślin);
• ból gardła - pojawia się na skutek podrażnienia śluzówki, a niekiedy też w efekcie silnego kaszlu.

Jak rozpoznać, czy występujące objawy to alergia, czy przeziębienie? Niektóre występujące przy nich dolegliwości rzeczywiście są podobne, jednak dłuższa obserwacja objawów pozwala je odróżnić. Przy alergii nie występuje gorączka, natomiast przy infekcjach wirusowych pojawia się ona dość często. W przebiegu przeziębienia oczy nie swędzą, nie są opuchnięte i podrażnione, zaś przy uczuleniu jest to jeden z pierwszych i najbardziej typowych objawów.

Reklama

Choroby alergiczne

Uczulenie to nie tylko “woda z nosa” i swędzące oczy. Może ono prowadzić do wielu schorzeń, spośród których część jest poważna i może mieć ciężki przebieg. Najpowszechniejsze choroby alergiczne to:

• nieżyt nosa - zwykle ma postać wodnistego kataru pojawiającego się na skutek kontaktu z alergenem. Przy silnej alergii jednak może mieć charakter przewlekły, prowadzić do podrażnienia i obrzęku śluzówki, a także utrudniać swobodne oddychanie.
• alergiczne zapalenie spojówek - to o podłożu alergicznym zaczyna się od podrażnienia i łzawienia oczu, które to objawy często nasilają się na skutek pocierania. Kiedy stan zapalny się rozwija, pojawia się ropny wyciek z oczu oznaczający zakażenie bakteryjne.
• astma - jest jednym z najcięższych powikłań alergii. To przewlekły stan zapalny dróg oddechowych, objawiający się atakami suchego, duszącego kaszlu. Nieleczona może prowadzić do nieodwracalnych zmian w układzie oddechowym. Astma o podłożu alergicznym nazywana też bywa astmą atopową.
• atopowe zapalenie skóry (znane również jako wyprysk atopowy) - AZS najczęściej występuje u niemowląt i małych dzieci cierpiących na alergię, zapadają na nie jednak również pacjenci dorośli. Jest schorzeniem przewlekłym, trudnym do wyleczenia, objawiającym się uporczywym swędzeniem i zaczerwienieniem skóry, a niekiedy też drobną wysypką i nadmiernym przesuszeniem i łuszczeniem naskórka.
• anafilaksja - wstrząsem anafilaktycznym nazywa się bardzo ciężką reakcję alergiczną o charakterze nagłym. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej pomocy medycznej. Może wystąpić po podaniu leków, użądleniu lub zjedzeniu pokarmu zawierającego substancję silnie uczulającą (np. orzechów, skorupiaków).
• pokrzywka - drobna wysypka pojawiająca się w różnych częściach ciała. Może być objawem zarówno alergii pokarmowej, jak i wziewnej czy kontaktowej.
• obrzęk naczynioruchowy - może występować w różnych rejonach ciała. Najgroźniejszy jest obrzęk w okolicy przełyku lub gardła, który pojawia się niekiedy przy alergii pokarmowej czy na skutek użądlenia połykanego owada. W tym miejscu prowadzi on do zatrzymania oddechu, a w konsekwencji - do zgonu.
• alergiczne zapalenie stawów - okazuje się, że alergia może prowadzić również do schorzeń i stanów zapalnych w okolicach połączeń stawowych, choć nie jest to powikłanie częste.
• alergiczne zapalenie krtani - schorzenie to znacznie częściej występuje u dzieci niż u pacjentów dorosłych. Zapalenie o ciężkim przebiegu może powodować groźne obrzęki utrudniające oddychanie.
• alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych - często jest chorobą zawodową dotykającą osób pracujących w stałym kontakcie z substancjami drażniącymi. Zapalenie pęcherzyków objawia się przede wszystkim kaszlem i dusznościami, które zwykle ustępują samoistnie po ograniczeniu kontaktu z alergenem.

Reklama

Na czym polega diagnostyka alergii? Testy alergiczne i nie tylko

Dawniej w kierunku alergii wykonywało się tylko testy skórne. Polegają one na tym, że na skórze (zwykle w obrębie przedramienia) umieszcza się krople zawierające alergeny, a następnie pod nimi nakłuwa się skórę i czeka na pojawienie się odczynu.

Brak odczynu oznacza brak uczulenia na daną substancję, a im odczyn większy, tym silniejsza reakcja alergiczna organizmu. Alergiczne testy skórne wykorzystuje się w alergologii do dziś, jednak diagnostyka alergii znacząco się rozwinęła i oprócz nich wykonuje się również testy alergiczne z krwi, które są dokładniejsze, bardziej miarodajne i pozwalają określić wrażliwość organizmu na większą ilość alergenów.

Testy z krwi wykonuje się zarówno na alergie pokarmowe, wziewne, jak i inne jej rodzaje. Badania takie pozwalają określić poziom przeciwciał IgE i na jego podstawie potwierdzić lub wykluczyć obecność uczulenia. Na alergie pokarmowe wykonuje się testy alergiczne zwane testami cytotoksycznymi. Polegają na dodaniu do próbki krwi danego alergenu i mikroskopowej obserwacji zmian, jakie zachodzą w leukocytach.

Testy na alergię z krwi są nie tylko bardzo dokładne, ale i bezpieczne. Polegają na pobraniu próbki z krwi żylnej, jak przy zwykłej morfologii, a pacjent nie ma żadnego kontaktu z drażniącą go substancją. Badania takie można wykonywać nie tylko u dorosłych pacjentów, ale również u dzieci - nawet tych najmłodszych.

W niektórych przypadkach przeprowadza się także tzw. próby prowokacyjne - donosowe, dospojówkowe, dooskrzelowe czy pokarmowe. Te z kolei polegają na obserwacji odpowiedzi poszczególnych narządów na działanie różnych substancji (np. po podaniu alergenu do worka spojówkowego). Prób prowokacyjnych nie wykonuje się często, ponieważ mogą one prowadzić do zaostrzenia objawów, a w skrajnych przypadkach - do wstrząsu anafilaktycznego.

Przyczynowe i objawowe leczenie alergii

Alergia jest chorobą przewlekłą i nie ma skutecznych metod, by całkowicie ją wyleczyć. Stosuje się jednak różnego rodzaju terapie prowadzące do jej „uśpienia”. Jak leczyć alergię i do jakiego specjalisty się udać? Po zaobserwowaniu pierwszych objawów świadczących o alergii (jeśli nie są one bardzo nasilone), można zacząć od wizyty u lekarza rodzinnego. W niektórych przypadkach na podstawie badania ogólnego i szczegółowego wywiadu sam zaleca on leczenie alergii, np. za pomocą leków antyhistaminowych działających doraźnie.

Jeśli jednak uzna on, że konieczna jest wizyta u lekarza od alergii, bezwzględnie należy udać do specjalisty i przeprowadzić diagnostykę. Alergolog z reguły ponownie zbiera szczegółowy wywiad i kieruje na konkretne badania, by dokładnie określić podłoże występujących dolegliwości i dobrać odpowiednie metody leczenia. Najpopularniejszymi metodami są:

• leczenie objawowe, czyli łagodzenie kataru, podrażnień, obrzęków, zmian skórnych itd.,
• leczenie przyczynowe, czyli tzw. immunoterapia alergenowa, dostępna w formie zastrzyków lub leków doustnych.

Jeśli objawy występują u dziecka, warto udać się do alergologa dziecięcego, specjalizującego się właśnie w uczuleniach u najmłodszych. Można odbyć wizytę u niego w ramach refundacji NFZ, ale wyłącznie ze skierowaniem od pediatry lub lekarza rodzinnego.

Co na alergię? Krople, maści, tabletki, syropy i nie tylko

Objawowe leczenie uczuleń jest wielowymiarowe. Popularne są leki antyhistaminowe, które hamują wydzielanie hormonu odpowiedzialnego za powstawanie reakcji alergicznej. Dawniej środki takie negatywnie wpływały na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, jednak leki na alergię najnowszej generacji wywołują minimalną ilość efektów ubocznych i są coraz bardziej bezpieczne. 

Przeważnie mają one postać tabletek lub syropów. Niektóre tabletki na alergię dostępne są wyłącznie na receptę, choć wiele kupić można także bez konsultacji z lekarzem. Zawsze jednak najlepiej poradzić się specjalisty w kwestii ich przyjmowania i dawkowania.

To, jakie jeszcze leki na alergię zastosować, zależy przede wszystkim od występujących dolegliwości oraz ich nasilenia. Często przyjmuje się również środki działające miejscowo, niwelujące konkretne objawy. Wśród najpopularniejszych są:

• krople lub spraye do nosa - przeważnie działają one obkurczająco i regenerująco na błonę śluzową nosa, dzięki czemu pomagają na alergię i niwelują katar sienny;
• leki wziewne - na alergię objawiającą się dolegliwościami ze strony układu oddechowego oraz przy astmie stosuje się leki w formie inhalacji; wiele z nich zawiera glikokortykosteroidy, które wykazują silne działanie przeciwzapalne;
• krople do oczu - łagodzą podrażnienia i świąd, przyspieszają gojenie, zmniejszają obrzęk, a jednocześnie wypłukują alergeny zalegające w worku spojówkowym;
• maść - na uczulenie objawiające się zmianami skórnymi należy stosować środki o działaniu miejscowym w formie maści, kremów czy żeli; łagodzą one podrażnienia i zmniejszają wysypkę.

Co na alergię można zastosować bez recepty? Wiele z wymienionych środków dostępna jest w aptekach OTC, jednak zawsze należy przyjmować je zgodnie z zaleceniami producenta lub poradzić się farmaceuty w kwestii dawkowania. Przyjmowanie tego rodzaju środków pozwala doraźnie niwelować dokuczliwe objawy, nie powinno jednak zastępować wizyty u lekarza.

Domowe sposoby na alergię

Tak, jak leki OTC, tak i domowe sposoby na alergię nie mogą zastąpić wizyty u specjalisty. Niektóre z nich mogą jednak wspomagać leczenie i łagodzić objawy utrudniające normalne funkcjonowanie.

Wśród babcinych sposobów najbardziej znane są:

• chłodzące okłady - przynoszą chwilową ulgę w podrażnieniach, łagodzą świąd i zmniejszają nieco obrzęki;
• napary z niektórych ziół - np. rumianku, skrzypu polnego czy czarnuszki - roślin zawierających związek chemiczny z grupy flawonoli, któremu przypisuje się właściwość hamowania produkcji histaminy;
• okłady ziołowe na oczy - okłady z rumianku czy herbaty działają łagodząco i przeciwzapalnie.

Okłady i zioła na alergię działają wyłącznie doraźnie i nie wykazują długotrwałej skuteczności, w wielu przypadkach jednak skutecznie łagodzą przykre dolegliwości.

Wśród sposobów bardziej nowoczesnych warto wymienić:

• inhalacje z soli fizjologicznej - pomagają na alergię, regenerując i nawilżając podrażnioną śluzówkę, a także udrożniają drogi oddechowe;
• płukanie zatok - irygacje solą fizjologiczną pozwalają pozbyć się zalegających w nosie i zatokach alergenów, co przynosi ulgę w katarze, a niekiedy również kaszlu spowodowanym spływaniem wydzieliny;
• oczyszczacze powietrza - dzięki stosowaniu tego rodzaju urządzeń można pozbyć się z pomieszczeń znacznej ilości alergenów - pyłków roślin, roztoczy, pleśni, grzybów itd.

Czy odczulanie pomaga zwalczyć alergię?

Jak już zostało wspomniane, odczulanie jest przyczynową metodą leczenia alergii. Na czym ono polega i jak wygląda? Immunoterapia alergenowa polega na podawaniu pacjentowi stopniowo zwiększanych dawek odpowiednio spreparowanego alergenu celem „przyzwyczajenia” organizmu do kontaktu z nim i doprowadzenia do jak największej tolerancji substancji drażniącej.

Środki odczulająca podawane są w formie doustnej lub iniekcyjnej. Zastrzyki na alergię podawane są w warunkach ambulatoryjnych, przez alergologa. Często terapia wygląda tak, że początkowo podaje się pacjentowi mniejsze dawki z większą częstotliwością (np. raz tygodniowo), a następnie coraz większe dawki w coraz większych odstępach czasu (np. raz w miesiącu).

Kiedy organizm zacznie tolerować podawany alergen, wystarczy co jakiś czas podawać tzw. dawkę podtrzymującą. O tym, ile trwa odczulanie, jakie dawki podawać i jak często, zawsze musi zdecydować specjalista. Środki odczulające dostępne są wyłącznie na receptę, nie ma więc możliwości stosowania ich bez konsultacji z lekarzem.

Powikłania alergii. Czym grozi nieleczona?

Współczesne metody leczenia alergii są na tyle skuteczne, że nie tylko pozwalają na przywrócenie pełnego komfortu życia pacjentom z uczuleniami, ale również minimalizują ryzyko wystąpienia groźnych dla zdrowia powikłań.

Jakie mogą być skutki nieleczonej alergii? Powikłania bywają rozmaite, w zależności od rodzaju uczulenia, a także nasilenia objawów. Skutkiem najgroźniejszym i najbardziej gwałtownym jest oczywiście wstrząs anafilaktyczny - stan o wysokiej śmiertelności, wynikający z bardzo silnej reakcji uczuleniowej.

Nie tylko anafilaksja jednak może stanowić zagrożenie życia. Nieleczona alergia wziewna, której objawy początkowo nie są aż tak nasilone, może przerodzić się w astmę oskrzelową. Brak odpowiedniego postępowania skutkuje rozwojem choroby, w konsekwencji czego dochodzi do nieodwracalnych zmian w drogach oddechowych, uniemożliwiających swobodny przepływ powietrza.

Skutkiem alergii skórnej, której objawy nie są niwelowane, również bywają poważne choroby skóry, przewlekłe lub nieuleczalne.

Aby uniknąć rozwoju groźnych schorzeń, nie wolno lekceważyć objawów i należy zgłosić się do lekarza już po zaobserwowaniu pierwszych symptomów uczulenia.