Jonogram - co to za badanie i co wchodzi w jego skład? Normy i wyniki

Co to jest jonogram?

Jonogram to inaczej badanie poziomu elektrolitów. Dzięki niemu pacjent uzyskuje informacje dotyczące stężenia w jego organizmie pierwiastków niezbędnych do życia.

Takie badanie określa wartości elektrolitów, a więc pierwiastków chemicznych występujących w płynach ustrojowych w formie zjonizowanej, czyli z ładunkiem elektrycznym.

Są one niezbędne do utrzymania homeostazy w organizmie, a więc pewnej stałości opartej na równowadze kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej.

Co wchodzi w skład jonogramu? Obejmuje on zwykle pomiar stężenia:

• sodu (Na⁺),
• potasu (K⁺),
• chlorków (Cl^-),
• magnezu (Mg²⁺),
• wapnia (Ca²⁺),
• żelaza (Fe²⁺)
• fosforanów (PO₄^3-).

Jak wygląda jonogram? Badanie zazwyczaj zlecane jest zazwyczaj razem z morfologią, profilaktycznie raz w roku. Do laboratorium na jonogram z krwi pacjent zgłasza się na czczo. Krew jest pobierana z żyły łokciowej.

Co ciekawe, wiele pierwiastków można zbadać również na podstawie próbek moczu. Dotyczy to m.in. sodu i potasu. Takiego pomiaru dokonuje się z przypadkowej próbki moczu, ale też na podstawie dobowej zbiórki moczu. Taką próbkę oddaje się z moczu zebranego rano, na czczo, a więc wtedy, gdy ostatni posiłek był 13-14 godzin wcześniej. Z dostarczonych do laboratorium próbek stolca także można dokonać badania stężenia elektrolitów.

Natomiast najwygodniejszą formą badania poziomu pierwiastków w organizmie jest analiza próbek krwi i mówiąc „jonogram” zwykle właśnie taki test mamy na myśli.

Reklama

Jakie są wskazania do jonogramu?

Diagnostykę jonogramem warto wykonać profilaktycznie raz w roku. Dzięki temu specjalista wychwyci ewentualne zaburzenia równowagi elektrolitowej już na wczesnym etapie i zaproponuje leczenie.

Natomiast jeżeli pojawiają się konkretne dolegliwości, badanie poziomu elektrolitów warto wykonywać częściej niż raz w roku. Jakie symptomy powinny być wskazaniem do analizy stężenia elektrolitów w organizmie?

Diagnostyki wymagają:

• zaburzenia równowagi,
• uczucie pragnienia i picie dużych ilości wody,
• zawroty głowy,
• nieregularna praca serca,
• obrzęki nóg,
• bóle i kurcze mięśni,
• nieprawidłowe ciśnienie tętnicze krwi,
• zaburzenia gospodarki wodnej organizmu,
• przewlekła biegunka,
• gorączka,
• odwodnienie.

To klasyczne zaburzonej gospodarki elektrolitowej. Na tej liście znajdują się nie tylko objawy niskiego poziomu elektrolitów w organizmie, ale też jego nadmiaru.

Lekarz może zlecić Ci wykonanie jonogramu także w przypadku podejrzenia:

• chorób nerek,
• chorób układu oddechowego,
• chorób metabolicznych,
• zaburzeń hormonalnych.

Jonogram powinno się także wykonywać w trakcie ciąży, bo prawidłowy poziom elektrolitów jest w tym czasie niezwykle ważny.

Reklama

Jak się przygotować do jonogramu?

Jonogram to badanie, które należy wykonać na czczo, a więc nie spożywając przez kilkanaście godzin wcześniej żadnych pokarmów, w tym kawy, soku czy herbaty. Wcześniej nie należy znacząco zmieniać swojej diety. Przed skorzystaniem z jonogramu, badany powinien minimum 12 godzin wcześniej zrezygnować z:

• przyjmowania suplementów diety,
• picia alkoholu,
• palenia papierosów,
• zażywania leków i ziół,
• nadmiernego wysiłku fizycznego.

Powyższe czynniki mogą zaburzyć wynik.

Czy natomiast miesiączka stanowi przeciwwskazanie do wykonania tego typu badań? Zazwyczaj można wykonać badanie krwi podczas menstruacji, pamiętając o tym, by poinformować lekarza, że zostało zrealizowane w trakcie okresu. Miesiączka może nieznacznie wpłynąć na wyniki krwi. Natomiast większym zagrożeniem jest tu dodatkowa utrata krwi, która może spowodować zmęczenie. Zamiast tego, lepiej zrobić takie badanie 3 dni po miesiączce.

W placówkach prywatnych badanie wykonasz „z marszu”. Wystarczy zgłosić się w godzinach pracy laboratorium. Natomiast chcąc wykonać jonogram na NFZ, potrzebne będzie skierowanie od lekarza POZ. Następnie udajesz się do wskazanego w dokumencie laboratorium. Na jonogram warto przyjść w wygodnej, luźnej bluzce, którą łatwo podwiniesz do badania krwi. Taki ubiór nie powinien też drażnić ręki po ukłuciu.

Reklama

Normy jonogramu

Dokładne normy w jonogramie określa laboratorium, w którym wykonujesz to badanie krwi. To właśnie tam przedstawione wartości Ty i Twój lekarz weźmiecie pod uwagę podczas analizy.

Zwykle normy różnią się w zależności:

• od wieku - mogą być inne dla dorosłych i dla dzieci;
• od płci - u kobiet i mężczyzn mogą występować różnice związane z wymaganą normą;
• od indywidualnej sytuacji pacjenta - zwiększone/zmniejszone zapotrzebowanie na konkretny pierwiastek może mieć związek z ciążą albo chorobą.

Przyjrzyjmy się teraz ogólnym wytycznym i wymaganym wartościom związanym z poziomem elektrolitów we krwi. Jonogram pełny, inaczej całkowity obejmuje badanie stężenia takich substancji jak:

• sód (Na⁺) - norma dla dorosłych znajduje się w przedziale 136 - 148 mmol/l, natomiast u dzieci jest nieco niższa i wynosi 133-145 mmol/l;
• potas (K⁺) - prawidłowy wynik zwykle wynosi od ok. 3,5 do 5,1 mmol/l (mEq/l); dzieci do 1 roku życia - 3,6-5,7 mmol/l (mEq/l);
• chlorki (Cl^-) - 98-110 mmol/l - dorośli; 98-112 mmol/l - dzieci;
• magnez (Mg²⁺) - takie same parametry dla dzieci i dorosłych - 0,65-1,2 mmol/l;
• wapń (Ca²⁺) - dla dorosłych norma wynosi 2,25-2,75 mmol/l, a dla dzieci 1,75-2,70 mmol/l;
• żelazo (Fe²⁺) - dla mężczyzn norma to 12,5 - 31,4 umol/l, a dla kobiet ta wartość to 10,7 - 28,6 umol/l;
• fosforany (PO₄^3-) - norma u dorosłych waha się 0,81 do 1,62 mmol/l, a u dzieci od 1,3 do 2,26 mmol/l.

Pamiętaj, że przedstawione normy mogą różnić się w zależności od laboratorium, w którym robisz badania. Pod uwagę bierz skalę przedstawioną przez placówkę.

Reklama

Wyniki jonogramu

Jak długo czeka się na wyniki jonogramu? Czas oczekiwania na jonogram zależy przede wszystkim od miejsca, gdzie wykonujesz takie badanie. W niektórych laboratoriach, zwłaszcza, gdy zlecasz test prywatnie, wyniki jonogramu możesz uzyskać nawet kilka godzin później po pobraniu krwi. Zazwyczaj jednak należy poczekać od 1 do 5 dni na analizę.

Interpretacji wyników jonogramu nie należy dokonywać samodzielnie, ponieważ oprócz odrębnych wartości poszczególnych pierwiastków, istotne mogą być np. proporcje pomiędzy nimi. Duże znaczenie ma m.in. równowaga pomiędzy naładowanymi dodatnio jonami sodu i potasu a naładowanymi ujemnie chlorkami i jonami wodorowęglanowymi. Pozwala ona na utrzymanie pH krwi na właściwym poziomie, co przekłada się na prawidłowy przebieg procesów życiowych.

Dlatego samo opieranie się na przedstawionych przez placówkę normach to za mało. Z wynikami należy zgłosić się do lekarza POZ, który je przeanalizuje i w razie potrzeby zaproponuje odpowiednie leczenie.

Poglądowo warto jednak wiedzieć o czym mogą świadczyć poszczególne wyniki znajdujące się poza przyjętą normą. Przyjrzyjmy się teraz poszczególnym pierwiastkom z jonogramu:

• chlorki (norma od 95 do 105 mmol/l) - chlorki odpowiadają za utrzymanie prawidłowej pracy układu nerwowego, mięśniowego i trawienia pokarmów. Ich zadaniem jest aktywowanie enzymów trawiennych znajdujących się w ślinie i wytwarzanie kwasu solnego w żołądku. Są istotne dla produkcji właściwej ilości moczu przez nerki oraz prawidłowego nawodnienia organizmu;
  • obniżenie poziomu chlorków - ma związek z ich utratą w przebiegu wymiotów, biegunki czy nadmiernego pocenia się albo wskutek przyjmowania moczopędnych leków. Taka dolegliwość towarzyszy również wielu chorobom, np.: chorobie Addisona, przewlekłym chorobom płuc. Może też świadczyć o nadmiernym przyjmowaniu leków zobojętniających kwas żołądkowy albo świadczyć o nadmiernej ilości białka w osoczu krwi;
  • podwyższone chlorki w jonogramie - podwyższenie poziomu tego pierwiastka towarzyszy cukrzycy, zespołowi Cushinga, zespołowi nerczycowemu czy kłębuszkowemu zapaleniu nerek. Może też świadczyć o nadmiernej podaży soli w diecie albo o odwodnieniu. Taka dolegliwość objawia się poprzez uczucie pragnienia, picie dużej ilości wody, a także nudności i wymioty;
• magnez (norma 0,8-1,3 mmol/l) - pierwiastek ten jest istotny dla procesów krzepnięcia krwi oraz skurczu mięśnia sercowego. To również budulec kości i katalizator wielu enzymów.
  • magnez poniżej normy - niedobór tego jonu ma związek z nieodpowiednio zbilansowaną dietą, stosowaniem niektórych leków moczopędnych, zaburzeniami trawienia lub wchłaniania. Ten pierwiastek można utracić wskutek choroby nerek, alkoholizmu, nadczynności przytarczyc lub przedawkowania witaminy D. Obniżony poziom magnezu objawia się bardzo często drżeniem rąk i stóp oraz zaburzeniami rytmu serca czy obniżeniem nastroju i nerwicami.
  • magnez powyżej normy - może oznaczać, że magnez nadmiernie się wchłania z przewodu pokarmowego, co może świadczyć o stanach zapalnych jelit, chorobie Addisona czy nadczynności przytarczyc. Nadmiar magnezu powoduje najczęściej bóle głowy, ospałość, zaparcia a także nudności. Może objawiać się obniżonym ciśnieniem tętniczym krwi i osłabieniem mięśni.
• sód (norma 136-145 mEq/l) - odpowiada za utrzymywanie właściwej objętości płynów, prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi i przekaźnictwa nerwowego.
  • sód poniżej normy - może świadczyć o niedoczynności tarczycy, niewydolności serca, marskości wątroby czy dysfunkcji nerek. Przy spadku stężenia poniżej 115 mmol/l dochodzi do zagrażającego życiu obrzęku mózgu. Niedobór sodu objawia się bólem głowy, brakiem apetytu, nudnościami, wymiotami lub niepokojem.
  • sód powyżej normy - może prowadzić do zatrzymania płynów w organizmie, powodować złą pracę serca i zbyt wysokie ciśnienie, wzmożoną pobudliwość nerwową, napięcie mięśni czy zaburzenia orientacji.
• potas (norma 3,8-5,5 mEq/l) - ma istotne znaczenie w procesie kurczenia się mięśni i przewodnictwie nerwowym.
  • potas poniżej normy - dolegliwość objawia się częstymi bólami i kurczami mięśni, tzw. kołataniem serca, zaparciami i wzrostem ciśnienia tętniczego. Potasu brakuje najczęściej z powodu częstych biegunek i wymiotów, anoreksji, niedożywienia, diety ubogiej w potas, nadmiernej ilości wypijanej kawy, stosowania leków moczopędnych, chorób nerek, niedoczynności kory nadnerczy i wrodzonego przerostu nadnerczy.
  • potas powyżej normy występuje przy niewydolności nerek, niedoborze hormonu zwanego aldosteronem i przy cukrzycy typu 1, kiedy są niedobory insuliny. Nadmiar tego jonu może powodować zaburzoną pracę serca, ogólne złe samopoczucie i osłabienie mięśni.
• wapń (norma 8,5-10,5 mg/dl) - jest głównym budulcem kości. Wapń jest niezbędny także w procesie prawidłowego procesu krzepnięcia krwi. Odgrywa też ważną rolę w przewodnictwie nerwowym i procesie kurczenia się mięśni.
  • wapń poniżej normy wiąże się z chorobami kości, zapaleniem trzustki, chorobami nerek lub niedoczynność przytarczyc. Typowymi objawami są: drętwienie i skurcze mięśni rąk i nóg, mięśni twarzy oraz klatki piersiowej, światłowstręt, napad astmy, krótkie utraty świadomości i bóle głowy.
  • wapń powyżej normy - może świadczyć o odwodnieniu, a także przedawkowaniu witamin, np. zbyt dużej ilości witaminy A i D w diecie. Wapń powyżej normy często jest objawem nadczynności przytarczyc czy nowotworów płuc, piersi, nerek, guza chromochłonnego nadnerczy. Wskutek zwiększonego stężenia zaburzona zostaje praca nerek, pacjent traci apetyt, miewa nudności, zaparcia i wymioty. Może wystąpić również zapalenie trzustki, kamica dróg żółciowych, nadciśnienie tętniczego i porażenie mięśni twarzy.
• żelazo (normy dla mężczyzn to 12,5 - 31,4 umol/l; dla kobiet to 10,7 - 28,6 umol/l) - jony żelaza są niezbędne do prawidłowego wytwarzania czerwonych krwinek i erytrocytów.
  • żelazo poniżej normy - pojawia się w przebiegu anemii. Objawia się nadmiernym zmęczeniem, bólami głowy, ogólnym osłabieniem i bólami w klatce piersiowej. Za mało żelaza może mieć związek z problemami związanymi z wchłanianiem tego pierwiastka w układzie pokarmowym albo jego nadmierną utratą, np. w przypadku zbyt dużej utraty krwi, w wyniku krwawień;
  • żelazo powyżej normy - może świadczyć o zbyt dużym przyjmowaniu tego pierwiastka w pożywieniu, o ostrym zapaleniu wątroby czy niedokrwistości hemolitycznej.
• fosforany (0,81-1,62 mmol/l) - uczestniczą w mineralizacji kości i zębów. Są niezbędne do prawidłowego kształtowania funkcji poznawczych i pracy układu nerwowego. To budulec tkanek miękkich i błon komórkowych.
  • fosforany poniżej normy - mogą wskazywać na niedożywienie, zaburzenia pracy tarczycy czy nadużywanie alkoholu;
  • fosforany powyżej normy - nierzadko wskazują na niewydolność nerek.

Reklama

Jonogram u dzieci i kobiet w ciąży

Szczególnie narażone na nieprawidłowe stężenie poszczególnych pierwiastków w organizmie są dzieci, osoby starsze i kobiety w ciąży. To w organizmach tych osób zachodzą najbardziej dynamiczne zmiany, dlatego tak istotna jest regularna diagnostyka i badanie u nich stężeń poszczególnych pierwiastków.

Jonogram u dzieci należy wykonywać profilaktycznie, a także w przypadku podejrzenia np. chorób endokrynologicznych. Ponadto, takie badanie jest pomocne w diagnozowaniu np. niedoboru pierwiastków niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Ich deficyt w okresie intensywnego wzrostu może negatywnie wpłynąć na wiele aspektów codziennego funkcjonowania, w tym na układ kostny.

Badanie jonogramu w ciąży jest istotne z uwagi na zwiększone zapotrzebowanie przyszłej matki na elektrolity. Nierzadko kobiety ciężarne borykają się z niedoborem wielu pierwiastków w organizmie, co przekłada się również na rozwój dziecka. Kobiety w ciąży są więc w grupie ryzyka zaburzeń jonowych. Zazwyczaj borykają się ze zbyt niskim potasem, co może wywoływać u nich skurcze mięśni czy zaburzenia rytmu serca. Z kolei niedobór magnezu może sprawiać, że kobieta doświadcza niewspółmiernego zmęczenia i skurczów.

Aby zapobiegać zaburzeniom elektrolitowym, niezbędne jest stosowanie odpowiedniej diety, bogatej w produkty zawierające takie pierwiastki, a także dbanie o nawodnienie organizmu.

Reklama

Cena jonogramu. Gdzie go wykonać?

Jeżeli jesteś osobą ubezpieczoną, wykonasz jonogram na Narodowy Fundusz Zdrowia. Wystarczy skierowanie od specjalisty Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Taki dokument zawiera konkretny adres laboratorium, w którym zrealizujesz badanie. Oznacza to, że nie możesz z takim skierowaniem udać się do dowolnego laboratorium, ale tylko tam, gdzie wskazał lekarz.

Z kolei, gdy wolisz postawić na prywatne laboratorium, cena badania jonogramu będzie nieco różnić się w zależności od placówki. Zasadniczo jednak cena poziomu elektrolitów we krwi, tj. pakietu podstawowego, w którego skład wchodzi oznaczenie potasu, sodu i chlorków to koszt około 10 zł.

Ile kosztuje badanie jonogramu pełnego, czyli uzupełnionego o wyniki wapnia, żelaza i magnezu? Taki test to koszt 18-30 zł.