Co to jest kac moralny?
Kac moralny najczęściej przychodzi rano. Zwykle po przepitej nocy, choć nie tylko. Przyczyną mogą być wszelkie amoralne występki, popełnione w wyniku utraty kontroli nad własnym działaniem, sprzeczne z sumieniem oraz przyjętymi kanonami postępowania, tak w wymiarze osobistym, jak i społecznym.
Definicja zawarta w Wielkim Słowniku Języka Polskiego PAN, opisuje ten stan, jako „złe samopoczucie spowodowane poczuciem winy po zrobieniu czegoś złego”. Jest to zatem zagadnienie z rodziny problemów psychologicznych, społecznych i etycznych, aczkolwiek próżno go szukać w naukowych opracowaniach i klasyfikacjach. Termin ten zachowuje charakter czysto potoczny.
Nie mniej po rozłożeniu moralniaka na czynniki pierwsze okazuje się, że w pojęciu tym zawierają się de facto dwa stany dobrze poznane i opisane przez psychologów. A są nimi:
- Wstyd – przykra emocja wywołana świadomością niegodnego lub ośmieszającego zachowania, zawierająca w sobie świadomość popełnienia błędu. Odnosi się do obrazu „ja”.
- Poczucie winy – stan emocjonalny związany z przeświadczeniem o przekroczeniu norm moralnych, odnoszący się do konkretnej czynności i jej oceny w świetle obowiązujących kanonów społecznych oraz etycznych.
Obie emocje są silnie destrukcyjne i mogą wpływać na obniżenie samooceny oraz szereg innych niekorzystnych odczuć, jak skłonność do potępiania się.
Z drugiej strony mogą stanowić zalążek pozytywnych zmian w życiu, realizowanych w myśl zasady „nigdy więcej”. W takim przypadku niegodny czyn oraz następujący po nim wstyd i poczucie winy stają się swego rodzaju nauczką na przyszłość.
Wiele w tej materii zależy od charakteru przewiny, jej konsekwencji, społecznego odbioru, a także indywidualnych predyspozycji osobowościowych.
Reklama
Czy kac moralny występuje tylko po alkoholu?
W potocznym rozumieniu najczęściej występuje uczucie kaca moralnego po alkoholu, przy czym może ono mieć różne podłoże i ciężar gatunkowy.
W świetle choroby alkoholowej zjawisko to można traktować niezwykle poważnie. Moralniak często występuje u osób, które zmagają się z uzależnieniem, a jednocześnie podejmują nieudane próby zerwania z nałogiem.
Każde niepowodzenie, jakim jest ponowne sięgnięcie po kieliszek, po wytrzeźwieniu może się wiązać z negatywnymi odczuciami, często bardzo silnymi.
Jednak często używa się tego sformułowania nieco na wyrost. Pojawia się zatem kac moralny po imprezie, po sylwestrze, czy po imprezie firmowej. Innymi słowy w sytuacji, gdy ktoś przeszacował swoje możliwości i przesadził z piciem w sytuacji towarzyskiej, być może popełniając przy tym szereg innych błędów – często nieświadomych, ledwie pamiętanych, skrytych w mgle dnia wczorajszego (urwany film).
Bardzo silne emocje mogą się wiązać z poczuciem kaca moralnego po zdradzie, po seksie pozamałżeńskim, po zbliżeniu z nieznaną osobą, bez zabezpieczenia, gdy nie jesteśmy w pełni świadomi swoich działań etc.
Tym bardziej, że sfera seksualności i wszelkich relacji intymnych jest w zachodnim kręgu cywilizacyjnym silnie wpisana w schemat ocen moralnych. Podłoże tego stanowi przede wszystkim ugruntowana przez wieki etyka chrześcijańska, której normy wciąż stanowią podstawę stosunków społecznych, nawet wśród osób niewierzących.
Dodatkowo należy zaznaczyć, że seks i miłość są same w sobie jednymi z najsilniej doświadczanych przeżyć psychofizycznych, zatem łamanie reguł w tej sferze często wiąże się z emocjami o bardzo dużym natężeniu.
Po czym jeszcze może występować kac moralny? Praktycznie po wszystkim, co wywołuje wstyd i poczucie winy. Po narkotykach. Po przegranym meczu u ambitnego sportowca. Po dokonaniu przestępstwa lub spowodowaniu wypadku.
Przyczyną moralniaka może być również obżarstwo, lenistwo, zaniechanie pomocy, nadmierna wylewność i szczerość, wypowiedzenie słów godnych pożałowania, utrata życiowej szansy i wiele innych.
Reklama
Objawy kaca moralnego
Główne objawy kaca moralnego to – tak jak zostało zaznaczone wyżej – wstyd i poczucie winy. Natomiast u różnych osób emocje te mogą manifestować się w zupełnie odmienny sposób.
Potencjalnie pojawiają się takie odczucia, stany i zachowania, jak:
- żal do samego siebie, z towarzyszącym mu uczuciem smutku, często bardzo głębokim;
- gniew, zachowania agresywne względem siebie i otoczenia (ludzi i przedmiotów);
- wycofanie, zapadnięcie we „własny świat”, apatia, niemożność podjęcia jakiejkolwiek aktywności;
- chęć ucieczki, ukrycia się, często związana z izolacją społeczną, zwłaszcza wobec osób, które były świadkami niegodnego zachowania (np. uczestników imprezy);
- wewnętrzne napięcie emocjonalne, niejednokrotnie połączone z objawami somatycznymi, takimi jak drżenia i kurcze mięśniowe, zwiększona potliwość, bełkotliwość mowy etc.;
- uporczywe analizowanie zaistniałej sytuacji, zastanawianie się, co poszło nie tak, czy można coś było zrobić lepiej, inaczej, „co by było, gdyby...”;
- próby racjonalizacji oraz wyparcia, z psychologicznego punktu widzenia mające na celu usprawiedliwienie się i „wybielenie” we własnych oczach, tak by zachować dobry obraz „ja”;
- składanie przed sobą oraz w obliczu innych osób obietnic poprawy („to był ostatni raz”), deklarowanie naprawienia wyrządzonych szkód.
Powyższa lista dowodzi, iż dokładne określenie na czym polega kac moralny jest stosunkowo trudne i silnie zindywidualizowane. Warto też zaznaczyć, że skala przeżywanych emocji oraz czas ich trwania także mogą się istotnie różnić.
Najgorszy kac moralny występuje z reguły u osób reprezentujących określone typy osobowości, często pozornie przeciwstawne. Silne negatywne emocje związane z popełnionym błędem przeżywają osoby z osobowością anankastyczną, których cechuje perfekcjonizm, krytycyzm względem siebie i innych, a także sztywne trzymanie się norm uważanych osobiście za najlepsze.
Piętnują oni wszelkie odstępstwa u ludzi, którymi się otaczają, ale też u siebie. Występowaniu moralniaka sprzyja też osobowość lękliwa (unikająca), której dominującymi cechami są obawa i wycofanie, a także między innymi niska samoocena oraz poszukiwanie akceptacji w oczach innych ludzi.
Z innej strony, bardzo źle na popełnione przez siebie amoralności mogą reagować osoby z osobowością narcystyczną. Choć nie zawsze się tak dzieje, zdarza im się odczuwać wstyd w związku z zaistnieniem sytuacji nie pasującej do idealnego wizerunku, jaki stworzyli we własnych oczach. Rzadziej towarzyszy temu poczucie winy.
Reklama
Ile trwa kac moralny?
Wpływ na to ile trwa kac moralny mają przede wszystkim okoliczności, konsekwencje amoralnego czy szkodliwego czynu, typ osobowości, ewentualne zaburzenia psychiczne, a nawet ogólny stan zdrowia.
Klasyczny moralniak związany z wypiciem alkoholu, czy to okazjonalnym i nadmiarowym, czy w przebiegu choroby alkoholowej, trwa z reguły krótko, kilka godzin, dzień lub dwa. Chyba, że konsekwencją upicia się były inne zdarzenia, takie jak zdrada, przypadkowy seks, czy spowodowanie wypadku samochodowego.
Ogromny kac moralny często wiąże się z jednostką chorobową, jaką jest depresja. Może on stanowić zarówno jedną z jej konsekwencji, jak też przyczynę. U osób z trwale pogorszonym nastrojem, zaniżoną samooceną i podwyższonym samokrytycyzmem (a więc typowymi objawami depresji), występuje naturalna predyspozycja do przeżywania moralniaków.
Z drugiej strony straszny kac, związany z poważnym przekroczeniem norm i wszelkimi tego konsekwencjami (na przykład zdrada prowadząca do rozpadu związku), może powodować trwałe pogorszenie samopoczucia, także u osób, które wcześniej nie doświadczały tego typu objawów.
Jeśli stan ten trwa nieprzerwanie przez dwa tygodnie, stanowi to przesłankę do wstępnego rozpoznania depresji, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu inne charakterystyczne dla niej symptomy.
Reklama
Jak się pozbyć kaca moralnego?
Jak poradzić sobie z kacem moralnym? Czy można to zrobić na własną rękę? Kiedy należy skorzystać z fachowej pomocy? Odpowiedź na te pytania także jest warunkowana charakterem przewiny oraz natężeniem objawów psychicznych.
Dla osób sięgających regularnie po kieliszek typowym sposobem na kaca moralnego jest tak zwane klinowanie, czyli mówiąc wprost, zapijanie smutku. Nie trzeba wyjaśniać, że jest to rozwiązanie destrukcyjne, prowadzące do utrwalenia uzależnienia i jako takie dalece niewskazane.
W wielu przypadkach naturalnym czynnikiem, który pozwala ukoić napady wstydu i poczucia winy, jest czas. W naturze ludzkiej psychiki jest dążenie do przywrócenia równowagi i dobrego obrazu samego siebie.
Za sprawą mechanizmów obronnych i adaptacyjnych umysł stosunkowo szybko obniża rangę zaistniałych wydarzeń, ewentualnie pomaga wyprzeć, wygumkować to co się stało.
W odpowiedzi na pytanie, jak pozbyć się kaca moralnego, najbardziej pożądaną reakcją z psychologicznego, społecznego i etycznego punktu widzenia, jest wyciągnięcie konstruktywnych wniosków.
W praktyce oznacza to przepracowanie problemu, zrozumienie tego co się stało i dlaczego się stało, zidentyfikowanie czynników, które doprowadziły do utraty kontroli. Dzięki temu łatwiej będzie w przyszłości uniknąć przykrych sytuacji.
Niekiedy wystarczy prosta konstatacja dotycząca własnych możliwości w kwestii ilości alkoholu, który może być spożyty bez większych negatywnych konsekwencji. Dobrze jest też poczynić w tej materii pewne zobowiązania, najlepiej przed samym sobą i dla siebie samego.
Osobną kwestią są ewentualne krzywdy poniesione przez inne osoby. Aby pozbyć się kaca moralnego, należy im w miarę możliwości zadośćuczynić. Warto też zaakceptować fakt, że nie wszystkie winy mogą zostać odpuszczone. Tak często jest w przypadku zdrady, przestępstwa, wypadku pod wpływem alkoholu.
Zdarzają się też sytuacje, kiedy samodzielne uporanie się z demonami dnia wczorajszego jest niemożliwe. Nie należy wówczas zwlekać i niezwłocznie poprosić o wsparcie.
Jak wyleczyć kaca moralnego z pomocą specjalisty? Istnieją dwie ścieżki. Pierwsza, zazwyczaj skuteczna, to psychoterapia. W przypadku incydentalnych wydarzeń stanowiących przyczynę moralniaka, często wystarcza kilka spotkań, chyba że zostaną przy okazji poruszone inne, głębsze problemy, stanowiące podłoże zarówno amoralnego zachowania, jak też silnej reakcji emocjonalnej w odpowiedzi na nie.
Czasem niezbędna może być pomoc psychiatryczna. Należy jednak pamiętać, że leki przeciwdepresyjne nie stanowią remedium w przypadku krótkotrwałych zaburzeń nastroju. Są one przepisywane jedynie osobom z pełnoobjawową depresją lub zaburzeniami o innej etiologii.
