Jak wygląda karczoch?
Karczoch zwyczajny to roślina z rodziny astrowatych, znana pod łacińską nazwą Cynara scolymus. Ziele karczocha dorasta do 2 metrów. Jego charakterystycznym elementem są kwiaty o fioletowej barwie, zebrane w kuliste kwiatostany, otoczone łuskowatymi liśćmi. Z tego też powodu za podobny do karczocha uznaje się oset. Liście omawianej rośliny osiągają szerokość około 30 cm i długość do 70 cm i są pozbawione kolców.
Ojczyzną tego warzywa jest najprawdopodobniej Etiopia, a terenami występowania są rejony Morza Śródziemnego - ciągnące się od Europy Południowej, poprzez Wyspy Kanaryjskie i Afrykę Północną, w tym Maroko i Libię. Z jego walorów smakowych i zdrowotnych korzystano w starożytnym Rzymie i Grecji, ale też znacznie wcześniej. Zdaniem M. Michalak-Majewskiej i D. Teterycz z Uniwersytetu Lubelskiego to najprawdopodobniej najstarsze warzywo świata.
Co więcej, jego pojawienie się w basenie Morza Śródziemnego można przypisać najazdom arabskim w VII wieku. Piszą o tym badacze z Uniwersytetu Łódzkiego, Maciej Kokoszko, Krzysztof Jagusiak, Zofia Rzeźnicka. Na polskich stołach karczoch pojawił się natomiast dopiero w XVII wieku.
Częścią jadalną jest przede wszystkim mięsiste dno kwiatostanowe. Z kolei korzeń karczocha to źródło cennej inuliny, która działa jak prebiotyk. Dzięki temu karczoch sprzyja zrzucaniu wagi. Znajdujące się w karczochu związki fenolowe wykorzystuje się w przemyśle mleczarskim krajów śródziemnomorskich.
Kard, kuzyn karczocha, nazywany też karczochem hiszpańskim, jest łudząco podobny do tej rośliny, ale jego część jadalną stanowią bielone ogonki.
Reklama
Jakie są rodzaje karczocha?
W obrębie gatunku o nazwie karczoch zwyczajny wyróżnia się trzy podgatunki. Pierwszy z nich to tzw. Cardunculus, czyli gatunek typowy. Drugi z nich to: flavescens Wiklung, a trzeci - Zingaroensis.
Warto też zwrócić uwagę na inny podział. Obok karczocha zwyczajnego wymienia się tu karczoch jerozolimski. Jest znacznie mniejszy i ma ciemniejszą skórkę. To również jadalny typ tego warzywa. Innym rodzajem jest też karczoch ostowy, który przypomina karczocha zwyczajnego poprzez podobne cechy wyglądu.
Na rynku ogrodniczym znane są również karczochy ozdobne, które nie nadają się do spożycia. Zdobią za to ogrody i balkony.
Reklama
Na czym polega uprawa karczocha?
Uprawa karczocha w Polsce jest trudna, ponieważ jest on rośliną, która preferuje ciepły klimat, nie jest odporna na mróz i rośnie w naszym kraju jako roślina jednoroczna. W krajach śródziemnomorskich to natomiast bylina wieloletnia.
Jak rośnie karczoch? Na początku tworzy bujną rozetę liści, która przekształca się w pęd kwiatostanowy. W pierwszym roku karczoch grubieje i staje się mięsisty. Na jego łodydze wykształca się kilka odrośli.
Jak uprawiać tę roślinę? Na początek przygotuj odpowiednie stanowisko. Karczoch dobrze czuje się na glebach próchnicznych i żyznych. Z uwagi na to, że źle znosi mrozy, powinien być uprawiany z rozsady.
Wystarczy, że nasiona karczocha wysiejesz do kilku doniczek z ziemią torfową. Następnie umieścisz je w ciepłym pomieszczeniu z dostępem do światła. Gdy sadzonki podrosną wówczas możesz wsadzić je do ziemi. Zanim jednak to zrobisz, zadbaj o nawóz w formie mieszanki z podwyższoną zawartością azotu.
Karczochy owocują od sierpnia do października. Wówczas przypada sezon na ich zbiór.
Reklama
Właściwości karczocha i wartości odżywcze
Karczoch to jedno z najbogatszych źródeł polifenoli, czyli substancji o działaniu antyoksydacyjnym. Ponadto polifenole mają działanie żółciopędne i żółciotwórcze, a przy tym obniżają poziom glukozy we krwi, co może być argumentem za stosowaniem tego typu warzyw przez osoby z cukrzycą.
Swoje właściwości zdrowotne karczochy zawdzięczają również obecności:
- witamin z grupy B, wspierający pracę układu nerwowego;
- wzmacniającej odporność witaminy C;
- witaminy E nazywanej witaminą wiecznej młodości;
- pierwiastkom: potasowi, cynkowi, magnezowi, wapniowi, fosforowi, wspierających gospodarkę organizmu, siłę kości, włosy, skórę oraz paznokcie.
Karczoch to również skarbnica błonnika przyspieszającego procesy trawienne. To niskokaloryczne i niskoglikemiczne warzywo, dlatego mogą po niego sięgać osoby na diecie odchudzającej i diabetycy.
W 100 g mieści się zaledwie 10 kcal. Dzięki temu można przypisać karczochowi właściwości odchudzające, a dokładniej działanie wspierające zrzucanie nadmiarowych kilogramów.
Surowcem zielarskim są z kolei liście, które zawierają flawonoidy, kwasy fenolowe i garbniki. Zioło karczocha wpływa na normalizację poziomu cholesterolu we krwi. Wykazuje również właściwości podnoszące zdolność przyswajania wapnia przez organizm.
Właściwości lecznicze karczocha odkryto w XIV wieku. Najpierw rozpoznano działanie substancji o nazwie cynaryna, która stanowiła doskonałe wsparcie w pracy wątroby oraz jelit. Substancja ta zmniejsza ryzyko stłuszczenia wątroby. Pomaga też przy różnych dolegliwościach związanych z układem pokarmowym, np. przy wzdęciach czy biegunkach. W Polsce w latach 60. i 70. XX wieku zbadano przeciwmiażdżycowe działanie wyciągu z liści karczocha, co potwierdziło takie właściwości tej rośliny.
W wielu suplementach diety łączony jest karczoch z omega-3. Takie połączenie wzmacnia wpływ wyciągu z karczocha w regulowaniu gospodarki tłuszczowej.
Reklama
Na co pomaga karczoch?
Wiesz już o wieloaspektowym działaniu karczocha. Warzywo pozytywnie wpływa na pracę wątroby, układu pokarmowego, w tym na dolegliwości związane ze wzdęciami, refluksem, a także biegunkami.
Jelita i żołądek są wręcz wzmacniane poprzez to warzywo. Dobrym rozwiązaniem jest również karczoch na cholesterol, ponieważ reguluje jego poziom. To warzywa jest doceniane także jako wsparcie na odchudzanie.
No co jeszcze pomaga wyciąg z karczocha? Różne preparaty z karczochem, np. soki albo tabletki wykazują działanie delikatnie obniżające ciśnienie krwi, dlatego po to warzywo mogą sięgać osoby z nadciśnieniem. Wśród wskazań do stosowania znajdują się również takie dolegliwości jak: dna moczanowa, stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamica żółciowa i zaburzenia trawienia tłuszczów.
Wiele osób zastanawia się, co jest lepsze na wątrobę karczoch czy ostropest. Tymczasem najlepsze rezultaty daje skojarzenie obu tych substancji. Ostropest ma silniejsze działanie antyoksydacyjne, ale - w przeciwieństwie do karczocha - nie potrafi uruchomić procesów produkcji żółci. Z tego powodu warto szukać preparatów łączących obie te rośliny.
Karczoch to również roślina polecana w przypadku problemów z trzustką. To składnik diety osób dotkniętych np. przewlekłym zapaleniem tego gruczołu, poniewaz stymuluje procesy trawienne. Co więcej, karczoch pomaga obniżyć poziom trójglicerydów, co przekłada się na korzystną pracę trzustki.
Reklama
Tabletki, sok, wyciąg, nalewka i inne preparaty z karczocha
Obecnie karczoch jest dostępny nie tylko w formie „naturalnej”, ale również w wielu wersjach do kupienia. Znane są m.in. tabletki z karczochem, które łączone z innymi substancjami wzmacniają jego działanie.
Wyciąg z tego warzywa można też zakupić w wersji do picia np. w formie:
- soku,
- oleju,
- herbaty do zaparzania.
Dużą popularnością cieszy się też nalewka z karczocha stosowana w przypadkach problemów trawiennych.
W aptece można też kupić różne preparaty, w tym leki oraz suplementy diety z wyciągiem z tej rośliny, z reguły przeznaczone do usprawnienia pracy wątroby. Bardzo często mają formę kapsułek, ale są też spotykane w wersji płynnej, tj. syrop z karczocha.
Dawkowanie karczocha
Sposób dawkowania tego typu preparatów dostępnych w sprzedaży został dokładnie opisany przez producentów i to do tych wskazówek należy się stosować.
Z reguły w przypadku tabletek z karczocha zalecaną dawką dzienną jest 1 tabletka przyjmowana przed posiłkiem.
Warto też wiedzieć, jak pić sok z karczocha. Podobnie przed jedzeniem można sięgać po ten płyn. W przypadku niektórych preparatów zalecana dawka to 3x dziennie po 10-20 ml. Dawkowanie soku z karczocha może się różnić w zależności od producenta danego środka.
Maksymalna dzienna dawka karczocha to z kolei 400-1920 mg.
Reklama
Jak przygotować karczochy? Obieranie
Zacznijmy od tego, jak obrać karczoch. Przygotowanie tej rośliny do jedzenia nie jest trudne. W przypadku świeżych warzyw wystarczy je obrać, odcinając łodygę nad nasadą, pozbyć się twardych liści i końcówki na 1/3 wysokości oraz usunąć włoski. Taki karczoch może zostać pokrojony, ale też zjedzony w całości, np. z dodatkiem oliwy z oliwek albo soku z cytryny.
Gdy już wiesz, jak wygląda obieranie karczocha, podejmij decyzję związaną z tym, w jaki sposób zaserwujesz tego typu przekąskę. Pamiętaj, że nie wszystkie warzywa wymagają obróbki cieplnej, o której zapewne znajdziesz mnóstwo informacji w Internecie. Te świeże nadają się do zjedzenia w wersji świeżej.
Jak jeść karczochy? Metody obróbki termicznej
Jeżeli jednak nie chcesz zjeść świeżych warzyw lub po prostu nie masz do nich dostępu i decydujesz się na ich obróbkę termiczną, warto poznać szczegóły w tym zakresie.
Świeże karczochy to zaledwie jedna z kilku opcji serwowania tego przysmaku. Chcąc nieco urozmaicić sobie posiłek, możesz zdecydować się na takie wersje karczocha jak:
- gotowany,
- z piekarnika,
- na parze,
- duszony,
- grillowany,
- suszony,
- w zalewie,
- kiszony,
- smażony,
- konserwowy,
- marynowany,
- w oleju.
Jak widać, każdy znajdzie wersję kulinarną, która będzie odpowiadać jego indywidualnych gustom.
Jak ugotować karczoch? Gotowanie tego warzywa nie jest zbyt skomplikowane. Roślinę wystarczy włożyć do garnka, zalać wodą, przyprawić solą oraz cytryną i przykryć pokrywką. Po 40 minutach gotowania nadaje się do zjedzenia.
W wersji z piekarnika karczoch jest pieczony przez około 30 minut w temperaturze 200 st. Celsjusza z dodatkiem soli, pieprzu, oliwy z oliwek oraz cytryny.
Przepisy z karczochem
Karczoch może być składnikiem wielu dań. W niektórych z nich gra pierwsze skrzypce, natomiast w innych to jedynie dodatek, który może mieć jednak znaczny wpływ na walory smakowe danej potrawy.
Smak karczocha jest lekko orzechowy, a przy tym łagodny i cierpki jednocześnie, co pozwala na ciekawe połączenia kulinarne.
W zasadzie to warzywo można zjadać o każdej porze dnia. Na śniadanie zaserwuj sobie pastę na nim bazującą, na obiad dodaj karczoch do pizzy, zaserwuj go:
- w sałatce,
- z mięsem,
- jako podstawę zupy,
- wraz z makaronem, np. w formie pesto albo sosu.
W ramach podwieczorku przygotuj tartę z karczochami. W przypadku młodych roślin, można zjeść je na surowo, np. z dodatkiem oliwy z oliwek.
Bardzo szlachetną formą jest danie z karczocha ugotowanego na parze lub w lekko osolonej wodzie. Warzywo następnie wystarczy skropić sokiem z cytryny i podawać np. z dodatkiem sałaty.
Warto też zblendować karczochy z suszonymi pomidorami, anchois i migdałami, a następnie dodać do makaronu. To proste, a jednocześnie sycące danie.
Działanie uboczne spożywania karczocha
Gdy mowa o skutkach ubocznych jakiejkolwiek rośliny, zwykle zastanawiamy się najpierw nad tym, czy wywołuje alergię. Okazuje się, że z reguły karczoch nie jest źródłem uczuleń. Jednak u niektórych osób uczulonych na rośliny z rodziny astrowatych może spowodować reakcję alergiczną. Alergia objawia się w postaci obrzęku języka i niedrożności dróg oddechowych.
Czy karczoch szkodzi? Z reguły nie. To bezpieczne warzywo. Bardzo rzadko w przypadku zjedzenia jego nadmiernych ilości pojawiają się skutki uboczne związane z biegunką, wzdęciami i utratą apetytu. Dlatego zawsze należy obserwować swoje reakcje i gdy zauważymy, że warzywo nam nie służy, po prostu z niego zrezygnować.
Przeciwwskazania do jedzenia karczocha
Kiedy wyłączyć z diety spożywanie tego warzywa? Przeciwwskazaniem do spożywania karczocha jest przede wszystkim alergia na rośliny z rodziny astrowatych, do których on należy. Po to warzywo, a także preparaty, np. sok z karczocha czy suplementy diety w formie tabletek, w których został użyty ten składnik, nie powinno się sięgać również w przypadku kamicy żółciowej i niedrożności dróg żółciowych.
Warto pamiętać, by karczochy w ciąży były stosowane w porozumieniu z lekarzem, ponieważ nie ma dostatecznie wielu badań, które potwierdzałyby wpływ tej rośliny na organizm ciężarnej oraz rozwój ludzkiego płodu.
Ze względów bezpieczeństwa nie powinno się podawać tej rośliny dzieciom, ponieważ wciąż brakuje wystarczającej wiedzy o wpływie karczochów na rozwijający się organizm.
Gdzie kupić karczochy? Cena
To, jakie koszty poniesiesz za zakup karczochów, zależeć będzie przede wszystkim od ogólnej sytuacji gospodarczej, formy karczocha (zakup warzywa czy np. suplementu diety albo innych produktów na jego bazie, w tym olejków albo herbaty) oraz planowanej ilości kupowanego surowca. Znacznie mniej zapłacisz za kilogram, bezpośrednio u producenta, czyli u rolnika, a przy tym decydując się na ilości hurtowe.
Miejscami, gdzie zakupisz karczoch będzie sklep spożywczy, skup warzyw i owoców, a także sklepy internetowe. Z kolei suplementy diety, soki i inne preparaty na bazie karczocha kupisz w sklepach zielarskich.
Cena karczochów to obecnie około 8-9 zł za 250 g. W takich opakowaniach zwykle pakowany jest karczoch w ogólnodostępnych sklepach. Natomiast za 1 kg trzeba będzie już zapłacić kilkadziesiąt złotych. Koszt soku z karczocha to około 32 zł za 1 l. Jednak płyn sprzedawany jest zwykle w mniejszych opakowaniach, co proporcjonalnie obniża tę wartość.
Za suplementy diety z karczochem zapłacisz około 30 zł za 20-30 tabletek.
