Czym jest jąkanie?
Jąkanie jest zaburzeniem płynności mowy. Polega na powtarzaniu pojedynczych głosek i sylab (jąkanie kloniczne) lub też objawia się poprzez przeciąganie danej zgłoski albo niemożność jej wypowiedzenia, czego konsekwencją jest efekt „zacinania się” (jąkanie toniczne).
Choć większość symptomów manifestuje się w sferze czysto językowej, jąkanie jest zaburzeniem o podłożu nie tylko lingwistycznym, ale też neurofizjologicznym, psychologicznym oraz społecznym. Dotyczy to zarówno patogenezy, jak też skutków zaburzenia.
Należy zauważyć, że osoby dotknięte jąkaniem, częściej niż ogół populacji, dotknięte są takimi problemami, jak:
- zaniżona samoocena,
- zaburzenie depresyjne,
- lękliwość, zawstydzenie w kontaktach społecznych,
- społeczne wyobcowanie,
- niepowodzenia w życiu osobistym i zawodowym.
Jąkanie zazwyczaj odbierane jest przez otoczenie w kategoriach wstydliwej ułomności. Szczególnie dotyczy to niedojrzałych i mało empatycznych relacji między dziećmi. We wczesnych latach życia osoby z tym problemem, często doświadczają traumatyzującego wyśmiewania i ostracyzmu, co przekłada się na wysoki poziom zalęknienia i ograniczanie aktywności wymagających wypowiadania się w życiu dorosłym.
Reklama
Przyczyny jąkania
Przyczyny jąkania nie zostały jak dotąd jednoznacznie określone. Rozpowszechniona hipoteza lingwistyczna kładzie nacisk na opóźnienia w rozwoju mowy w okresie wczesnodziecięcym, przekładające się na problemy z artykulacją określonych zgłosek.
Część badaczy podkreśla rolę czynników genetycznych, to jest dziedziczenia skłonności do jąkania się – ryzyko wystąpienia tego typu zaburzeń jest trzykrotnie większe, jeśli podobny problem ma jedno z rodziców. Nie wiadomo jednak, dlaczego tak się dzieje. Być może chodzi o specyficzną budowę struktur mózgu, tyle że nie sposób jednoznacznie orzec, czy dostrzeżone w badaniach szczegóły są przyczyną, czy konsekwencją jąkania.
Hipotezy neurobiologiczne skupiają się z kolei na takich czynnikach potencjalnie sprawczych lub współistniejących, jak wzmożone napięcie mięśniowe, niższy iloraz inteligencji, a nawet zmieniony obraz fal w badaniu EEG. Uważa się niekiedy nawet, że jąkanie to tik nerwowy. Na to wszystko nałożyć należy psychospołeczne teorie wyjaśniające przyczyny jąkania. Jeden z zespołów badawczych zaobserwował, iż matki dzieci jąkających się, mówią znacznie szybciej, niż pozostałe. W takim kontekście jąkanie się mogłoby być efektem problemów komunikacyjnych i swoistej presji dotyczącej czasu danego dziecku na odpowiedź. Nie wiadomo też, czy jąkanie się u dzieci jąkających się rodziców, nie jest społecznie wyuczonym naśladownictwem.
Reklama
Jąkanie u dzieci
W około 90 procentach przypadków, jąkanie kształtuje się w wieku przedszkolnym. Trzy do czterech razy częściej zaburzenie to występuje u chłopców niż u dziewczynek, co części badaczy każe upatrywać przyczyn w odmiennej budowie półkul mózgowych u obu płci. Badania wykazują, że w przypadku około 75 procent maluchów, u których jąkanie wystąpiło w wieku 3-4 lat, najpóźniej do czasu rozpoczęcia edukacji szkolnej samoczynnie ono zanika, aczkolwiek jest to proces wieloletni, mało zauważalny, postępujący bez wyraźnych przełomów.
Co więcej, na przestrzeni 3-4 lat, które mijają od wystąpienia do ustąpienia objawów, zaobserwować często można okresy naprzemiennego ich nasilania i zanikania, co jest zjawiskiem jak dotąd całkowicie przez naukowców nieodgadnionym. Należy przy tym pamiętać, iż jąkanie u dzieci, które jest rozpatrywane w kategoriach zaburzenia, wyraźnie różnicuje się ze zwykłą niepłynnością mowy. Wszystko to razem sprawia, że pozornie oczywisty dylemat, leczyć jąkanie czy nie, bynajmniej nie znajduje jednoznacznej odpowiedzi.
Część specjalistów postuluje bowiem podejmowanie interwencji w okresie wczesnodziecięcym, część zaś radzić problem przeczekać i ewentualnie zająć się jego leczeniem, gdy dziecko skończy 7-8 lat, a objawy nie ustąpią.
Reklama
Terapia jąkania
Jak wyleczyć jąkanie? Jeżeli chodzi o terapię jąkania, wymienić można dwa podstawowe podejścia: bezpośrednie i pośrednie. Pierwsze z nich ma charakter lingwistyczny czy też logopedyczny, czyli odnosi się do samego czystego aktu mowy oraz sposobu artykulacji dźwięków.
W tym kontekście stosuje się takie działania, jak między innymi:
- rytmizacja mówienia, także z użyciem metronomu, w zakresie pojedynczych wyrazów ale też całych zdań,
- wspomaganie wypowiedzi ruchem dłoni – uważa się, że właściwa gestykulacja upłynnia artykulację,
- wydłużanie wypowiedzi, polegające na celowym wydłużaniu artykulacji samogłosek,
- metoda echa, która wykorzystuje „efekt studni” i polega na opóźnianiu słyszenia własnej wypowiedzi, przy jednoczesnym wyrobieniu przekonania, iż jest możliwe płynne wypowiadanie się,
- metoda Gutzmana, obejmująca zestaw ćwiczeń oddechowych i artykulacyjnych.
Natomiast terapia pośrednia skupia się na czynnikach psychospołecznych. Kluczowa w tym przypadku jest redukcja poziomu lęku i napięcia, będących zarówno potencjalną przyczyną zaburzenia, jak też jego konsekwencją.
Reklama
Ćwiczenia na jąkanie
Ćwiczenia na jąkanie wykonywać się powinno zarówno w gabinecie terapeutycznym, jak też samodzielnie, pod odebraniu szczegółowych instrukcji od terapeuty. Do jakiego specjalisty należy się zgłosić z problemem jąkania? W szczególności w przypadku małych dzieci jest to przede wszystkim logopeda, niekiedy potrzebne jest też zaangażowanie psychoterapeuty. Z punktu widzenia rodzica, istotne jest by wspierać ćwiczenia na jąkanie także poprzez zmianę oraz kontrolowanie własnego sposobu mówienia.
Pamiętać należy, by do dziecka zwracać się powoli, nienatarczywie, dając mu wystarczająco dużo czasu na reakcję. W żaden sposób nie powinno się ponaglać czy stawiać wymagań odnośnie tempa odpowiedzi. Nie wolno też malucha krytykować ani pouczać, pamiętając że stres i zaniżona samoocena są nie tylko konsekwencją, ale też jedną z domniemanych przyczyn zacinania się.
