Co to jest i gdzie powstaje komórka jajowa?
Wydawałoby się, że odpowiedź na pytanie: co to jest komórka jajowa - jest bardzo prosta. Oocyt to żeńska gameta, czyli komórka rozrodcza, umożliwiająca rozmnażanie płciowe.
Wiemy też, że połączenie komórki jajowej z męską gametą (plemnikiem) może prowadzić do powstania nowego organizmu. To prawda, jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, gdzie i kiedy powstają komórki jajowe.
Teoretycznie mamy świadomość, że komórki jajowe powstają w żeńskich narządach płciowych - jajnikach.
Jednak nie każdy wie, że proces ich tworzenia, znany jako oogeneza, rozpoczyna się już w życiu płodowym dziewczynki, kiedy to tworzone są tzw. oocyty pierwotne.
Ich dalszy rozwój zostaje zatrzymany na różnych etapach podziałów genetycznych, aż do momentu dojrzewania kobiety. Każdego miesiąca, pod wpływem hormonów, kilka oocytów wznawia swój rozwój, z czego zazwyczaj tylko jeden osiąga pełną dojrzałość i jest gotowy do uwolnienia podczas owulacji.
W takim razie - ile komórek jajowych ma kobieta? Wyjaśniamy, że każda dziewczynka rodzi się z ograniczoną liczbą oocytów, która wynosi około 1-2 milionów, jednak do okresu dojrzewania większość z nich obumiera w procesie zwanym atrezją.
W okresie rozrodczym kobiety, czyli mniej więcej od pokwitania do menopauzy, pozostaje około 300 000 do 400 000 oocytów, z których tylko około 400 dojdzie do pełnej dojrzałości i zostanie uwolnionych podczas owulacji.
Reklama
Jak wygląda komórka jajowa? Czy widać ją gołym okiem?
Odpowiedź na pytanie: jakiej wielkości jest oocyt, jest zaskakująca. Komórka jajowa jest jedną z największych komórek w ludzkim ciele, co sprawia, że w niektórych przypadkach można ją zauważyć gołym okiem.
Średnica komórki jajowej wynosi około 100 mikrometrów (0,1 mm). Wielkość wyróżnia ją na tle innych komórek - dla porównania na przykład komórki czerwonych krwinek mają średnicę około 7-8 mikrometrów.
Jeżeli jesteśmy ciekawi, jak wygląda komórka jajowa to, chociaż graniczy to z możliwościami percepcji ludzkiego oka, lepiej oglądać ją pod mikroskopem.
Budowa komórki jajowej jest dość złożona - najważniejszymi elementami, które pełnią istotną rolę w procesie zapłodnienia i rozwoju zarodka, są:
- bogata w zasoby odżywcze cytoplazma, która w pierwszych dniach po zapłodnieniu dostarcza niezbędnych składników odżywczych dla zarodka. Zawiera ona również organella, które są niezbędne do życia komórki;
- jądro komórkowe, które zawiera materiał genetyczny komórki w postaci chromatyny. W tym miejscu, uwzględniając często pojawiające się w gabinetach ginekologów pytanie: ile chromosomów ma komórka jajowa, wyjaśniamy, że jądro oocytu przechowuje haploidalny zestaw chromosomów (23 chromosomy), co oznacza, że zawiera tylko jedną kopię każdego chromosomu;
- osłonka przejrzysta (zona pellucida) to galaretowata warstwa otaczająca cytoplazmę oocytu. Pełni funkcję ochronną i jest kluczowa w procesie rozpoznawania i wiązania plemników. Zona pellucida umożliwia tylko jednemu plemnikowi przeniknięcie i zapłodnienie oocytu, zapobiegając polispermii (przeniknięciu wielu plemników);
- błona komórkowa otacza całą komórkę, regulując transport substancji na zewnątrz i do wewnątrz komórki. Jest również zaangażowana w przekazywanie sygnałów podczas interakcji z plemnikiem.
Reklama
Kiedy uwalnia się komórka jajowa?
Moment, kiedy dojrzała komórka jajowa uwalnia się z jajnika to owulacja - kluczowy proces w cyklu menstruacyjnym kobiety. Owulacja jest wynikiem złożonej interakcji hormonów płciowych, które regulują zarówno proces uwolnienia komórki jajowej, jak i przygotowanie ciała kobiety do możliwej ciąży.
Spośród kluczowych hormonów biorących udział w tym procesie warto wymienić:
- gonadotropinę uwalniającą GnRH - hormon wydzielany przez podwzgórze, który stymuluje przysadkę mózgową do produkcji hormonów FSH i LH;
- hormon folikulotropowy (FSH) - wydzielany przez przysadkę mózgową, który stymuluje wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, zawierających oocyty;
- lutropinę (LH) - również wydzielana przez przysadkę, odgrywa kluczową rolę w procesie owulacji. Gwałtowny wzrost stężenia LH, znany jako szczyt LH, jest sygnałem do uwolnienia dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego;
- estrogeny - hormony produkowane przez rozwijające się pęcherzyki jajnikowe, które wpływają na wzrost i regenerację błony śluzowej macicy (endometrium) oraz na zwiększenie stężenia LH;
- progesteron - hormon wydzielany przez ciałko żółte, które formuje się z resztek pęcherzyka po owulacji. Progesteron pomaga utrzymać odpowiednie warunki w endometrium na wypadek zagnieżdżenia się zarodka.
Jak widać, owulacja to złożony proces hormonalny, a moment jej występowania różni się u poszczególnych kobiet. Tymczasem w gabinetach ginekologicznych pacjentki często pytają, co ile powstaje dojrzała komórka jajowa.
Ze względu na fakt, iż długość cyklu może się znacząco różnić u poszczególnych kobiet, przestrzegamy przed powtarzaniem popularnego przekonania, że dojrzała komórka jajowa powstaje w 14 dniu.
W typowym, 28-dniowym cyklu menstruacyjnym owulacja rzeczywiście średnio występuje w 14. dnia cyklu, jednakże u kobiety z 35-dniowym cyklem, owulacja może nastąpić około 21. dnia.
Planując powiększenie rodziny, nawet w przypadku regularnych cykli, warto wprowadzić metody, które dokładniej określą moment owulacji, takie jak testy owulacyjne, pomiar temperatury czy obserwacja śluzu.
Niezależnie od długości cyklu, która może być różna, przebieg owulacji składa się z tych samych faz:
- faza folikularna rozpoczyna się pierwszego dnia cyklu menstruacyjnego i trwa do momentu owulacji. Pod wpływem FSH, pęcherzyki jajnikowe rosną i dojrzewają, a jeden z nich staje się dominujący. Estrogeny wydzielane przez pęcherzyki zwiększają poziom LH;
- owulacja zazwyczaj następuje około 14 dni przed następną menstruacją (co w typowym 28-dniowym cyklu przypada na około 14. dzień, ale przypominamy - zależy to od tego, ile dojrzewa komórka jajowa). Szczyt LH powoduje pęknięcie dominującego pęcherzyka i uwolnienie oocytu, który jest następnie przechwytywany przez jajowody;
- faza lutealna następuje po uwolnieniu oocytu, kiedy resztki pęcherzyka formują ciałko żółte, które wydziela progesteron. Hormon ten pomaga stworzyć w macicy odpowiednie warunki na wypadek ciąży. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, poziomy progesteronu i estrogenu spadają, prowadząc do menstruacji.
Ile żyje komórka jajowa po owulacji?
Kwestia, ile żyje komórka jajowa po pęknięciu pęcherzyka czyli de facto - jak długo jest zdolna do zapłodnienia jest kluczowa dla osób planujących ciążę. Po owulacji komórka jajowa jest żywotna i zdolna do zapłodnienia przez ograniczony czas - najczęściej przez około 12-24 godzin. To okno jest kluczowym momentem, w którym możliwe jest zajście w ciążę.
Jednakże, okres, w którym kobieta może zajść w ciążę, wykracza ponad to, jak długo żyje komórka jajowa. Warto wiedzieć, że ludzkie plemniki mogą przetrwać w żeńskim układzie rozrodczym nawet do 5 dni po stosunku. Oznacza to, że stosunek płciowy, który ma miejsce na kilka dni przed owulacją, może prowadzić do zapłodnienia, jeśli plemniki pozostają żywe do czasu, gdy komórka jajowa stanie się dostępna.
Zatem czas, w którym możliwe jest zajście w ciążę, powinien być rozszerzony - zazwyczaj okres kilku dni przed i dzień po owulacji uważany jest za najbardziej płodny w cyklu menstruacyjnym kobiety.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Jak dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej?
Proces połączenia komórki jajowej z plemnikiem, znany jako zapłodnienie, jest kluczowym momentem w rozpoczęciu ciąży.
Zanim jednak do niego dojdzie, droga plemnika do komórki jajowej wiedzie przez cały żeński układ rozrodczy, zaczynając od pochwy, przez szyjkę macicy i macicę, aż do jajowodów, gdzie finalnie plemnik i komórka jajowa spotykają się.
Po drodze, plemniki przechodzą proces kapacytacji, który zwiększa ich ruchliwość i zmienia strukturę ich membrany, aby mogły efektywniej przebić się przez galaretowatą osłonkę komórki jajowej. Plemniki muszą użyć akrosomu, aby rozłożyć tę osłonkę i dotrzeć do błony komórkowej oocytu.
Dotychczas uważano, że plemnik, który pierwszy dotrze i skutecznie przebije się przez osłonkę, zapładnia oocyt. Dziś już wiemy, że to komórka jajowa wybiera plemnik, który ją zapłodni.
Badanie przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Sztokholmskiego udowodniło, że w płynie pęcherzykowym komórki jajowej powstają substancje zwane chemoatraktantami, które przyciągają plemniki, a oocyty mają swoje preferencje do wyboru materiału od konkretnego mężczyzny.
Co ciekawe, naukowcy potwierdzili, że wybór komórki jajowej nie musi być tożsamy z wyborem dokonanym przez kobietę.
Gdy błona komórkowa plemnika łączy się z błoną komórki jajowej, plemnik wstrzykuje swój materiał genetyczny do wnętrza oocytu.
W momencie zapłodnienia komórka jajowa uruchamia reakcję kortykalną - wydziela substancje, które powodują zmiany w osłonie przejrzystej, uniemożliwiając innym plemnikom jej przeniknięcie. Zapobiega to polispermii, czyli wniesieniu do komórki jajowej materiału genetycznego z więcej niż jednego plemnika.
Następnie zapłodniona komórka jajowa zaczyna się dzielić, tworząc zygotę, a potem blastocystę. Jednocześnie zaczyna się jej podróż - zapłodniona komórka jajowa wędruje w kierunku macicy, gdzie zwykle około 6-10 dni po zapłodnieniu dochodzi do jej zagnieżdżenia w błonie śluzowej.
Jest to etap kluczowy dla rozwoju ciąży, ponieważ zagnieżdżona blastocysta zaczyna wytwarzać hormony niezbędne do jej utrzymania.
Kobiety często pytają, jakie są objawy implantacji zarodka - najczęściej pojawia się plamienie, delikatne skurcze, ale już wyraźny ból i obecność skrzepów to sygnały wskazujące na konieczność konsultacji medycznej.
Reklama
Co się dzieje, gdy komórka jajowa nie zostanie zapłodniona?
W podręcznikach biologii zazwyczaj szeroko opisany jest proces zapłodnienia, jednak - co dzieje się, gdy komórka jajowa nie zostanie zapłodniona? Organizm kobiety ma i tutaj ustaloną kolejność działań.
Jeżeli do zapłodnienia nie dojdzie, oocyt obumiera w ciągu 24 godzin po owulacji i zaczyna się rozkładać. Proces ten jest naturalną częścią regularnego cyklu menstruacyjnego kobiety.
Kiedy komórka jajowa obumiera, jej resztki są wchłaniane przez organizm albo zostają wydalone wraz z miesiączką.
Reklama
Zamrażanie komórek jajowych - po co mrozić jajeczka?
Zamrażanie komórek jajowych, znane również jako krioprezerwacja oocytów, to procedura medyczna polegająca na zamrażaniu i przechowywaniu komórek jajowych kobiety w celu zachowania jej płodności na przyszłość.
Proces ten jest szczególnie wartościowy dla kobiet, które chcą opóźnić macierzyństwo z różnych przyczyn, takich jak kariera zawodowa, brak partnera, lub konieczność przejścia leczenia mogącego wpływać na płodność, np. chemioterapii.
Proces ma kilka etapów:
- Początkowo kobieta przechodzi przez fazę stymulacji hormonalnej, która ma na celu zwiększenie liczby produkowanych dojrzałych komórek jajowych. Używa się do tego leków hormonalnych, które są podawane przez kilka dni.
- Następnym etapem jest pobranie komórek jajowych za pomocą cienkiej igły prowadzonej pod kontrolą USG. Procedura ta jest zwykle przeprowadzana w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym, co minimalizuje dyskomfort.
- Zamrożenie komórek jajowych metodą witryfikacji przebiega błyskawicznie, aby zapobiec tworzeniu się kryształów lodu, które mogłyby uszkodzić komórki.
Co ważne - mrożenie komórek jajowych można przeprowadzać kilka razy, zależnie od indywidualnych potrzeb i zdrowia kobiety.
Nie ma ściśle określonej górnej granicy liczby cykli pobierania komórek jajowych, ale każda procedura jest uzależniona od reakcji organizmu na leczenie hormonalne i ogólnego stanu zdrowia pacjentki.
Pobieranie komórek jajowych jest zazwyczaj krótkotrwałe i przeprowadzane pod znieczuleniem, co minimalizuje ból. Większość kobiet odczuwa jedynie niewielki dyskomfort po zabiegu, taki jak lekkie krwawienie czy ból w okolicy jajników. Są to typowe objawy, które zwykle szybko mijają.
Zamrażanie komórek jajowych daje kobietom możliwość planowania przyszłości własnej rodziny i zachowania płodności na wypadek zmian życiowych lub stanów zdrowia, które mogłyby wpłynąć na ich naturalną zdolność do posiadania dzieci. Jest to technologia, która otwiera nowe możliwości w zakresie planowania rodziny i ochrony płodności.
Reklama
Oddanie komórek jajowych, czyli jak zostać ich dawczynią
Oddanie komórek jajowych, znane także jako donacja oocytów, to proces, w którym kobieta dobrowolnie przekazuje swoje oocyty innym osobom, aby umożliwić im posiadanie dzieci.
Procedura ta jest często rozwiązaniem dla par borykających się z problemami z płodnością, dla których inne metody leczenia nie przynoszą rezultatów.
Kryteria dla dawców są dość rygorystyczne - nie każda kobieta może zostać dawczynią komórek jajowych. Zazwyczaj kliniki stosują ściśle określone kryteria, aby zapewnić zdrowie i bezpieczeństwo zarówno dla dawcy, jak i potencjalnego dziecka.
Do najczęstszych kryteriów należą:
- wiek, zazwyczaj między 21 a 35 lat,
- dobry stan zdrowia fizycznego i psychicznego,
- brak genetycznych i dziedzicznych chorób w rodzinie,
- brak uzależnień (np. od narkotyków czy alkoholu),
- zdolność do przejścia przez pełny cykl medyczny i psychologiczny.
Proces dawstwa komórek jajowych przebiega podobnie jak przygotowanie komórek do zamrożenia. Najpierw dawca przechodzi przez proces stymulacji hormonalnej, aby zwiększyć liczbę dojrzałych komórek jajowych. Oocyty pobierane są w procedurze ambulatoryjnej, zazwyczaj pod krótkotrwałym znieczuleniem.
Oczywiście pobieranie komórek jajowych może mieć skutki uboczne - najczęściej będą to:
- dyskomfort,
- ból brzucha,
- krwawienie,
rzadziej infekcje, w bardzo rzadkich przypadkach także zespół hiperstymulacji jajników (OHSS).
Trzeba też brać pod uwagę możliwe emocjonalne lub psychologiczne skutki wynikające z oddania swojego materiału genetycznego - jest to bardzo indywidualna kwestia, wymagająca wcześniejszego przemyślenia.
Osoby rozważające donację często zastanawiają się, ile razy można oddać komórki jajowe?
Zaznaczamy, że nie ma ścisłej granicy liczby donacji, ale banki komórek jajowych mają swoje protokoły określające maksymalną liczbę cykli, które kandydatka na dawczynię komórek jajowych może przejść, często jest to od 3 do 6 cykli. Limit ten zapewnia bezpieczeństwo jej zdrowia i minimalizuje ryzyko długoterminowych skutków ubocznych.
Niektóre dawczynie są także rekompensowane finansowo, co może być czynnikiem motywującym. Jednak najistotniejszym powodem jest chęć pomocy osobom, które bez tej formy wsparcia nie mogłyby mieć dzieci.
Donacja komórek jajowych jest zatem poważnym i odpowiedzialnym działaniem, które wymaga przemyślenia i zaangażowania, ale dla wielu par może stanowić jedyną szansę na posiadanie biologicznych dzieci.
