Czym są koszmary senne i co oznaczają?
Koszmary senne to marzenia senne, które wywołują przerażenie, lęk, złość, gniew, czy panikę. Występują w fazie snu REM. Koszmar senny najczęściej dotyczy przywoływania we śnie obrazów związanych z uciekaniem przed niebezpieczeństwem, spadaniem, wypadkami komunikacyjnymi, katastrofami samolotowymi, itp.
Koszmary nocne w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych zostały zakwalifikowane jako zaburzenia senne z grupy parasomnii, o ICD-10 – F51.5. W klasyfikacji ICD-11 można je znaleźć pod numerem 7B01.2.
Dr hab. n.med. prof. nadzw. Adam Wichniak z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie twierdzi, iż mary nocne najczęściej występują u dzieci w wieku 3-5 lat (częstotliwość występowania problemu szacuje się między 10 a 50 procent). U dorosłych nocne mary występują dużo rzadziej. Szacuje się, że zaledwie 1% dorosłych doświadcza przykrych snów raz na tydzień.
Bezpośrednia przyczyna złych snów nie została jeszcze poznana. Jednak wiadomym jest, że nocne koszmary mogą stanowić następstwo traum, w tym traumy wojennej, trudnych doświadczeń, takich jak molestowanie seksualne, gwałt, śmierć bliskiej osoby, wypadek komunikacyjny, czy rozwód rodziców.
Jeśli nieprzyjemne sny pojawiają się sporadycznie, nie powinny wywoływać niepokoju. Są bowiem reakcją na aktualne wydarzenia, czy przeżyte dawniej sytuacje. Jeżeli zaś zdarzają się często, a nawet każdej nocy, należy poradzić się specjalisty.
Znaczenie koszmarów sennych
Znaczenie koszmarów sennych warto rozpatrywać poprzez pryzmat nauki i psychologii. Dobrze natomiast odrzucić zabobony, czy mity odnoszące się do tłumaczenia danego typu snu.
Rozkładając senne koszmary na czynniki pierwsze, powinno się wziąć pod uwagę przede wszystkim aspekt psychologiczny. Nocne mary są bowiem odzwierciedleniem naszych przeżyć, obaw, lęków, pragnień, oczekiwań, czy frustracji.
Przykładowo, co może oznaczać koszmar senny związany np. ze śnieniem o umarłej osobie? Psychologia tłumaczy to próbą poradzenia sobie z odejściem tej osoby, przepracowania żalu, odpuszczenia bądź pożegnania pewnych spraw, czy też sposobem na uświadomienie sobie własnej śmiertelności.
Przykłady koszmarów sennych
Bardzo często występujący senny koszmar przedstawia nas w sytuacji uwięzienia, pułapki, co może być interpretowane jako psychiczne zablokowanie w jakiejś sferze życia, np. z związku z inną osobą, w pracy, itp.
Innym, nierzadko pojawiającym się przykładem koszmaru sennego jest spadanie. Może to sugerować występowanie realnego niepokoju, czy obaw związanych z brakiem zapanowania nad ważnymi życiowymi kwestiami.
Kolejną niejednokrotnie przewijającą się senną marą jest sen o wypadaniu zębów. Ludowe przekonanie na temat tego typu snów zwykle odnosi się do rychłej śmierci lub poważnej choroby śniącego. Tymczasem psychologia tłumaczy tę marę m.in. jako wyraz braku poczucia bezpieczeństwa, czy pewności siebie, także w kontekście urody.
Niektóre koszmary senne potrafią być bardzo realistyczne. Tym trudniej wówczas poradzić sobie z negatywnymi emocjami, jakie towarzyszyły takiej marze.
Koszmary senne na jawie to z kolei rodzaj zaburzenia sennego, podczas którego przeżywane sny znajdują fizyczne odzwierciedlenie w realnym życiu. Wówczas śniący np. rzuca się na łóżku, macha kończynami, chodzi po domu, czy wykonuje różne czynności. W wyniku takich niekontrolowanych ruchów zdarzają się również tragiczne wypadki, takie jak wypadanie z okna na wysokim piętrze, czy zasztyletowanie śpiącej obok osoby.
Reklama
Przyczyny koszmarów sennych. Czy mają związek z chorobami?
Skąd się biorą koszmary nocne? Kilkaset, a w niektórych środowiskach i grupach etnicznych nawet kilkadziesiąt lat temu, koszmary senne wiązano z opętaniem. Z naukowego punktu widzenia taka teoria nie ma żadnego uzasadnienia.
Mechanizm powstawania nocnych mar nie został do końca poznany. Wiadomo jednak co wpływa na śnienie przykrych obrazów. Do przyczyn koszmarów sennych należą zatem:
- stres, zwłaszcza jeśli ma charakter długotrwały i permanentny;
- traumatyczne wydarzenie (zarówno takie, które miało miejsce niedawno, jak i stanowiące odległą przeszłość);
- substancje psychoaktywne;
- obfity posiłek zjedzony przed snem;
- leki antydepresyjne oraz na obniżenie ciśnienia;
- atmosfera panująca w sypialni (bałagan, chaos, nieprzyjemny zapach, czy niewygodny materac mogą powodować niemiłe sny).
Przyczyny nocnych koszmarów należy także upatrywać w depresji, stanach lękowych i innych chorobach o podłożu psychiatrycznym, bądź neurologicznym.
Od strony psychologii i psychiatrii koszmary senne stanowią pokłosie zespołu stresu pourazowego. Zgodnie z artykułem „Podejście poznawczo-behawioralne w leczeniu koszmarów sennych” autorstwa Dominiki Łady i Magdaleny Gulcz, aż 68% osób dorosłych cierpi na nocne mary wywołane przez silną traumę. Takie traumatyczne doznania mogą doświadczyć ofiary gwałtu, przemocy domowej, molestowania seksualnego, wypadków komunikacyjnych oraz weterani wojenni.
Koszmary senne a depresja i inne choroby
Koszmary senne wiąże się również z depresją, stanami lękowymi, nerwicą, czy innymi chorobami i zaburzeniami psychicznymi. Opisywane stany mogą doprowadzać do przykrych marzeń sennych.
Z kolei złe sny mogą powodować pogorszenie samopoczucia chorego i do pogłębienia schorzenia. Co więcej koszmary senne mogą mieć związek z zaburzeniami snu. Często bezsenność oraz nocne mary występują jednocześnie i wzajemnie się napędzają. Złe sny powodują wybudzanie się, a potem trudności z zaśnięciem oraz obawę przed powtórnym koszmarem.
Nierzadko koszmary senne odczuwa się po odstawieniu alkoholu. Alkoholowy zespół odstawienny wywołuje takie objawy jak trudności z zasypianiem, skrócenie snu, ale jednocześnie wydłużenie snu REM, co sprzyja śnieniu koszmarów.
Pandemia Covid-19 także przyczyniła się do intensyfikacji koszmarów sennych u kobiet oraz mężczyzn. Lęki związane z możliwością zachorowania na ten typ wirusa oraz przymusowa izolacja i lockdown spowodowały intensywniejsze śnienie koszmarów.
Jako ciekawostkę warto przywołać spostrzeżenia naukowców na temat związku schizofrenii i koszmarów sennych. Jeden z nich, Eugen Bleuer, twórca nazwy „schizofrenia”, zauważył, że tok myślenia schizofreników ma ewidentny związek z procesem śnienia. To, co dzieje się ze śpiącą osobą w czasie fazy REM można bowiem porównać do odbioru świata przez osobę chorą na schizofrenię.
Dowiedziono, że koszmary senne połączone z intensywnym przeżywaniem fizycznym, czyli np. rzucaniem się na łóżku, kopaniem, szarpaniem kołdry, itp. w bliższej lub dalszej przyszłości mogą przepowiadać choroby neurologiczne, w tym chorobę Parkinsona.
Reklama
Koszmary senne u dzieci a u dorosłych
Koszmary senne u dzieci zwykle mają podłoże rodzinne. Maluchy intensywnie przeżywają jakąś familijną sytuację i przetwarzają ją w różny sposób podczas spania. Koszmary nocne u dzieci najczęściej mają związek ze zmianami w ich najbliższym środowisku, takimi jak np. rozwód rodziców, rozłąka z opiekunem, śmierć lub odejście któregoś z nich, czy zmiana miejsca zamieszkania.
Koszmary senne u dziecka, które ukończyło 3. rok życia mogą być wywołane przez uraz psychiczny albo stres i stany lękowe, wynikające z przeżycia trudnych sytuacji domowych.
Maluchy najintensywniej śnią między 3. a 5. rokiem życia, stąd nie powinny dziwić i martwić epizodycznie pojawiające się koszmary senne u 3-latka.
U 2-latka bądź np. 8-latka sny zwykle jeszcze lub już nie są tak obrazowe. Po 9. roku życia częstotliwość występowania złych snów zwykle maleje. Koszmary senne u nastolatków raczej zdarzają się rzadziej niż u kilkulatków i wówczas częściej dotyczą takich zdarzeń, jak wykluczenie z grupy rówieśniczej, porzucenie przez partnera, czy problemy szkolne.
W przypadku, gdy nocne mary występują często, nie mijają, mimo wprowadzenia działań mających skutkować poprawieniem jakości snu, należy udać się z dzieckiem do lekarza.
Jak rozpoznać koszmary senne u niemowląt?
Koszmary senne u niemowląt można zaobserwować około 6. miesiąca życia, kiedy zaczyna się rozwijać pamięć dziecka. Niemowlę jest w stanie dostrzec zmiany zachodzące w otoczeniu, docierają do niego informacje o jakimś braku.
Ponadto malec świetnie rozpoznaje emocje opiekunów. Stąd choćby napięta atmosfera panująca w domu, częste kłótnie mogą spowodować koszmary senne u niemowlaka. Do złych snów może się też przyczynić narażenie dziecka na zbyt wiele bodźców w ciągu dnia.
Jeśli maluch zaczyna płakać zaraz po przebudzeniu lub płacze przez sen, najlepiej jest próbować go uspokoić przytulając go do siebie, delikatnie kołysząc, nucąc kołysankę, czy odtwarzając kojące dźwięki (u niektórych dzieci sprawdza się szum suszarki do włosów).
Koszmary senne u dorosłych
Koszmary senne u dorosłych mogą mieć z kolei swoje źródło w jakiejś silnej traumie, przeżytej niedawno albo jakiś czas temu. Wiąże się to z zespołem stresu pourazowego, do którego doszło na skutek mocnych i trudnych doświadczeń. Wśród nich wymienia się najczęściej przemoc domową (lub przemoc w rodzinie), gwałt, wypadek komunikacyjny, molestowanie seksualne oraz udział w wojnie.
Kobiety nierzadko skarżą się na koszmary senne w ciąży. Jest to związane z intensywnymi zmianami hormonalnymi oraz z tym, że w czasie ciąży panie zwykle więcej śpią, ponieważ czują, iż ich organizm tego właśnie potrzebuje. Im dłuższy sen, tym często dłuższa faza REM, a co za tym idzie, większa szansa na mocniejsze doznania płynące ze śnienia.
Jak już zdążyliśmy wcześniej wspomnieć, za złe sny u osób dorosłych mogą odpowiadać również m.in. zbyt obfity posiłek zjedzony przed snem, nadmiar alkoholu lub innych środków odurzających, niektóre leki, a nawet pozycja przyjmowana do spania. Według niektórych badaczy spanie na lewym boku zwiększa ryzyko pojawienia się nocnych mar.
Reklama
Koszmary senne co noc. Czemu występują tak często?
Koszmary senne co noc bardzo niekorzystnie wpływają na samopoczucie oraz ogólny dobrostan. Nie należy zostawiać problemu bez rozwiązania, ponieważ złe sny stanowią rodzaj zaburzenia sennego, co przekłada się bezpośrednio na stan zdrowia. Powinno się szukać przyczyn częstych koszmarów sennych, tak aby móc odpowiednio zareagować.
Codzienne koszmary senne obniżają nastrój, koncentrację i uwagę, dodatkowo powodują chroniczne zmęczenie. W przypadku dzieci i młodzieży można zaobserwować opuszczenie się w nauce, natomiast dorośli wykazują gorsze wyniki w pracy.
Ciągłe koszmary senne wywołują bezsenność oraz lęk przed położeniem się do łóżka w obawie przed złym śnieniem. Ponadto zostaje zaburzone działanie funkcji poznawczych. Nawracające koszmary senne wzmagają stres, co prowadzi do nieprawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego, a także zwiększa ryzyko otyłości.
Reklama
Leczenie koszmarów sennych, czyli jak się ich pozbyć?
Leczenie koszmarów sennych opiera się na diagnozie, którą najpewniej można otrzymać w gabinecie psychologa lub/i psychiatry. W przypadku rozpoznania depresji, koszmarów sennych można się pozbyć uruchamiając terapię przeciwdepresyjną u specjalisty.
Jeśli za złe sny odpowiada jakaś silna trauma, wówczas lekarze najczęściej decydują się na wprowadzenie kuracji poznawczo-behawioralnej, kładącej nacisk na tę traumę. Psychoterapia stanowi jedną z częściej używanych metod psychoterapeutycznych zwalczających koszmary senne. Warto też przytoczyć stosowaną przez terapeutów technikę próby wyobrażeniowej, która polega na rozpracowywaniu po kolei poszczególnych koszmarów sennych.
Niekiedy walcząc z koszmarami sennymi aplikuje się leki, które mają zahamować aktywność układu związanego z noradrenaliną. Te farmaceutyki mają zatem za zadanie wyciszyć fazę snu REM. Jednak skutkiem ubocznym stosowania tych medykamentów jest obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zatem ich zażywanie przez pacjenta rozważa się jednostkowo.
Reklama
Jak uniknąć koszmarów sennych?
Nie do końca wiadomo, czy da się zupełnie uniknąć koszmarów sennych, ale z pewnością istnieją metody, które ułatwiają nam dobrze śnić. Spokojny sen zapewnia m.in. zadbanie o dobrą atmosferę w sypialni. W tym pokoju powinien być porządek, przyjemny zapach, czysta, komfortowa w dotyku pościel i wygodny materac.
Pomieszczenie, w którym udajemy się na spoczynek należy przewietrzyć przed snem. Powinno się w nim wyłącznie relaksować. W tym miejscu nie należy pracować, prowadzić kłótni z partnerem, ani wykonywać innych aktywności, które będą się źle kojarzyły.
Kolejny sposób na koszmary senne to wyciszenie organizmu i mózgu przed położeniem się do łóżka. Na co najmniej godzinę przed snem nie zaleca się używania telefonu komórkowego, komputera, laptopa oraz oglądania telewizji. Poza tym warto unikać obfitych posiłków, a także picia alkoholu i palenia papierosów. Można je zastąpić odprężającymi metodami relaksacyjnymi, takimi jak ćwiczenia oddechowe, aromaterapia, czy joga.
