Czym jest jet lag?
Jet lag jest zaburzeniem, powszechnie doświadczanym przez osoby podróżujące samolotem na długich dystansach, w kierunku równoleżnikowym (ze wschodu na zachód lub odwrotnie).
Przyczyną jest pokonywanie licznych stref czasowych w tempie przekraczającym możliwości adaptacyjne organizmu, w efekcie czego następuje rozdźwięk między naturalnym zegarem biologicznym człowieka, a lokalnym czasem. Rozchwiany zostaje wówczas tak zwany rytym okołodobowy, będący skomplikowanym mechanizmem.
Warunkuje on prawidłowe działanie ustroju i umożliwia dostosowanie zachodzących procesów wewnętrznych do warunków zewnętrznych.
Należy pamiętać, że w związku z obrotem ziemi wokół własnej osi, wprowadzono na świecie 24 strefy czasowe, wytyczone południkowo między biegunami. Dzięki temu mieszkańcy Japonii, Polski, USA i wszystkich innych zakątków mogą funkcj0nować we względnie zbliżonych warunkach, z zasadniczym podziałem doby na dwie części (aktywność w dzień, sen w nocy).
Problem pojawia się w sytuacji nagłej i radykalnej zmiany lokalizacji - miejscowy czas po przylocie jest zupełnie inny. Może być na przykład wczesny poranek, choć wewnętrzny zegar człowieka wskazuje na środek nocy. W takiej właśnie sytuacji pojawia się jet lag, znany też w terminologii medycznej jako zespół nagłej zmiany strefy czasowej.
Reklama
Objawy jet lagu
Jak działa zmiana czasu na ludzki organizm? Do najczęściej wskazywanych objawów jet lagu należą:
- senność w ciągu dnia i bezsenność w nocy,
- dysforia, czyli obniżenie nastroju z towarzyszącym mu rozdrażnieniem i uczuciem frustracji,
- obniżenie wydolności fizycznej, gorsza tolerancja wysiłku,
- pogorszenie kondycji intelektualno-poznawczej,
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
- opóźnienie owulacji u miesiączkujących kobiet.
Zmiana strefy czasowej jest szczególnie dotkliwa w przypadku lotów w kierunku wschodnim, gdy cykle dnia lub nocy ulegają radykalnemu skróceniu (loty na zachód powodują ich wydłużenie).
Należy pamiętać, że na typowe objawy jet legu nakładają się nieswoiste symptomy powodowane zwykłym zmęczeniem lotem trwającym kilka lub kilkanaście godzin. Destrukcyjny wpływ mają takie czynniki, jak długotrwałe siedzenie w jednej pozycji, odwodnienie, niedożywienie czy nieregularny sen w czasie podróży (zbyt krótki, zbyt długi).
Problemy te występują niezależnie od przekraczania stref czasowych i dodatkowo wpływają na obniżenie kondycji po przylocie na miejsce.
Reklama
Ile trwa jet lag?
Symptomy zespołu nagłej zmiany strefy czasowej ustępują stopniowo w miarę dostosowywania się zegara biologicznego do nowych realiów. Dojście do pełnej sprawności może jednak zająć wiele dni.
To, ile trwa jet lag zależy od wielu zmiennych, wśród których można wymienić:
- indywidualne możliwości adaptacyjne organizmu;
- długość lotu i ilość przekraczanych stref czasowych;
- kierunek lotu - na wschód czy na zachód.
Badania wykazują, że zegar biologiczny przestawia się przeciętnie o 92 minuty później każdego dnia po odbyciu lotu w kierunku zachodnim i 57 minut wcześniej po podróży na wschód (dane: Robert L. Sack)
Reklama
Jak dostosować się do nowej strefy czasowej?
Jak pokonać jet lag? Najważniejszym czynnikiem oddziałującym zegar biologiczny jest światło dzienne. Dlatego do najskuteczniejszych sposobów należy „oszukiwanie” organizmu. W przypadku destynacji wschodnich, powinno się z dużą intensywnością wystawiać na działanie promieni słonecznych wcześnie rano i unikać tego wieczorem.
Odwrotna taktyka zalecana jest osobom podróżującym na zachód - wskazana jest wieczorna ekspozycja na słońce.
Doraźnie, w przypadku problemów z zasypianiem, warto sięgnąć po leki nasenne, które pomogą przestawić się na nowy rytm dnia.
Skutecznym rozwiązaniem są między innymi tabletki z doksylaminą. Jest to substancja z grupy leków przeciwhistaminowych o działaniu uspokajającym i usypiającym.
Blokując tzw. receptory histaminowe H1, doksylamina obniża aktywność układu nerwowego, dzięki czemu ułatwia relaksację, wyciszenie i zapadanie w sen.
Reklama
Jak uniknąć jet lagu?
Dbanie o dobry sen ma ogromne znaczenie dla naszego zdrowia. Zaburzenia snu powodują niechęć do podejmowania jakiejkolwiek aktywności, skutkują popełnianiem błędów oraz wypadkami. Warto zatem zadbać o regularny, zdrowy tryb życia, wygodny materac i spokojne otoczenie ułatwiające zasypianie.
Aby uniknąć jet lagu, można po przylocie na miejsce próbować przez kilka dni żyć tak, jakby nie doszło do zmiany strefy czasowej, stopniowo przestawiając się na nowe realia.
W praktyce jest to jednak trudne do realizacji - przyjęcie tej strategii może oznaczać spanie w dzień i aktywność w nocy, co zazwyczaj koliduje z trybem życia miejscowych i własnymi planami zawodowymi czy turystycznymi.
Strategią odwrotną jest przyzwyczajenie organizmu do zmiany strefy czasowej przed wylotem - kilka dni wcześniej należy systematycznie zmieniać sposób funkcjonowania, tak by odpowiadał godzinom aktywności i wypoczynku w miejscu docelowym.
Niezbędne do tego obliczenia łatwo jest wykonać samodzielnie, jednak w razie potrzeby można skorzystać z różnego typu kalkulatorów stref czasowych.
Sposobem pośrednim jest przestawienie się na nowe realia po wejściu na pokład samolotu. Warto już wtedy przestawić wskazówki zegarka.
Dobrze jest też spróbować zasnąć w czasie, gdy w miejscu docelowym panuje noc. Jest to jednak niezgodne z dotychczasowym rytmem dobowym, a warunki w samolocie są niesprzyjające, dlatego i w takiej sytuacji można skorzystać doraźnie z leków nasennych.
