Koper włoski, czyli fenkuł - jak wygląda?
Koper włoski, zwany także fenkułem włoskim lub po prostu fenkułem jest rośliną należącą do rodziny selerowatych.
Często nazywany jest także dzikim koperkiem, ale nie wolno mylić go z koprem ogrodowym, czyli popularnym koperkiem, który często gości na naszych stołach. Te dwie rośliny pochodzą z tej samej rodziny, ale to dwa różne rodzaje.
Koper zwyczajny, czyli koperek to roślina jednoroczna, której podstawowym elementem o wartościach odżywczych są liście. W przypadku kopru włoskiego zasadnicze znaczenie mają jego bulwy. Fenkuł jest także nazywany koprem anyżowym z uwagi na swój słodki anyżowo-lukrecjowy smak.
Pierwotnie fenkuł pojawiał się tylko w obszarze Morza Śródziemnego, gdzie był powszechnie stosowany, jako warzywo o leczniczych właściwościach.
Obecnie uprawiany jest nie tylko w wielu krajach Europy, ale także w Azji i Ameryce Północnej. Od pewnego czasu jego uprawa dotarła także do Polski, chociaż nie do końca sprzyja mu tutaj chłodniejszy klimat. Główna produkcja kopru włoskiego skupia się jednak w Chinach i Indiach.
Historia uprawy włoskiego kopru sięga czasów starożytnych. Pozytywne działanie rośliny znali już Chińczycy, Rzymianie i Egipcjanie. Uważali, iż nasiona fenkułu wzmacniają pracę nerek, poprawiają trawienie oraz stymulują proces laktacji.
Z tego powodu już w tamtych czasach zalecano picie naparów z kopru kobietom karmiącym piersią.
W starożytnych Indiach fenkuł traktowany był, jako afrodyzjak i sporządzano z niego mikstury miłosne. W czasach średniowiecznych uważano, iż uwalnia od czarów i ma moce magiczne oraz pozytywnie działa na zdrowie.
Z pewnością koper należy do najstarszych roślin wykorzystywanych przez człowieka w celach leczniczych.
Jak wygląda koper włoski? Roślina osiąga wysokość nawet do 2 metrów. Posiada proste łodygi, pokryte woskowatym nalotem.
Pędy kopru są dość mocno rozgałęzione i ulistnione. Pierzaste liście wraz z łodygą tworzą bulwę kopru włoskiego, która przechodzi w gruby i mięsisty korzeń o żółtawej barwie.
Bulwa nie jest jedyną częścią jadalną, ale także z nasion fenkułu można przygotowywać herbatę. Koper kwitnie od lipca do września w formie żółtych kwiatów na szczytach pędów. Jesienią kwiaty przekształcają się w owoce.
Uprawa kopru włoskiego wymaga nasłonecznionego i ciepłego miejsca, które powinno być dodatkowo osłonięte od wiatru.
Dobre zbiory daje przepuszczalna i żyzna gleba o odczynie zasadowym. Ziarna kopru wysiewa się na przełomie maja i czerwca. Fenkuł w ciepłym klimacie uprawiany jest, jako roślina dwuletnia, ale w Polsce jest rośliną jednoroczną.
Reklama
Właściwości i działanie kopru włoskiego
Lecznicze właściwości kopru włoskiego wynikają z jego składu i dużej zawartości potasu, manganu, kwasu foliowego i witaminy K oraz C. Dodatkowo fenkuł zawiera cynk, żelazo, fosfor, witaminę A i witaminy z grupy B oraz polifenole.
Koper włoski, źródło tak wielu witamin, związków polifenolowych i składników mineralnych jest zdrowy i pozytywnie wpływa na organizm.
Działanie kopru włoskiego to przede wszystkim:
- zmniejszanie napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego,
- łagodzenie bólu, spowodowanego wzdęciami,
- wytwarzanie większej ilości soku żołądkowego,
- zwiększenie wydzielania żółci,
- wsparcie dla prawidłowych czynności trawiennych,
- wzmacnianie ruchów perystaltycznych jelit,
- wspieranie pracy nabłonka rzęskowego i wspomaganie wydzielania śluzu w gardle i tchawicy,
- działanie uspokajające,
- działanie moczopędne, ale w niewielkim zakresie,
- delikatne działanie przeciwzapalne,
- wpływ na wydzielanie mleka u kobiet karmiących piersią,
- zmniejszanie apetytu i zwiększenie uczucia sytości,
- wsparcie w leczeniu chorób o podłożu bakteryjnym, grzybiczym i pasożytniczym (głównie świerzb i wszawica),
- zwiększenie ogólnej odporności organizmu.
Oto katalog najważniejszych dolegliwości, na które pomaga koper włoski:
- wzdęcia - dzięki rozkurczowemu działaniu na mięśnie przewodu pokarmowego wspomaga trawienie i działa wiatropędnie, ułatwiając wydalanie nadmiernej ilości gazów,
- ból brzucha - zwiększając pracę enzymów żołądkowych działa kojąco na tego typu bóle,
- kolki - dzięki zawartości substancji, które działają rozkurczowo. Warto jednak pamiętać, aby zawsze skonsultować z lekarzem pediatrą podawanie herbatek z kopru dzieciom (szczególnie do 4 roku życia),
- zaparcia - koper włoski pobudza trawienie i pracę jelit, ułatwiając wypróżnianie. Sprawdza się także w spastycznych zaparciach, czyli długotrwałych zatrzymaniach stolca wywołanych zaciskaniem jelita wokół mas kałowych,
- pasożyty - skutecznie zwalcza pasożyty w układzie pokarmowym, moczowym, krążenia i w skórze,
- zgaga - koper pobudza wydzielanie soków trawiennych i neutralizuje kwasy żołądkowe,
- kaszel - w owocach kopru włoskiego znajdują się olejki, które pobudzają błony śluzowe dróg oddechowych i ułatwiają odkrztuszanie,
- problemy ze skórą - olejki z kopru oczyszczają skórę, nawilżają, a dzięki zawartości witaminy C i wielu składników odżywczych przeciwdziałają wiotczeniu naskórka,
- objawy menopauzy - poprawa jakości snu i zmniejszenie suchości pochwy,
- łagodzenie bólu miesiączkowego.
Dodatkowo fenkuł pozytywnie działa na jelita, ponieważ chroni je i zwiększa ich motorykę. Koper włoski działa na jelita rozkurczowo, wiatropędnie, zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit i przeciwdziała nadmiernej fermentacji, pobudzając je do pracy.
Ponadto wpływa również na pracę wątroby, dzięki zawartości aktywnych olejków i przeciwutleniaczy. Ogranicza stłuszczenie wątroby i przeciwdziała stanom zapalnym.
Reklama
Koper włoski w ciąży, przy karmieniu i na laktację
Stosowanie kopru włoskiego w ciąży należy skonsultować z lekarzem i postępować ściśle z zaleceniami.
Z czego wynika taka ostrożność? Jeden z aktywnych składników fenkułu, jakim jest anetol, posiada działanie toksyczne i teratogenne, czyli takie, które zakłóca prawidłowy rozwój i wzrost płodu. Jego działanie w organizmie kobiety może nawet wywołać poronienia we wczesnym etapie ciąży.
Najlepiej stosować koper w postaci roztworów wodnych. Picie w ciąży herbatki z kopru włoskiego jest dozwolone, ale w niewielkich ilościach i dosyć rzadko.
Przeciwwskazania wynikają także ze sporej zawartości fitoestrogenów, których poziom u ciężarnych kobiet jest już wystarczająco wysoki.
Szczególna ostrożność zalecana jest również mamom, które stosują koper włoski przy karmieniu piersią.
Istnieje obawa, iż szkodliwy anetol przedostanie się do mleka matki i tym samym do organizmu karmionego maluszka. Koper włoski może wpłynąć na smak mleka i tym samym zniechęcać malucha do ssania.
Ostatnio wiele wątpliwości budzi picie naparów z kopru włoskiego na laktację. Owoce kopru traktowane są od dawna, jako zioła pobudzające laktację. Zaliczamy je do galakgtogogów, czyli substancji pobudzających ten proces.
Herbatka z kopru włoskiego dla mamy karmiącej może wspierać laktację, ale nie zawsze jest wskazana dla karmionych dzieci z uwagi na możliwość przedostania się do ich organizmu niebezpiecznych substancji.
Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i wszelkie działania konsultować z lekarzem.
Reklama
Koper włoski dla niemowlaka i noworodka
Według popularnej od lat opinii, koper włoski dla noworodka i niemowlaka to środek łagodzący bóle brzucha, likwidujący zaparcia i wzdęcia. Fenkuł faktycznie posiada takie działanie, szczególnie, gdy jest stosowany u dorosłych lub starszych dzieci.
Maluchy wymagają większej ostrożności przy wprowadzaniu do diety kolejnych produktów i napojów. Rodzice powinni zawsze konsultować taki fakt z lekarzem pediatrą, gdyż naturalne środki nie zawsze są dobre dla małych dzieci.
Według Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia dzieci (ESPGHAN) dzieci do 4 roku życia nie powinny spożywać kopru włoskiego, (tzn. olejku i herbaty z kopru włoskiego).
Zgodnie z takim stanowiskiem niewskazana jest herbatka z kopru włoskiego dla noworodków i niemowląt. To podejście podyktowane jest brakiem badań w zakresie bezpieczeństwa stosowania fenkułu u dzieci w tej grupie wiekowej.
Podawanie herbatek koperkowych młodszym dzieciom trzeba skonsultować z lekarzem. Fenkuł dla niemowlaka można stosować tylko w formie przeznaczonej dla dzieci i zgodnie ze wszystkimi zaleceniami producenta takiego produktu.
Reklama
Herbata z kopru włoskiego - dla kogo?
Wiemy już, że herbata z kopru włoskiego nie zawsze wskazana jest dla małych dzieci, ale często przeznaczona jest dla dorosłych.
Herbata jest jedną z najpopularniejszych form stosowania fenkułu, dlatego też osoby dorosłe chętnie sięgają po ten ziołowy napar, który wspiera organizm przy różnych dolegliwościach.
Oto najważniejsze właściwości herbaty z kopru włoskiego:
- działanie rozkurczowe i pomoc w redukowaniu wzdęć,
- działanie antyoksydacyjne,
- działanie przeciwzapalne,
- łagodzenie bólów żołądka przy chorobach, które wywołują nieprawidłowe działanie przewodu pokarmowego (np. zespół jelita grubego),
- regulowanie poziomu cukru we krwi,
- dla kobiet - wsparcie przy dolegliwościach menstruacyjnych.
Skuteczne działanie herbaty z kopru włoskiego jest widoczne u osób, które zmagają się z cukrzycą, insulinoopornością lub innymi chorobami, które są uzależnione od poziomu cukru we krwi.
Ile razy dziennie pić herbatę z kopru? Warto pić 1-2 szklanki tej herbaty dziennie, najlepiej po posiłkach. Taką dawkę można rozłożyć na raty i pić na przykład 4 razy dziennie po pół szklanki napoju.
Inne formy zastosowania kopru włoskiego
Istnieje wiele sposobów zastosowania nasion fenkułu. Oto popularne formy zastosowania kopru włoskiego:
- napar - z suszonych owoców kopru,
- olej i olejek eteryczny - pozyskiwany poprzez destylację owoców kopru włoskiego z parą wodną, używany do masażu, kąpieli czy aromaterapii,
- suszony - przyprawa do zup, sosów, wypieków i ciast oraz potraw z ryb i owoców morza,
- mielony - smak słodko ziołowy, przeznaczony do wielu potraw, głównie ciężkostrawnych,
- nalewka - reguluje pracę jelit i działa wiatropędnie, można ją pić po jednym kieliszku dwa razy dziennie,
- wyciąg - pobudza trawienie, idealny po posiłku,
- tabletki - uzupełniają codzienną dietę w składniki, które wspierają pracę jelit i procesy trawienne,
- syrop - pomaga na kolkę jelitową i kaszel.
Reklama
Zastosowanie kopru włoskiego w kuchni
Koper włoski to bardzo popularny składnik włoskiej kuchni coraz częściej używany w kuchni polskiej.
Co zrobić z kopru włoskiego? Fenkuł może być składnikiem wielu potraw gotowanych, grillowanych duszonych, można go także jeść na surowo. Idealnie pasuje do mięs i ryb, zup, sosów, gulaszu czy zapiekanek.
Jest aromatyczny, a do jedzenia nadają się wszystkie jego części. Przepisy na dania z fenkułem warto wprowadzić do kuchni nie tylko z uwagi na właściwości zdrowotne, ale także lekko słodki aromat i możliwości wzbogacenia walorów smakowych.
Oto kilka propozycji przepisów z koprem włoskim w roli głównej:
- sałatka - wystarczy do umytych i pokrojonych bulw kopru dodać inne składniki, w zależności od upodobań kulinarnych, wymieszać i przyprawić do smaku. Przykładem jest połączenie kopru z ogórkiem zielonym, rzodkiewką, cebulą, sokiem z cytryny i oliwą,
- surówka - na przykład połączenie pokrojonej bulwy z marchewką, cytryną, musztardą, koperkiem, solą i pieprzem,
- na ciepło - bulwy kopru można delikatnie ugotować, a w zasadzie podgotować, pokroić, przesmażyć na maśle, dodać czosnek i oliwki oraz posypać parmezanem,
- zupa - pokrojony koper można podsmażyć i następnie ugotować z porem i tymiankiem, dodać pokrojony batat i przyprawić do smaku. Każdą zupę z fenkułu możemy zmiksować, aby otrzymać zupę krem,
- koper duszony - wystarczy pokroić bulwę, posiekać listki kopru i dusić w oliwie wraz z cebula przez 5-10 minut, mieszając. Dodać pokrojone ziemniaki i gotować do miękkości,
- koper smażony - nazywany we Włoszech Finocchi in padella. Wystarczy wrzucić na patelnię z oliwą pokrojony koper włoski, smażyć 5-10 minut i przyprawić solę, pieprzem i tymiankiem,
- makaron z fenkułem - bulwę kroimy w cienkie paski, doprawiamy i smażymy z cebulą, a następnie dusimy w przygotowanym wcześniej bulionie warzywnym. Po ugotowaniu dodajemy półtłusty ser, kapary i łączymy z ugotowanym makaronem,
- z grilla - grillujemy przekrojone na pół bulwy, wcześniej skropione oliwą i przyprawione.
Jak widać, pole do działań kulinarnych z koprem włoskim jest naprawdę bardzo szerokie. Głównym składnikiem są najczęściej bulwy, ale nie jest to jedyna jadalna część.
Co można zrobić z łodyg kopru włoskiego? Ta część kopru dodana do zupy lub sosu zdecydowanie wzbogaci ich smak. Łodygi mogą także służyć, jako element dekoracji przygotowanych potraw.
Oto prosty przepis na danie z fenkułu:
Składniki:
- 2 fenkuły, wraz z nacią,
- ser pleśniowy - 100 g,
- twaróg półtłusty - 2 łyżki,
- pomidorki koktajlowe - 5 sztuk,
- sok z jednej cytryny,
- sól,
- pieprz.
Fenkuły umyć, obrać i pokroić. Dusić w osolonej wodzie przez 20 minut. Położyć na blasze, posypać serem pleśniowym z pokruszonym twarogiem. Dodać czosnek i nać z fenkułów. Na wierzchu ułożyć pokrojone pomidorki.
Piec przez 15 minut w temperaturze 220° C. Ta potrawa może być przystawką lub daniem głównym z dodatkiem pieczywa.
Jaki ma smak i czym go zastąpić?
Jak smakuje fenkuł? Jego smak przypomina lukrecję, czyli jest słodki i lekko palący. Niektórzy określają go, jako korzenno-anyżkowy.
W podobieństwie smaków jest już zawarta odpowiedź, czym zastąpić koper włoski - możemy użyć korzeń lukrecji, anyż, kolendrę lub nasiona kminku.
Koper włoski a koperek
Często spotykamy się ze stwierdzeniem, że koperek i fenkuł to nie do końca aż tak bliscy kuzyni, mimo pewnego podobieństwa i przynależności do tej samej rodziny. Jakie są główne różnice pomiędzy koprem włoskim a koperkiem?
Koper włoski jest rośliną dwuletnią. Wysokość łodygi dochodzi maksymalnie do 2 metrów. Jej kolor to jasna zieleń ze srebrzystym akcentem. Zapachem przypomina świeżą miętę i anyż. Smak nasion jest także zbliżony do smaku anyżu.
Wszystkie części fenkułu są jadalne, ale głównie wykorzystuje się jego bulwy.
Istnieje wiele podobieństw pomiędzy koprem włoskim a kminem rzymskim. Obie przyprawy posiadają podobny smak i właściwości odżywcze, można je zamiennie stosować w kuchni.
Koperek osiąga wysokość od 40 do 150 cm. Łodyga ma kolor jasnozielony. Smak jest raczej intensywny, ostry, z nuta kminku. W kuchni wykorzystywane są głównie liście tej rośliny.
Reklama
Skutki uboczne i przeciwwskazania do spożywania kopru włoskiego
Koper włoski należy ostrożnie dawkować małym dzieciom i najlepiej po konsultacji z lekarzem.
Przeciwwskazaniami do spożywania kopru włoskiego są:
- przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych - fenkuł posiada właściwości estrogenne i może zaburzać działanie tych leków,
- alergia - głównie u osób uczulonych na marchewkę lub seler. W tych przypadkach może wystąpić alergia krzyżowa,
- zaburzenia hormonalne - anetol (składnik kopru) ma podobne działanie do estrogenów (hormonów) i może zaburzać równowagę hormonalną,
- ciąża - w tym stanie należy ograniczać przyjmowanie kopru włoskiego w każdej formie, szczególnie w początkowym etapie ciąży,
- laktacja - koper może uczulać dziecko,
- wiek - do 4 roku życia zaleca się podawanie tego rodzaju kopru tylko po konsultacji z lekarzem.
Fenkuł przyjmowany w odpowiednich ilościach z reguły nie wywołuje niepożądanych objawów, a problemy pojawiają się przy nadmiernym spożyciu.
Potencjalne skutki uboczne po spożyciu kopru włoskiego to:
- odczyny alergiczne na skórze, jak wysypka
- podrażnienie śluzówki żołądka, szczególnie przy nadmiernym spożyciu,
- działanie neurotoksyczne, które zaburzają pracę układu nerwowego,
- w skrajnych przypadkach drgawki, zaburzenia mowy i równowagi.
Wątpliwości pojawiły się wokół problemu, czy koper włoski jest rakotwórczy. Skąd takie wątpliwości? Fenkuł zawiera estragol, czyli naturalny związek organiczny występujący także w wielu innych roślinach, jak anyż, sosna czy bazylia.
Ten składnik wykazuje działanie rakotwórcze i genotoksyczne. Z tego powodu pojawiły się ostrzeżenia, ale głównie dotyczyły one ograniczenia spożycia tego rodzaju żywności ze względów zdrowotnych.
Gdzie kupić fenkuł i jaka jest jego cena?
Najbardziej wartościowy fenkuł ma bulwy czyste i zbite w białym lub jasnozielonym kolorze. I taki produkt należy kupować. Jeżeli bulwy są sine i posiadają plamy to raczej nie zawierają oczekiwanych wartości odżywczych.
Gdzie można kupić koper włoski? Fenkuł znajdziemy w internetowych i stacjonarnych sklepach ze zdrową żywnością, marketach bio oraz sklepach ekologicznych. W tych miejscach najczęściej kupimy świeże warzywo.
W formie suszonej lub zmielonej znajdziemy je supermarketach lub sklepach spożywczych.
Cena kopru włoskiego wynosi 13-20 zł za kilogram. W formie zmielonej kosztuje 5-8 zł za 100g. Za gotową herbatę z kopru włoskiego zapłacimy 4-7 zł za opakowanie 30 saszetek.
