Czym jest krew pępowinowa?
Krew pępowinowa to krew, która pozostaje w naczyniach krwionośnych pępowiny oraz łożyska po porodzie. W zależności od decyzji rodziców może zostać zutylizowana jako odpad medyczny albo pobrana w celu ewentualnego wykorzystania w przyszłości. Coraz częściej wybierana jest druga z wymienionych opcji. I nie należy się temu dziwić. Krew pępowinowa zawiera duże ilości cennych komórek macierzystych, które wykorzystuje się dziś w leczeniu wielu nowotworów i innych ciężkich schorzeń.
Komórki macierzyste określane są mianem pierwotnych i niewyspecjalizowanych. Choć nie mają żadnych konkretnych funkcji, mogą się przekształcać w komórki wyspecjalizowane, na przykład krwi, mięśni, skóry układu nerwowego. Wykazują też dużą zdolność do replikacji, czyli namnażania się i odtwarzania swojej puli.
Już kilkadziesiąt lat temu naukowcy dostrzegli ich ogromny potencjał pod kątem zastosowań medycznych, a każdy rok przynosi odkrycia ukazujące nowe możliwości ich wykorzystania. Początkowo były one pozyskiwane ze szpiku kostnego, później jednak okazało się, że bogatym rezerwuarem jest także krew pępowinowa.
Pierwszego przeszczepu komórek macierzystych pochodzących z tego właśnie źródła dokonano w 1988 roku we Francji. Od tego czasu lekarze na całym świecie wykonali dziesiątki tysięcy tego typu zabiegów, często ratujących życie. W Polsce po raz pierwszy krew pępowinową wykorzystano w 1994 roku w leczeniu chłopca cierpiącego na białaczkę szpikową.
Ponieważ procedury tego typu wciąż często mają status eksperymentalny, wiedza na ich temat nie jest szeroka i jak zawsze w takich przypadkach panuje w tej materii chaos informacyjny. Fakty i mity na temat krwi pępowinowej i komórek macierzystych mieszają się swobodnie, opinie hurraoptymistyczne przenikają z nadmiernie krytycznymi.
Dobrym tego przykładem jest myślenie, że w ten właśnie sposób można leczyć każdy nowotwór. To typowa półprawda. Komórki macierzyste są pomocne w terapii tylko pewnej grupy schorzeń onkologicznych, w stosunku do kilku innych opinie naukowców są niejednoznaczne, w pozostałych zaś przypadkach zastosowanie takie w ogóle nie jest brane pod uwagę.
Prawdą jest czy mitem, że bankowanie komórek macierzystych jest przeznaczone wyłącznie dla ludzi majętnych? Nie jest to procedura darmowa, a w perspektywie wielu lat koszty mogą być liczone w tysiącach złotych. Jednak miesięczne obciążenia z tego tytuły zwykle nie przekraczają kilkudziesięciu złotych.
Reklama
Czy warto pobierać i przechowywać krew pępowinową?
Czy warto pobierać i przechowywać krew pępowinową? Opinie lekarzy są zróżnicowane. Bardzo często w przekazach placówek zajmujących się bankowaniem, a także w komentarzach części ekspertów pada stwierdzenie, iż krew ta stanowi swego rodzaju polisę ubezpieczeniową dla dziecka na wypadek zachorowania. Tak postawiona teza jest bardzo efektowna z marketingowego punktu widzenia, ale w wielu przypadkach formułuje się ją wyrost.
Po pierwsze, komórki macierzyste pochodzące z krwi pępowinowej nie są panaceum, czyli cudownym lekiem na wszystko. Po drugie, stosunkowo rzadko istnieje możliwość wykorzystania własnej krwi pępowinowej. Przykładowo, w leczeniu ostrej białaczki limfoblastycznej czy przewlekłej białaczki szpikowej zaleca się wykonywanie transplantacji z wykorzystaniem komórek pochodzących od innego dawcy, spokrewnionego lub zupełnie obcego. Podobnie jest w przypadku wielu innych chorób.
Po co zatem pobierać krew pępowinową? Znajdujące się w niej komórki mogą pomóc w terapii rodzeństwa, rodziców, kogoś innego z rodziny albo zupełnie innej, obcej osoby. Czasem też nadają się do wykonania przeszczepu autologicznego, czyli od samego siebie. Można zatem tę procedurę traktować jako inwestycję we własną rodzinę, a także szerzej - działanie na rzecz dobra publicznego.
Tak jak zostało wspomniane wyżej, komórki macierzyste do celów medycznych pozyskuje się też ze szpiku kostnego, a także z krwi obwodowej. Co przemawia za wykorzystaniem tych, które pochodzą z pępowiny i łożyska? Jak piszą J. Styczyński i wsp., z klinicznego punktu widzenia zaletami krwi pępowinowej stosowanej do transplantacji są między innymi:
- szybka dostępność i krótki czas poszukiwania,
- małe ryzyko przeniesienia chorób infekcyjnych,
- niskie ryzyko odrzucenia przeszczepu,
- niewielkie ryzyko GVGD, czyli nieprawidłowej reakcji organizmu biorcy na przeszczep komórek krwiotwórczych od innego dawcy,
- ograniczona alloreaktywność, która pozwala na dokonanie udanego przeszczepu nawet przy mniejszej zgodności HLA między dawcą i biorcą,
- wyższe zdolności proliferacji, czyli namnażania się, w porównaniu komórkami macierzystymi pozyskanymi od osoby dorosłej ze szpiku lub krwi obwodowej.
Natomiast wśród wad krwi pępowinowej ci sami autorzy wymieniają takie problemy, jak:
- mniejsza ilość komórek hematopoetycznych, czyli dających początek komórkom krwi,
- większe ryzyko poważnych powikłań infekcyjnych,
- istnienie (minimalnego) ryzyka przeniesienia nierozpoznanej wcześniej choroby warunkowanej genetycznie.
Dodać w tym miejscu należy, że w porównaniu z procedurą aspiracji komórek ze szpiku lub krwi obwodowej, ich pobranie z krwi pępowinowej jest nieinwazyjne, bezbolesne i odbywa się niejako „przy okazji”. Z drugiej strony taka możliwość istnieje tylko raz w życiu. Dlatego tak ważne jest uważne rozpatrzenie tej ewentualności, przeanalizowanie wszystkich za i przeciw w czasie ciąży lub nawet wcześniej. W razie wątpliwości warto się skonsultować z lekarzem.
Reklama
Na jakie choroby krew pępowinowa? Kto może z niej skorzystać?
Na jakie choroby można zastosować krew pępowinową? Znajdujące się w niej komórki macierzyste najlepiej sprawdzają się w hematoonkologii i hematologii, czyli leczeniu nowotworów oraz innych schorzeń układu krwiotwórczego. Dzięki postępom w nauce coraz szersze jest jej wykorzystanie także w terapii innych nowotworów, niektórych dziedzicznych zaburzeń odporności, a także przy ciężkich defektach układu nerwowego.
Pacjenci często pytają, co leczy krew pępowinowa konkretnie. I choć takie postawienie sprawy jest znacznym uproszczeniem, można powiedzieć, iż pozyskane z niej komórki używa się w terapii takich problemów zdrowotnych, jak:
- ostra białaczka limfoblastyczna,
- ostra i przewlekła białaczka szpikowa,
- przewlekła białaczka limfatyczna,
- szpiczak mnogi,
- ziarnica złośliwa (chłoniak Hodgkina) oraz inne chłoniaki złośliwe,
- zespoły mielodysplastyczne: przewlekła białaczka mielomonocytowa i różne rodzaje niedokrwistości opornej na leczenie,
- zespoły spowodowane defektem komórki macierzystej: ciężka niedokrwistość aplastyczna, niedokrwistość Fanconiego,
- nowotwory: guz mózgu, guz kości, nerwiak zarodkowy współczulny, siatkówczak złośliwy,
- nieprawidłowości krwinek czerwonych: niedokrwistość sierpatokrwinkowa, niedokrwistość Blackfana - Diamonda, beta - talasemia
- dziedziczne zaburzenia układu odpornościowego: ataksja - teleangiektazja, zespół nagich limfocytów, zespół DiGeorge’a i wiele innych,
- osteoporoza,
- cukrzyca typu 1,
- mózgowe porażenie dziecięce,
- anoksemiczne oraz urazowe uszkodzenie mózgu.
Oprócz tego trwają badania nad możliwością zastosowania komórek z krwi pępowinowej w terapii m.in. raka piersi, jajnika, płuc i nerek, reumatoidalnego zapalenia stawów, układowego tocznia rumieniowatego, twardziny układowej czy stwardnienia rozsianego.
Warto pamiętać, że w wielu wymienionych przypadkach krew pępowinowa może stanowić ratunek dla rodzeństwa czy rodziców, a także osób postronnych, nie zawsze zaś tego dziecka, które było jej dawcą.
Kwestie te są bardzo skomplikowane i niezwykle zniuansowane, dlatego o szczegółach warto jest porozmawiać ze specjalistami. Mimo ogromnych możliwości, które daje postęp nauki na tym polu, nie w każdym przypadku możliwe jest leczenie za pomocą komórek macierzystych - choćby dlatego, że nie każda taka komórka przekształca się w dowolny inny typ komórki.
Z drugiej jednak strony nauka czyni ogromne postępy, dlatego to, co dziś wydaje się niemożliwe albo jest słabo dowiedzione, za kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt lat może być standardem leczenia.
Reklama
Jak wygląda pobieranie krwi pępowinowej?
Pobieranie krwi pępowinowej jest całkowicie nieinwazyjne i bezbolesne, pozyskuje się ją bowiem ze struktur, które i tak stają się odpadami medycznymi. Jeśli ciężarna wyraziła wcześniej taką wolę, lekarz lub położna po odcięciu pępowiny „przelewa” znajdującą się w niej krew do specjalnego worka wypełnionego cieczą konserwującą i zapobiegającą krzepnięciu.
Warto przy tym pamiętać, że zestaw do pobierania powinien zostać dostarczony do szpitala przez rodziców przed porodem. Skąd go wziąć? Z banku komórek macierzystych, w którym później pozyskany materiał będzie przechowywany. Co ważne: krew zostanie pobrana w sytuacji, gdy danym szpital ma podpisaną umowę z bankiem - w przeciwnym razie jest to niemożliwe.
Procedura jest całkowicie bezpieczna i w żaden sposób nie wpływa na przebieg porodu. Ewentualne kontrowersje dotyczą momentu odpępnienia. W myśl obowiązujących w Polsce standardów określonych przez Ministerstwo Zdrowia, odcięcie pępowiny powinno nastąpić po całkowitym ustaniu jej tętnienia, nie wcześniej niż po upływie 60 sekund.
Obecnie coraz częściej specjaliści skłaniają się ku temu, by zabieg ten wykonać możliwie późno - umożliwia to „oddanie” maksymalnej ilości krwi do krwiobiegu dziecka. W przestrzeni publicznej można się spotkać z głosami, iż niektórzy lekarze przyspieszają procedurę, by więcej krwi trafiło do worka pobraniowego. Eksperci zajmujący się bankowaniem przekonują, że nie ma takiej konieczności. Choć z technicznego punktu widzenia zależność oczywiście istnieje, odpowiednią ilość materiału można z powodzeniem pozyskać także w przypadku późnego odpępnienia. W związku z tym moment cięcia powinien zależeć wyłącznie od tego, co rodzice ustalą z lekarzem. Tym bardziej, że komórki można pobrać także z wydalonego łożyska.
Reklama
Na czym polega bankowanie krwi pępowinowej?
Po pobraniu krew w specjalnym worku jest transportowana do banku komórek macierzystych (przez niektórych potocznie nazywanego bankiem krwi pępowinowej). Pod tym tajemniczym nieco pojęciem kryje się placówka biotechnologiczna, w której przechowuje się komórki wypreparowane uprzednio z krwi. Są one umieszczane w specjalnej kasecie z ciekłym azotem w temperaturze około minus 190 stopni.
Głębokie zamrożenie umożliwia bankowanie komórek macierzystych przez kilkadziesiąt lat, praktycznie bezterminowo. W tym czasie nie tracą one nic ze swoich właściwości i są możliwe do wykorzystania w każdym dowolnym momencie.
W Polsce działają banki komercyjne, które zapewniają przechowywanie komórek macierzystych na potrzeby przede wszystkim ewentualnych przeszczepów rodzinnych, a także banki publiczne.
W tych pierwszych usługa jest odpłatna, w drugich możliwe jest bankowanie za darmo, tyle że nie dla siebie i nie dla swoich najbliższych. Krew pępowinową do placówki publicznej oddaje się zrzekając praw do niej i zgadzając tym samym na wykorzystanie przez zupełnie obce osoby. Co również jest warte rozważenia, w ten bowiem sposób można bowiem uratować czyjeś życie.
Reklama
Przeciwwskazania do pobrania krwi pępowinowej
Przeciwwskazania do pobrania krwi pępowinowej nie są liczne, niemniej istnieją. Przede wszystkim do wykorzystania nie nadaje się krew zakażona wirusem HIV. Nie powinno się jej także pobierać ze względu na niektóre choroby weneryczne (przenoszone drogą płciową) u matki, a także schorzenia genetyczne, które tą właśnie drogą mogłyby zostać przeniesione na inne osoby.
Niektóre placówki zajmujące się przechowywaniem komórek macierzystych wspominają też w kontekście przeciwwskazań o nowotworach. Kwestie tego typu nie budzą większych kontrowersji, celem zawsze jest bowiem pobranie możliwie najlepszego materiału, niegenerującego ryzyka do biorcy.
Warto w związku z tym pamiętać, że zanim dojdzie do pobrania, ciężarne pacjentki podlegają kwalifikacji medycznej.
