Dysleksja - czym jest u dzieci i dorosłych? Objawy, test i ćwiczenia

Co to jest dysleksja?

Dysleksja jest zaburzeniem rozwojowym, znanym też jako „specyficzne trudności w nauce czytania i pisania”, które zazwyczaj jest rozpoznawane w pierwszych latach edukacji szkolnej, u dzieci w przedziale wiekowym 7-9 lat.

Wedle światowych statystyk, dotykać ono może nawet 10-15 procent populacji, ma więc charakter powszechny (dane: P. Bentkowski).

Termin ten powstał z połączenia wyrażeń dys (po grecku - brak czegoś lub niemożność) oraz lexicos (oznaczającego słowa). Jako pierwszy użył go niemiecki okulista Rudloph Berlin, a było to w roku 1887.

Współcześnie dysleksja jest przedmiotem badań specjalistów wielu dziedzin, stanowiąc problem interdyscyplinarny, z pogranicza neuropsychologii, psychologii i pedagogiki, wciąż nie do końca poznany i niejednoznacznie definiowany.

Dysleksję opisuje się między innymi jako nieprawidłowy rozwój wyższych funkcji psychicznych w zakresie porozumiewania językowego.

Inne z ujęć, proponowane przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji, widzi w niej niepełnosprawność charakteryzującą się specyficznymi trudnościami w uczeniu o podłożu neurologicznym, manifestującą się poprzez problemy z poprawnością pisowni, rozpoznawaniem słów oraz analizą form językowych.

Do rozpoznania dysleksji niezbędne jest nie tylko stwierdzenie kłopotów z nauką czytania i pisania, ale też brak określonych uwarunkowań, wskazujących na zaburzenia innego typu.

Co wyklucza dysleksję? Przede wszystkim znaczny niedorozwój intelektualny oraz istnienie dysfunkcyjnych czynników środowiskowych, które mogłyby zaburzać procesy edukacyjne.

Mówiąc nieco bardziej szczegółowo, spełnione powinny być następujące kryteria:

• inteligencja na poziomie przynajmniej przeciętnym (choć współcześnie coraz częściej dopuszcza się rozpoznanie dysleksji także u dzieci z IQ poniżej przeciętnej, jeśli można wykazać, iż czynnik ten nie zaburza kompetencji językowych);
• sprzyjające warunki społeczno-kulturowe, w których wzrasta dziecko;
• stosowanie standardowych metod nauczania, adekwatnych do wieku;
• brak uszkodzeń narządu wzroku, słuchu, ruchu;
• brak poważniejszych zaburzeń emocjonalnych.

Ponieważ definicja dysleksji jest nieprecyzyjna i niejasna, pojęcie to rodzi wiele nieporozumień. Bywa też, że niekiedy jest używane w znaczeniu pejoratywnym, deprecjonującym.

W powszechnym odbiorze problemy z pisaniem i czytaniem utożsamia się z niskimi możliwościami intelektualnymi. Tymczasem w rzeczywistości osąd ten często diametralnie mija się z prawdą.

Dyslektyk może być osobą o bardzo wysokiej inteligencji, a przy tym wszechstronnie uzdolnioną, posiadającą bogatą wiedzę, szybko się uczącą - wszystko to nie wyklucza wystąpienia problemów z komunikacją.

Czy dysleksja to choroba? Nie, ale w międzynarodowej klasyfikacji ICD-10 ma status zaburzenia, któremu nadano kod F81.0. Problem ten uwzględnia także nowsza wersja zestawienia, czyli ICD-11 (kod 6A03.0 - Developmental learning disorder with impairment in reading).

Co więcej, zagadnienie to jest opisane także w powszechnie stosowanej klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 (kod 315.0).

Czy dysleksja to niepełnosprawność? Często jest tak definiowana przez autorytety naukowe, jednak formalny status tego zaburzenia jest różny w poszczególnych krajach. W Polsce, w odróżnieniu choćby od Wielkiej Brytanii, osoby nim dotknięte nie są uznawane za niepełnosprawne.

Mogą natomiast ubiegać się o wsparcie z racji „specjalnych potrzeb edukacyjnych” na podstawie zaświadczeń wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Jest to niezwykle istotne.

Opinia o dysleksji istotnie zmienia bowiem „zasady gry” w szkole, ponieważ posiadają ją dziecko nie będzie otrzymywać niskich ocen z powodu słabych osiągnięć w przedmiotowej materii, może też liczyć na nieco odmienne zasady w przypadku różnych ważnych egzaminów.

Reklama

Wyróżnaniane typy dysleksji

Istnieje wiele odmian tego zaburzenia, które klasyfikowane jest pod względem określonych zmiennych. Najbardziej podstawowy podział różnicuje je pod kątem etiologii, uwzględniając takie kategorie, jak

• dysleksja rozwojowa - częściej występująca, kształtująca się w związku z zaburzeniami rozwoju dziecka, ujawniająca się już przy pierwszych próbach nauki czytania i pisania;
• dysleksja nabyta - rzadsza, związana między innymi z uszkodzeniami mózgu. Może wystąpić we wczesnym dzieciństwie, ale też w późniejszym życiu.

Jeśli chodzi o zakres nieprawidłowości komunikacyjnych, wymienia się następujące kategorie:

• dysleksja - termin ten, używany w wąskim znaczeniu, ogranicza się do trudności z czytaniem;
• dysortografia - kłopot z prawidłowym stosowaniem zasad ortografii, nawet mimo teoretycznej ich znajomości;
• dysgrafia - nieumiejętność ładnego pisania, graficzne zniekształcanie liter;
• dyskalkulia - trudności z rozwiązywaniem określonego typu zadań matematycznych, często bardzo prostych, takich jak dodawanie i odejmowanie;
• dysfonia - niewyraźne i ciche mówienie;
• hiperdysleksja - nieumiejętność czytania ze zrozumieniem.

Inny podział, zaproponowany przez prof. Martę Bogdanowicz, uwzględnia funkcje, których upośledzenie odpowiada za występowanie nieprawidłowości. W takim ujęciu istnieje dysleksja:

• Typu wzrokowo-przestrzennego, której przyczyną są zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, związane  z nieprawidłową. koordynacją wzrokowo - ruchową i ruchowo-przestrzenną.
• Typu słuchowego, której podłoże stanowi zaburzenie percepcji słuchowej, pamięci słuchowej oraz funkcji językowych.
• Integracyjna - występuje w sytuacji, gdy izolowane funkcje percepcyjno-poznawcze nie są zaburzone, ale szwankuje współpraca między nimi.
• Mieszana - w takim przypadku występują zarówno zaburzenia słuchowo-językowe, jak też wzrokowo-przestrzenne.

Wspomnieć można też o rozróżnieniu Dirka Bakkera, który wyodrębnia dwa typy:

• Dysleksję lingwistyczną spotykaną u dzieci z dominującą aktywnością lewej półkuli mózgowej. W praktyce osoby dotknięte tą dysfunkcją potrafią czytać szybko, ale robią przy tym liczne błędy.
• Dysleksję percepcyjną występują u dzieci, u których dominująca jest rola półkuli prawej. Nie robią one tylu błędów, za to jednak bardzo wolno czytają.

Reklama

Przyczyny dysleksji. Czy jest dziedziczna?

Z czego bierze się dysleksja? Przyczyną mogą być uwarunkowania genetyczne, ale też zaburzenia hormonalne, nieprawidłowe dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego czy jego mikrouszkodzenia.

Wiele osób pyta, czy dysleksja jest dziedziczna? Wszystko wskazuje na to, że tak - ma ona podłoże genetyczne i może przechodzić z pokolenia na pokolenie.

Przekazywane są zmiany w centralnym układzie nerwowym. Wskazuje się na mutacje w genie DCDC2, który znajduje się na 6 chromosomie, a także genie 15 DYXS 1.

Potwierdzają to obserwacje, z których wynika, że dzieci osób obciążonych dysleksją w ogromnym odsetku również zmagają się z tym problemem. Podejrzenia ukierunkowane w tę stronę formułowano już na początku XX wieku. W kolejnych dziesięcioleciach badacze zidentyfikowali jednak szereg innych czynników, które również mogą zaburzać procesy uczenia się czytania i pisania.

P. Bentkowski przytacza dwa zestawienia potencjalnych determinant, zebrane przez polskich specjalistów. I tak, wedle M. Bogdanowicz możliwe są przyczyny:

• genetyczne,
• organiczne,
• hormonalne,
• związane z zaburzeniami emocjonalnymi,
• związane z opóźnionym dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego.

Natomiast K. J. Zabłocki wymienia takie przyczyny dysleksji rozwojowej jak:

• zaburzenia genetyczne,
• mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego,
• brak opanowania podstawowych technik czytania i pisania,
• zaburzenia procesu lateralizacji (inaczej zwanej stronnością, czyli dominacją jednej strony w wykonywaniu różnych czynności),
• zaburzenia hormonalne,
• zaburzenia emocjonalne,
• zaburzenia tempa i rytmu rozwoju.

Czynników tych jest tak wiele, że nie zawsze podejrzenie dysleksji u danego dziecka daje się bezsprzecznie powiązać z jednym z nich.

Co więcej, przyczyny mogą być złożone - problem ten może występować z kilku powodów jednocześnie.

Poza tym należy pamiętać, że nie wszystkie poglądy w tej kwestii są podzielane przez ogół środowiska naukowego, wiele koncepcji jest negowanych przez różnych badaczy.

Reklama

Czy objawy dysleksji zawsze są typowe?

Jakie są objawy dysleksji? W okresie wczesnoszkolnym pojawiają się problemy z nauką czytania i pisania.

Jednak już wcześniej można obserwować symptomy pośrednie, dotyczące między innymi koordynacji ruchowej.

Pierwsze objawy dysleksji nie są charakterystyczne, dlatego wymagana jest wprawa, doświadczenie i zastosowanie odpowiednich narzędzi diagnostycznych (szczegóły poniżej), aby je rozpoznać.

Występują one przed siódmym rokiem życia, zanim jeszcze maluch pójdzie do szkoły. Są to między innymi:

• opóźnienie w rozwoju mowy, w tym wadliwa wymowa czy ogólne trudności z wypowiadaniem się;
• problemy z wykonywanie podstawowych czynności - ubieraniem się, sznurowaniem obuwia;
• trudności z zapamiętywaniem i wykonywaniem kilku poleceń w jednym czasie;
• zapominanie nazw przedmiotów, mylenie kierunków i stron (prawa, lewa), mylenie dat, faktów;
• oburęczność, brak dominacji jednej strony;
• brak postępów w nauce pisania - między innymi deformowanie liter czy charakterystyczne odwracanie ich, niczym w lustrze;
• niewielkie postępy w nauce czytania, niezależnie od zastosowanej metody;
• szybkie męczenie związane z wkładaniem dużego wysiłku w wykonywanie zadań takich, jak pisanie czy czytanie.

W wieku wczesnoszkolnym charakterystyczne są natomiast trudności w czytaniu, piśmie, a także liczeniu, takie jak:

• duża niepewność w czytaniu na głos;
• zniekształcanie lub pomijanie niektórych pojedynczych sylab oraz całych wyrazów;
• gubienie się w tekście, pomijanie linii bądź dwukrotne czytanie tego samego;
• niewłaściwe łączenie liter lub ich przestawianie, co często zmienia znaczenie wyrazów;
• czytanie mechaniczne, nie odnajdywanie sensu w zdaniach, pomijanie interpunkcji;
• problemy z dodawaniem, odejmowaniem, kłopot z przyswojeniem tabliczki mnożenia;
• niechlujne, nieestetyczne pismo, zniekształcanie liter, nie trzymanie się wytyczonych linii w zeszycie, częste zamazywanie i przekreślanie, nie stosowanie marginesów, marnowanie przestrzeni, rozpoczynanie pisania od połowy kartki itd.
• popełnianie błędów ortograficznych, gramatycznych i interpunkcyjnych w piśmie, nawet jeśli teoretycznie zostaną przyswojone podstawowe zasady dla danego języka;
• problem z pisaniem ze słuchu, nieumiejętność różnicowania podobnie brzmiących głosek, takich jak „p” i „b”, „t” i „d” etc.;
• mylenie nazw liter i głosek, np. „l” - „el”, „z” - „zet”;
• niewłaściwe stosowanie wielkich i małych liter - te pierwsze często umieszczane są nawet w środku wyrazów, bez jakiegokolwiek uzasadnienia;
• problemy z zapisywaniem dyktowanych słów, przestawianie i pomijanie niektórych wyrazów;
• gubienie końcówek wyrazów;
• nie odróżnianie wyrazów podobnie brzmiących;
• problemy czysto techniczne - wolne tempo pisania\.

Oczywiście należy pamiętać, że patomechanizmy dysleksji są złożone i nie do końca poznane, a występujące symptomy mają różne nasilenie, w zależności choćby od wieku i poziomu wyzwań edukacyjnych.

Wszystko to należy uwzględniać przy diagnozie. Tak, jak zostało powiedziane wyżej, nie powinno się objawów łączyć wprost z wysoką lub niską inteligencją.

Nauczyciel obserwujący tego typu kłopoty nie powinien ich z automatu klasyfikować jako zwykłych problemów z nauką, wynikających z niedostatków intelektualnych czy tym bardziej lenistwa.

Obecnie dysleksja jest lepiej znana, niż przed laty, zatem jej wychwytywanie jest łatwiejsze.

Aby jednak były formalne podstawy do szczególnego traktowania danego ucznia, niezbędne jest wykonanie diagnostyki i uzyskanie zaświadczenia o dysleksji.

Reklama

Dysleksja u dzieci a problemy w szkole i nie tylko

Jeśli zaburzenie nie zostanie zdiagnozowane i formalnie poświadczone, dziecko z dysleksją w szkole może mieć poważne problemy.

W praktyce oznacza to często wystawianie złych ocen z różnych przedmiotów, nie tylko z języka polskiego i języków obcych, ale też wszystkich innych - matematyki, geografii, historii, itd.

Niekiedy problem ten może się utrzymywać latami, co wpędza ucznia w stygmat mało zdolnego, mało pracowitego czy mało inteligentnego.

Niewłaściwie chronione dziecko dyslektyczne jest w związku z tym bardzo narażone nie tylko na niepowodzenia czysto edukacyjne, ale też poważne obciążenia psychiczne.

Może być szykanowane, wyśmiewane, a także izolowane przez innych uczniów, a nawet nauczycieli. Z czasem konglomerat występujących czynników grozi wystąpieniem takich zaburzeń, jak depresja, zaburzenia lękowe, wycofanie, alienacja, etc.

Dysleksja może mieć ogromne praktyczne znaczenie dla nastolatków i młodych dorosłych przystępujących do ważnych egzaminów, decydujących o dalszej przyszłości, w tym możliwości kształcenia w wybranym liceum czy na studiach.

Szczególnym zagadnieniem jest dysleksja na maturze. Jeśli jest nierozpoznana lub też uczeń nie posiada stosownego zaświadczenia, może być przyczyną maturalnego niepowodzenia.

Jeśli natomiast opinia zostanie wydana, należy ją przedłożyć, aby zmienić nieco kryteria oceny. Na co można liczyć w takim przypadku?

Zasady egzaminów ustnych dla dyslektyków są takie same, jak dla innych osób.

Jeśli chodzi o pisemne, zalecenia dla nauczycieli i członków komisji, nakazują oceniać pracę bez uwzględniania błędów takich, jak:

• zmieniona kolejność liter, brak liter lub litery „nadprogramowe”;
• zapis fonetyczny, niezgodny z zasadami ortografii;
• niewłaściwy zapis podobnych głosek, takich jak „ą” i „om”, mylenie „ś” i „si” itd.

Warto wiedzieć, że podobne udogodnienia powinny towarzyszyć dzieciom także na wcześniejszych etapach edukacji.

Obowiązki szkoły wobec ucznia z dysleksją nie ograniczają się jednak tylko do łagodniejszej oceny, czy wręcz ignorowania pewnego typu błędów.

Nie chodzi wyłącznie o dostosowanie wymagań edukacyjnych, ale też realną pomoc. Dlatego też uczeń powinien mieć dostęp do opieki psychologicznej, pedagogicznej czy logopedycznej w ramach indywidualnej terapii.

Reklama

Dysleksja u dorosłych i jej powżne konsekwancje

Dysleksja u dorosłych ma objawy bardzo zbliżone charakterem do tych, poprzez które manifestuje się we wcześniejszych latach życia. Różne może być ich natężenie.

Jeśli problem był leczony, zazwyczaj ma ona nieco łagodniejszą formę, jeżeli natomiast terapia nie była wdrożona, symptomy mogą się ujawniać z jeszcze większą mocą.

Dysleksja w wieku dorosłym ma też znacznie poważniejsze konsekwencje. Problemy są widoczne na studiach, często bowiem niemożliwe jest przyswajanie ogromnych ilości materiałów o dużym stopniu skomplikowania.

Tym bardziej, że w praktyce wykładowcy akademiccy nie zawsze podchodzą do tego zagadnienia z równie dużą dozą tolerancji, jak nauczyciele na wcześniejszych etapach edukacji.

Jeszcze większe problemy są związane z aktywnością zawodową. W tym przypadku stawką nie są oceny i możliwość kształcenia, ale realna walka o byt.

Osoby wykazujące tego typu problemy są niemal pozbawione dostępu do wielu zawodów wymagających umiejętności sprawnego, szybkiego i poprawnego czytania, pisania czy liczenia.

Nawet jeśli nie są wprowadzone odgórne zakazy, rynek pracy szybko weryfikuje twarde kompetencje - trudno jest być zatem, np. urzędnikiem, adwokatem, dziennikarzem czy nauczycielem z dysleksją.

W tym przypadku nie można już liczyć na specjalne traktowanie. Często kończy się to podejmowaniem pracy na niższych stanowiskach, poniżej aspiracji. Należy jednak pamiętać, że nie jest to regułą - istnieją przykłady wybitnych postaci, które mimo dysleksji osiągnęły absolutne szczyty (lista poniżej).

Z oczywistych powodów kłopoty występują też w codziennym życiu, w najróżniejszych jego obszarach. Dla dyslektyka problemem może być poprawne wypełnienie dokumentów, nauka nowych czynności, przyswajanie instrukcji, niekiedy nawet orientacja w terenie.

Z rzadka tylko są spotykane udogodnienia, takie jak to, które w Polsce niedawno otrzymały osoby starające się o prawo jazdy. Od 2021 roku mogą one liczyć na indywidualny egzamin teoretyczny, w czasie którego egzaminator odczytuje pytania.

Reklama

Skala ryzyka dysleksji (SRD)

Jedną z metod pozwalających na wczesne wykrycie problemu, jest skala ryzyka dysleksji (SRD). Narzędzie to zostało stworzone do szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia tego typu zaburzeń u dzieci rozpoczynających właśnie edukację.

Skala zawiera ponad 20 stwierdzeń, które rodzice lub pedagodzy powinni ocenić w 4-stopniowej skali (nigdy - czasem - często - zawsze).

Wskazuje ona symptomy, które nie zawsze są bezpośrednio rozumiane jako problemy z czytaniem i pisaniem, ale mogą je zwiastować.

Wśród twierdzeń są na przykład takie:

• Dziecko jest mało sprawne ruchowo - słabo biega, skacze, źle jeździ na rowerze.
• Dziecko ma trudności z posługiwaniem się nożyczkami.
• Dziecko ma trudności z odróżnianiem i zapamiętaniem liter o podobnych kształtach.
• Dziecku sprawia problem odróżnienie lewej i prawej strony swego ciała.
• Dziecko ma wadę wymowy.
• Dziecko niechętnie rysuje.

O czym świadczą wyniki? Poszczególnym odpowiedziom przypisywane są punkty od 1 do 4, które następnie się sumuje.

Interpretacja opisowa skali ryzyka dysleksji powinna być dołączona do arkusza lub przedstawiona przez specjalistę robiącego to proste badanie.

Nie mniej w przybliżeniu można podać, że niewielka ilość punktów wskazuje minimalne ryzyko dysleksji rozwojowej, im zaś jest ich więcej, tym prawdopodobieństwo jest większe.

Jak zdiagnozować dysleksję? Test

Współcześnie istnieje wiele testów na dysleksję, stosowanych przede wszystkim do badań przesiewowych, służących identyfikacji dzieci mających lub mogących mieć problemy z nauką czytania i pisania.

W Polsce wykorzystywane są:

• Na etapie przedszkolnym:
  • Bateria metod diagnozy rozwoju psychomotorycznego dzieci pięcio- i sześcioletnich (wersja skrócona) - dla dzieci w wieku 5-6 lat, pozwala na wstępną ocenę rozwoju psychomotorycznego.
  • Skala Gotowości Edukacyjnej Pięciolatków (SGE-5). obserwacyjna metoda dla nauczycieli - ocena przygotowania 5-letnich maluchów do nauki czytania i pisania, obserwacja w takich aspektach, jak uwaga, pamięć, myślenie, komunikacja.
  • Test do badania zagrożenia dysleksją SWM - sprawdzanie ryzyka wystąpienia zaburzeń funkcji słuchowych, wzrokowych oraz komunikacyjnych, z odrębnymi normami dla dzieci w wieku 3, 4, 5, 6 i 7 lat.
• Na I etapie nauki w szkole
  • Skala Ryzyka Dysleksji dla dzieci wstępujących do szkoły - omawiane wyżej narzędzie przystosowane do oceny dzieci kończących przedszkole i szykujących się do rozpoczęcia nauki w szkole.
  • Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas I i II -pozwala ocenić funkcje językowe i wzrokowe, uwagę oraz motorykę względem wymagań stawianych uczniom kończącym pierwszą i drugą klasę szkoły podstawowej.
  • Skala Funkcjonowania Pierwszoklasisty (SFP) - ocena ucznia w pierwszym semestrze 1 klasy, w zakresie umiejętności, kompetencji poznawczych, sprawności motorycznej, samodzielności, umiejętności oraz aktywności społecznych.
  • Test czytania głośnego (Dom Marka) - sprawdza umiejętność głośnego czytania, w tym tempa, techniki i poprawności, rozumienia tekstu, znajomości liter i cyfr.
  • Test Dekodowania - składa się z dwóch części, sprawdza osiągnięcia w dziedzinie czytania, a także tzw. świadomość fonologiczną (umiejętność dzielenia słów i rozróżniania zawartych w nich pojedynczych dźwięków) oraz tempo nazywania.
  • Bateria metod diagnozy przyczyn niepowodzeń szkolnych u dzieci ośmioletnich (wersja skrócona) - diagnozuje funkcje wzrokowo-przestrzenne, słuchowo-językowe oraz czytanie i pisanie.

Testy stosuje się też w przesiewowych badaniach na dysleksję w późniejszych klasach. Wspomniana „bateria” wykorzystywana jest też do oceny dzieci w wieku 10-12 lat, z dostosowanymi do tej grupy wiekowej kryteriami.

Oprócz badań przesiewowych, którym profilaktycznie podlega większość dzieci, prowadzi się też bardziej zaawansowaną diagnostykę służącą potwierdzeniu lub wykluczeniu zaburzenia u konkretnego malucha. Ich wyniki stanowią też podstawę do wydania orzeczenia o dysleksji.

Jak wyglądają? Są one wieloetapowe i mogą obejmować takie elementy, jak:

• test sprawdzający inteligencję ogólną, na przykład Test matryc Ravena w wersji standard;
• testy pod kątem poszczególnych form zaburzenia - dysleksji, dysgrafii etc.;
• badania psychologiczne i pedagogiczne, a także logopedyczne oraz słuchu;
• rozmowa z dzieckiem, wywiad z rodzicami, analiza dokumentów, w tym opinii wydanych przez nauczycieli szkolnych.

Ile trwa badanie na dysleksję? Pojedyncza wizyta - zazwyczaj kilkadziesiąt minut, przy czym konsultacji może być kilka.

Procedurze towarzyszy nieco formalności. Na wstępie rodzice lub opiekunowie składają prosty wniosek do poradni psychologiczno-pedagogicznej o wykonanie diagnostyki pod kątem dysleksji.

Na koniec zaś może zostać wydane oficjalne orzeczenie o dysleksji. Dokument ten ma ogromną wagę, ułatwia bowiem dziecku funkcjonowanie w szkole zarówno tu i teraz, jak też w przyszłości. Zachowuje on bowiem ważność do końca ścieżki edukacyjnej.

Terapia dysleksji. Czy można ją wyleczyć?

Tuż po diagnozie rodzice dzieci dotkniętych tych zaburzeniem mają wiele pytań odnośnie tego, co dalej. Czy dysleksję można wyleczyć? A jeśli tak, na czym polega leczenie? Czy istnieją farmakologiczne metody terapii? Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

Odpowiedź nie zawsze przynosi uspokojenie. Najważniejsza wiadomość to ta, że dysleksji nie można wyleczyć.

działania korekcyjno-kompensacyjne, które mogą usprawnić funkcjonowanie upośledzonych obszarów, a także wzmocnić te funkcje, które są prawidłowe, aby na nich oprzeć dalszy rozwój dziecka.

W Polsce terapię realizuje się na pięciu poziomach, w zależności od stopnia zaawansowania dysleksji:

1. pomoc nauczycieli lub rodziców wspieranych przez pedagogów, obejmująca dodatkowe ćwiczenia do realizacji w domu lub szkole;
2. zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, które mogą być realizowane w gabinecie terapii pedagogicznej;
3. terapia indywidualna w poradni psychologiczno - pedagogicznej;
4. edukacja w specjalnych klasach dla dzieci z dysleksją, gdzie oprócz standardowego programu szkolnego realizuje się też projekty autorskie, o charakterze terapeutycznym;
5. pomoc w stacjonarnych oddziałach terapeutycznych, gdzie dziecko może przebywać nawet przez kilka miesięcy.

W terapię zaangażowani są więc rodzice, nauczyciele oraz specjaliści w zakresie psychologii, pedagogiki i logopedii.

Poza bardzo rzadkimi przypadkami, związanymi z zaburzeniami rozwoju lub urazami ośrodkowego układu nerwowego, nie ma konieczności, by w proces ten zaangażowani byli lekarze

Nie podaje się też na dysleksję żadnych leków.

Jakie ćwiczenia na dysleksję?

Ćwiczenia na dysleksję powinny być dopasowane do wieku dziecka, rodzaju oraz stopnia zaburzenia, z którym się zmaga, a także specyficznych problemów, które są w związku z tym generowane.

Ze względu na dużą złożoność zagadnienia, dobór właściwych technik należy zostawić specjalistom.

Niezwykle ważne jest też założenie, że wykonywane zadania muszą być dla malucha interesujące i angażujące.

Dlatego tak bardzo ceni się ćwiczenia komputerowe oraz inne z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi audiowizualnych, które co do zasady są ciekawe dla dzieci i pozwalają na dłużej skupić uwagę. 

Jak pomóc dziecku z dysleksją? Ze względu na indywidualny charakter tego zaburzenia, nie sposób w tym miejscu przytoczyć kompletny zestaw ćwiczeń - te muszą być dobierane pod kątem konkretnych dzieci.

Można jednak nadmienić, że paleta stosowanych środków jest bardzo szeroka. Oto przykładowe z nich, mające na celu ćwiczenie narządów wzroku i słuchu, wdrażanie zasad ortografii, poprawę orientacji w przestrzeni:

• gra w scrabble, czy domino obrazkowe lub literowe;
• układanie puzzli, łączenie pociętych fragmentów obrazków;
• czytanie tekstów napisanych różną czcionką;
• szukanie różnic w słowach i obrazkach;
• znajdowanie i parowanie dwóch identycznych obrazków;
• usuwanie wyrazów nie pasujących do całości tekstu;
• segregowanie figur wedle ustalonych schematów;
• wyodrębnienie określonych elementów z większych całości;
• wyszukiwanie określonych liter w tekście;
• podział zdań na wyrazy, a wyrazów na sylaby;
• liczenie słów w zdaniu;
• określenie, z której strony nadchodzi dany dźwięk;
• zabawa w głuchy telefon;
• wymyślanie słów zaczynających się sylabą lub literą, na którą kończyło się inne, wcześniej usłyszane słowo;
• odgadywanie i opisywanie dźwięków;
• lepienie z plasteliny;
• rozwiązywanie labiryntów;
• rysowanie szlaczków, liter, cyfr, po śladzie;
• zamalowywanie dużych powierzchni obiema rękami;
• odtwarzanie układu ruchów prezentowanego przez rodzica;
• wykonywanie określonych ruchów na dany sygnał;
• zabawy z piłką, skakanką, woreczkami;
• ćwiczenia na równoważni, marsz, bieg;
• rzucanie do celu;
• rozpoznawanie przedmiotów z zawiązanymi oczami;
• wykonywanie wycinanek, wyklejanek;
• wypełnianie luk w tekście, świadczące o czytaniu ze zrozumieniem;
• tworzenie pytań do przeczytanego tekstu, wymyślanie tytułów;
• ćwiczenie gałek ocznych, aby poszerzyć pole widzenia;
• zabawy z użyciem słownika ortograficznego;
• poznawanie zasad poprawnej pisowni trudnych wyrazów.

Dużo? Jest znacznie więcej, dlatego tak ważne jest, by dziecko trafiło pod specjalistyczną opiekę.

Fachowcy pomogą dobrać właściwe teksty do czytania dla dzieci z dysleksją, zalecą także zadania usprawniające działanie poszczególnych narządów i wspierające kompetencje poznawcze.

Nie należy w tej materii działać na oślep.

Polskie Towarzystwo Dysleksji

Dzieci cierpiące na dysleksję a także ich rodzice, mogą korzystać z wielu form wsparcia, a także organizacji. Działania w tym obszarze prowadzi między innymi Polskie Towarzystwo Dysleksji.

Zostało ono założone w 1991 roku i jest członkiem European Dyslexia Association, czyli Europejskiego Towarzystwa Dysleksji. Posiada oddziały terenowe w całym kraju.

Zrzesza rodziców dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, a także specjalistów, którzy zajmują się profilaktyką, diagnostyką i terapią dysleksji: psychologów, logopedów oraz nauczycieli-terapeutów.

Organizacja ta uczestniczy w różnego rodzaju akcjach społecznych, organizuje konferencje i szkolenia, a taże wspiera tworzenie programów terapii pedagogicznej.

Posiada własną poradnię diagnostyczno-terapeutyczną, uprawnioną między innymi do wydawania opinii respektowanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne, przyjmującą bez skierowania i rejonizacji, aczkolwiek odpłatnie.

PTD dysponuje też bankiem terapeutów w różnych miastach w całym kraju. Siedziba towarzystwa znajduje się w Gdańsku.

Dzień Świadomości Dysleksji

Każdego roku obchodzony jest Europejski Tydzień Świadomości Dysleksji. Wydarzenie to zostało zainicjowane przez European Dyslexia Association i jest celebrowane w wielu krajach Starego Kontynentu, w tym także w Polsce.

W jego ramach szczególnie wyróżniany jest jeden Dzień Świadomości Dysleksji, który z reguły wypada około 7-8 października.

Co roku organizowane są w związku z tym akcje społeczne, szkolenia i konferencje mające na celu zwiększenie świadomości tego zaburzenia, a także specyficznych potrzeb z nim związanych.

Służą przełamywaniu stereotypów, są szansą na przekazanie wielu praktycznych i teoretycznych informacji, stanowią też okazję do dyskusji na temat nowych trendów.

Różnego typu wydarzenia odbywają się między innymi w szkołach, dlatego organizuje się liczne atrakcje dla dzieci, w tym gry, zabawy i konkursy z nagrodami.

W 2022 roku hasło przewodnie dnia dysleksji brzmiało „Przełamujemy bariery”, zaś rok wcześniej - „Jesteśmy różni - jesteśmy razem”.

Pokazuje to, jak silny nacisk kładziony jest na konieczność „odczarowania” dysleksji.

W tych właśnie dniach szczególnie dużo mówi się na temat tego, że dzieci i dorośli dotknięci tym zaburzeniem nie są w żaden sposób gorsi i mniej wartościowi niż ich rówieśnicy.

Sławne osoby z dysleksją

Dysleksja nie wybiera - problem ten może dotykać nawet wybitne jednostki. Niewątpliwie utrudnia życie, w wielu przypadkach ogranicza możliwości edukacyjne oraz zawęża ścieżki kariery zawodowej.

Co jednak ważne - nie przekreśla  szans w sposób definitywny. Wiele zależy od indywidualnych predyspozycji, stopnia upośledzenia i wsparcia terapeutycznego.

Z zaburzeniem tym można zostać nawet pisarzem, jeśli nie wpływa ono szczególnie na ortografię czy rozumienie tekstu, lecz wiąże się jedynie z nieumiejętnością pisania estetycznego (dysgrafia).

O tym, że dysleksja to nie wyrok, świadczy długa lista osób dotkniętych nią lub o to podejrzewanych, które zapisały się wielkimi zgłoskami na kartach historii.

Należą do nich tak ikoniczne postaci, jak między innymi:

• Albert Einstein - fizyk, twórca teorii względności, zdobywca nagrody Nobla;
• Leonardo da Vinci - człowiek renesansu; wielki malarz, rzeźbiarz, architekt, matematyk, anatom, wynalazca;
• Winston Churchill - premier Wielkiej Brytanii w połowie XX wieku, przez wielu uważany za najwybitniejszego polityka w historii tego kraju;
• Pablo Picasso - jeden z najgenialniejszych malarzy XX wieku, zaliczany do głównych twórców nurtu zwanego kubizmem;
• Mozart - należący do największych kompozytorów, a jednocześnie wirtuozów gry na instrumentach klawiszowych wszechczasów;
• Ludwik van Beethoven - kolejny z wielkich kompozytorów i pianistów, zaliczany do klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce;
• John Lennon - muzyk, kompozytor, poeta, współtwórca legendarnego zespołu The Beatles;
• Kurt Cobain, jedna z największych postaci muzyki alternatywnej przełomu lat 80 i 90, lider Nirvany, ikona nurtu grunge;
• Andy Warhol - jeden z najbardziej wpływowych artystów połowy XX wieku, należący do najważniejszych przedstawicieli pop artu;
• Vincent Van Gogh - holenderski malarz zaliczany do nurtu postimpresjonistycznego, wizjoner o niebagatelnym wpływie na malarstwo XX wieku;
• Hans Christian Andersen - słynny duński baśniopisarz;
• Agatha Christie - pisarka, twórczyni klasycznych powieści kryminalnych;
• Ernest Hemingway - jeden z najsłynniejszych amerykańskich pisarzy;
• Tomas Edison - wielki amerykański wynalazca, który opracował między innymi swoją żarówkę, silnik na prąd stały, fonograf i dziesiątki innych;

Oprócz tego na liście umieścić można też takie nazwiska, jak Walt Disney, Marilyn Monroe, Henry Ford, Mark Twain, Quentin Tarantino, Edgar A. Poe, Fred Astaire, George Washington, Charles Darwin, Dustin Hofman, Anthony Hopkins i wielu, wielu innych.

Jeśli chodzi o znane osoby z dysleksją w Polsce, sztandarowym przykładem jest... narodowy wieszcz Adam Mickiewicz. Wielki poeta pisał w sposób nieestetyczny, miał problemy z kaligrafią i z tego powodu powtarzał nawet trzecią klasę w szkole.