Czym jest łożysko i u kogo występuje?
Łożysko jest narządem łączącym zarodek ze ścianą macicy matki w okresie życia płodowego. Występuje jedynie okresowo – jest wytwarzane w pierwszej fazie ciąży, a następnie wydalane w czasie porodu.
Powstaje z tkanek matki i dziecka.
Pełni szereg fundamentalnych ról. Łożysko zapewnia wymianę gazów (tlen i dwutlenek węgla), metabolitów oraz składników odżywczych i budulcowych pomiędzy krwiobiegami dwóch organizmów.
W późniejszym okresie przejmuje też zadania endokrynne, stając się gruczołem odpowiedzialnym za produkcję wielu ważnych hormonów.
Łożysko kobiety w ciągu niespełna 9 miesięcy przechodzi kompleksowy proces starzenia się, istotę którego stanowi między innymi włóknienie, wapnienie, stłuszczanie się.
Jest to jeden z powodów, dla których ciąża przenoszona staje się niebezpieczna.
Łożysko jest narządem, który w ciąży rozwija się nie tylko u człowieka, ale też u zwierząt zaliczanych do grupy ssaków łożyskowych (zdecydowana większość z żyjących na Ziemi 8 tysięcy ssaków).
Reklama
Kiedy tworzy się łożysko i gdzie jest umiejscowione?
Kiedy się tworzy łożysko i jak przebiega ten proces? Po upływie około 10 dni od momentu poczęcia, z tkanki łącznej oraz błony śluzowej macicy powstaje matczyna część łożyska.
Część płodowa jest wytwarzana kilka dni później – po zagnieżdżeniu się zarodka w macicy jego komórki zaczynają tworzyć zewnętrzną błonę zwaną kosmówką. Jej kosmki w krótkim czasie powiększają się i zaczynają wrastać w błonę macicy, co prowadzi do integracji łożyska w jedną całość.
Po upływie około 4-5 tygodni gotowy jest system naczyń krwionośnych, a pierwsze uderzenia serca dziecka uruchamiają przepływ krwi przez łożysko. Dalszy rozwój czyni zeń narząd coraz bardziej skomplikowany.
Około dziesiątego tygodnia zaczyna ono stopniowo przejmować funkcje ciałka żółtego, zastępując je w produkcji hormonów takich, jak progesteron.
Wiele kobiet pyta, gdzie jest łożysko w ciąży. Odpowiedź tylko pozornie jest prosta: przyczepia się ono do ściany macicy. Różne są jednak lokalizacje, a dodatkowo nie wszystkie z nich są prawidłowe (szczegóły w dalszej części artykułu).
Łożysko na przedniej ścianie a na tylnej ścianie
Łożysko może się znajdować na górze macicy, a także na tylnej oraz przedniej ścianie, czasem centralnie, niekiedy po lewej lub prawej stronie. Wszystkie te lokalizacje są prawidłowe i nie mają większego wpływu na przebieg ciąży, aczkolwiek istnieją między nimi pewne praktyczne różnice.
Łożysko na przedniej ścianie, a więc położone najbliżej zewnętrznych powłok brzucha, w naturalny sposób tłumi ruchy dziecka, dlatego przy takim ułożeniu są one odczuwane stosunkowo późno, nawet w okolicach 26-28 tygodnia.
Dopiero po tym czasie należy się zacząć martwić, gdyby nie były zauważalne. Kilka tygodni wcześniej mama może poczuć dziecko w sytuacji, gdy łożysko znajduje się z tyłu lub na górze.
Ostatnia z lokalizacji uchodzi w tym kontekście za najkorzystniejszą.
Ciężarne pytają niekiedy, czy łożysko na przedniej ścianie może wpływać na wielkość brzucha sprawiając, że będzie on bardziej widoczny. Może tak być, ale nie jest to żadną regułą, główne znaczenie mają indywidualne predyspozycje.
Co ważne, łożyska na przedniej ścianie nie należy w żadnym razie utożsamiać z łożyskiem przodującym. Mimo podobnych nazw to drugie wiąże się z zupełnie innym umiejscowieniem i jest uważane za jedną z poważniejszych patologii ciąży (więcej szczegółów na ten temat poniżej).
Reklama
Budowa łożyska. Z czego powstaje i jak wygląda na USG?
Łożysko powstaje z rozrośniętej błony śluzowej macicy zwanej doczesną oraz błon płodowych: kosmówki i omoczni, a także z pęcherzyka żółtkowego. Jego budowa jest stosunkowo prosta. Nie jest ono unerwione, nie zawiera też naczyń chłonnych, a jedynie krwionośne.
Przypomina spłaszczony worek lub dysk, z którego wystaje pępowina łącząca się z ciałem dziecka.
Jego kształt jest bardziej lub mniej regularny. Średnica może dochodzić do 25 centymetrów, zaś grubość – do 6 centymetrów.
Pod koniec pierwszego trymestru łożysko waży około 10 gram, później jednak jego masa systematycznie wzrasta, przekraczając 600 g w ostatnich dniach 9 miesiąca.
Łożysko jest widoczne w obrazie USG, często jeszcze w pierwszym trymestrze, a tym bardziej w późniejszych etapach ciąży.
Przy czym podkreśla się, że jego ewentualne przodowanie może zostać w ten sposób wiarygodnie zobrazowane nie wcześniej, niż po upływie 20 tygodni.
Reklama
Funkcje łożyska, czyli za co odpowiada w czasie ciąży
Funkcje łożyska są początkowo stosunkowo proste, jednak z każdym tygodniem ich złożoność wzrasta.
Do podstawowych zadań tego narządu należą:
- udział w wymianie gazowej między matką a dzieckiem – za jego pośrednictwem płód otrzymuje tlen i oddaje dwutlenek węgla;
- dostarczanie substancji odżywczych takich, jak glukoza, aminokwasy, witaminy, minerały (np. jony wapnia i żelaza);
- usuwanie z organizmu dziecka zbędnych produktów przemiany materii, takich jak mocznik i wiele innych;
- wytwarzanie hormonów niezbędnych do prawidłowego przebiegu ciąży takich, jak progesteron, estrogeny (esteadiol, estron, estriol), gonadotropina kosmówkowa, laktogen łożyskowy, relaksyna, testosteron – czynności te zachodzą od momentu, kiedy łożysko przyjmuje funkcje ciałka żółtego, w więc mniej więcej w 10 tygodniu licząc od daty ostatniej miesiączki;
- ochrona immunologiczna dziecka – łożysko dostarcza dziecku matczyne przeciwciała, a także stanowi barierę mechaniczną zapobiegającą rozprzestrzenianiu się różnych patogenów.
Reklama
Jak dbać o łożysko w ciąży?
Ponieważ jest to narząd tymczasowy, specjaliści nie poświęcają odpowiedzi na tak zadane pytanie zbyt wiele miejsca.
Nie mniej warto wiedzieć, że ze względu na wagę pełnionych funkcji, warto o ten organ troszczyć się z pełną powagą.
Tym bardziej, że niewłaściwe postępowanie może powodować ograniczenie jego wzrostu lub przedwczesne starzenie się oraz inne problemy, pociągające za sobą fatalne następstwa dla dziecka, z wyhamowaniem rozwoju dziecka i niedotlenieniem na czele.
Problemy te występują między innymi u matek pijących w ciąży alkohol i palących papierosy Co można zrobić dla swojego łożyska w ciąży?
Przede wszystkim zaleca się:
- regularne kontrole lekarskie i wykonywanie badań USG, które mogą uwidocznić różnego typu nieprawidłowości na odpowiednio wczesnym etapie. Wizyty u ginekologa powinny być umawiane rutynowo w wyznaczonych terminach, a także w trybie interwencyjnym, gdy pojawią się jakiekolwiek niepokojące, nietypowe objawy;
- stosowanie zbilansowanej diety obfitującej w niezbędne składniki odżywcze, witaminy i minerały;
- dokładne mycie produktów spożywczych spożywanych na surowo, a także przed obróbką termiczną, unikanie spożywania surowego mięsa czy niewystarczająco ściętych jaj;
- całkowite wykluczenie alkoholu, papierosów (również elektronicznych) i narkotyków, a także leków, które nie są zalecone przez lekarza; niewskazane jest też bierne palenie, czyli przebywanie w dymie generowanym przez inne osoby;
- kontrolowanie glikemii w profilaktyce oraz leczeniu cukrzycy – osoby z grupy ryzyka powinny wdrożyć dietę cukrzycową (m.in. unikanie cukrów prostych na rzecz złożonych, spożywanie kwasów tłuszczowych nienasyconych zamiast nasyconych, wybór produktów o niskim indeksie glikemicznym);
- kontrolowanie ciśnienia tętniczego jako czynnika ryzyka nieprawidłowego rozwoju łożyska
- unikanie infekcji - w tym celu należy ograniczyć kontakty z osobami chorymi oraz przebywanie w większych skupiskach ludzi, ważne jest też ubieranie się adekwatnie do warunków atmosferycznych oraz generalna dbałość o zdrowie na co dzień;
- utrzymywanie umiarkowanej aktywności fizycznej (na przykład codzienne spacery), ale bez wykonywania bardziej forsujących czynności.
Reklama
Możliwe nieprawidłowości i wady łożyska w ciąży
Różnego typu wady łożyska w ciąży mogą mieć wpływ na rozwój i zdrowie dziecka, dlatego tak ważne jest odpowiednio wczesne ich rozpoznanie.
We wczesnych fazach mogą one być przyczyną poronienia, w późniejszych – innych patologii ciąży, takich jak zahamowanie rozwoju dziecka.
Do typowych problemów należą:
- łożysko przodujące – nieprawidłowość polegająca na nieprawidłowej lokalizacji u dołu macicy, w pobliżu wewnętrznego ujścia jej szyjki. W zależności od dokładnego położenia wyróżnia się cztery odmiany tego zaburzenia, jakimi są łożysko:
- przodujące centralnie (całkowicie) – zakrywa ujście szyjki macicy
- przodujące częściowo – pokrywa fragment szyjki
- przodujące brzeżnie – połączone z ujściem szyjki jedynie swoim skrajem
- przodujące bocznie – położone w dolnej partii macicy, ale nie stykające się bezpośrednio z szyjką;
- zaśniad groniasty – grupa niezłośliwych schorzeń rozrostowych tzw. trofoblastu (zewnętrznej warstwy błony komórkowej zarodka), których przyczyną jest niewłaściwe zapłodnienie komórki jajowej, a skutkiem między innymi nieprawidłowy rozrost kosmków, uniemożliwiający rozwój płodu;
- przedwczesne odklejenie łożyska – choć powinno ono „odejść” dopiero w trzeciej fazie porodu, zdarza się, że opuszcza swoje miejsce znacznie wcześniej, nawet w połowie ciąży, co uniemożliwia zaopatrzenie płodu w podstawowe składniki i tym samym generuje istotne ryzyko zgonu;
- nieprawidłowe połączenie kosmków z tkankami macicy, w tym łożysko:
- przyrośnięte (placenta accreta) – kosmki przechodzą przez doczesną i dotykają mięśni macicy, ale nie wnikają w ich głąb
- wrośnięte (placenta increta) – kosmki wrastają w mięśniówkę macicy
- przerośnięte (placenta percreta) – najbardziej niebezpieczna z tego typu patologii polegająca na przechodzeniu kosmków przez całą warstwę mięśniową – docierają one do otrzewnej, a w skrajnych przypadkach dotykają sąsiadujące narządy;
- naczyniowo-maciczna niewydolność łożyska – patologia, której istotę stanowi niemożność dostarczenia dziecku odpowiedniej ilości krwi, tlenu i składników odżywczych na skutek uszkodzenia lub niewłaściwego rozwoju łożyska;
- przedwczesne starzenie – stan, w którym występuje przyspieszone odkładanie się wapnia, prowadzące do zwapnienia łożyska, a w efekcie do niedotlenienia płodu.
Konsekwencje wspomnianych patologii są zróżnicowane, często jednak stanowią one poważne zagrożenie dla zdrowia a nawet życia dziecka oraz jego mamy. Część z nich, jak choćby łożysko przodujące, stanowi wskazanie do rozwiązania ciąży przez cesarskie cięcie.
Reklama
Jak wygląda łożysko po porodzie i co się z nim dzieje?
Łożysko jest wydalane w czasie porodu – trwa to około pół godziny i nie powoduje dolegliwości bólowych.
W niektórych sytuacjach nie wychodzi ono na zewnątrz w całości i konieczne jest ręczne usunięcie jego fragmentów.
Co się dzieje z łożyskiem po porodzie? Docelowo staje się ono odpadem medycznym i podlega utylizacji. Szpitale są do tego zobligowane, niedozwolone jest zatem przekazywanie go na przykład matce dziecka. A wiedzieć należy, że niektóre pacjentki pytają o taką możliwość.
Coraz większą popularnością na świecie, w tym zwłaszcza w USA i Wielkiej Brytanii, cieszy się bowiem… jedzenie łożyska.
Praktyka ta wywodzi się ze świata zwierząt (ssaków), była znana już w starożytnych Chinach, a współcześnie jest propagowana przez wiele osób, w tym powszechnie znanych celebrytek.
Sproszkowane łożysko ma zapobiegać wystąpieniu depresji poporodowej, a także stanowić źródło hormonów i sił witalnych.
W Polsce zjedzenie własnego łożyska jest możliwe praktycznie tylko w przypadku porodów domowych.
Zanim łożysko trafi do utylizacji, przechodzi wnikliwą ocenę lekarską. Badanie to pozwala wyciągnąć wiele istotnych wniosków na temat zdrowia kobiety, a także faktycznego wieku ciąży.
Bywa, że jego stan jest niepokojący. Jedną z tego typu sytuacji jest czarne łożysko. Przyczyna tego stanu rzeczy zwykle jest trywialna, choć mocno niepokojąca.
Ciemny kolor wskazuje na to, że ciężarna paliła w ciąży papierosy – barwa świadczy o tym, że jest ono pokryte substancjami smolistymi, dokładnie tak samo, jak płuca palacza.
