Czym jest makrosomia płodu?
Makrosomia płodu to stan, w którym masa urodzeniowa dziecka mieści się powyżej 90 centyla względem wieku płodowego (ponad 90 procent rówieśników wywodzących się z tej samej populacji waży mniej, a niespełna 10 procent waży więcej).
W przybliżeniu problem dotyczy około 10 procent ciąż, aczkolwiek opracowań naukowych wynika, że w różnych rejonach świata odsetek ten może się wahać od 1 do nawet 28 procent. Przy czym w populacji ogólnej jest to nie więcej, niż 14 procent, natomiast w przypadku kobiet chorujących na cukrzycę ciążową i klasyczną, które stanowią główny czynnik ryzyka - od 25 do nawet 42 procent (dane: E. Helwich).
W praktyce, w polskich realiach, za makrosomiczne uznaje się dzieci, które w momencie przyjścia na świat ważą więcej, niż 4000 gram.
Często wyróżnia się przy tym makrosomię:
- 1 stopnia: powyżej 4 kg;
- 2 stopnia: powyżej 4,5 kg;
- 3 stopnia: powyżej 5 kg;
Jeszcze innym stosowanym kryterium diagnostycznym jest stwierdzenie masy urodzeniowej przekraczającej normę o dwukrotną wartość odchylenia standardowego dla danej populacji.
Wyjaśnić w tym miejscu należy, że często używane pojęcie „makrosomii płodu” jest nie do końca precyzyjne, w rzeczywistości bowiem termin ten odnosi się do noworodków. W czasie życia prenatalnego natomiast bardziej uprawnione jest stosowanie określenia hipertrofia wewnątrzmaciczna.
Ma ono niemal identyczne znaczenie, ale jest rozpatrywane względem wieku płodowego na poszczególnych etapach ciąży. Nie mniej w praktyce oba terminy często są używane zamiennie, synonimicznie.
Wyróżnia się dwa podstawowe typy anomalii, jakimi są:
- makrosomia symetryczna – rozpoznaje się ją przede wszystkim u potomstwa kobiet nieobciążonych cukrzycą ciążową. Jej istotę stanowi wzrost masy ciała i zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej;
- makrosomia asymetryczna – typowa dla ciężarnych z cukrzycą, charakteryzująca się dodatkowo zmianą proporcji ciała;
W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10 problem ten jest kodowany symbolem O36.6 (opieka położnicza z powodu nadmiernej masy płodu).
Reklama
Przyczyny makrosomii płodu
Przyczyny makrosomii są dobrze poznane. Największe ryzyko generuje cukrzyca matki, zarówno występująca na wcześniejszym etapie życia (typu 1 lub 2), jak też pojawiająca się po raz pierwszy w ciąży.
Prawdopodobieństwo nadmiernej masy urodzeniowej rośnie w takim przypadku aż pięciokrotnie w porównaniu z ogółem populacji. Mechanizm jest w tym przypadku stosunkowo prosty.
W związku z nadmiernym stężeniem glukozy w organizmie matki, trzustka kobiety produkuje większe ilości insuliny, a więc hormonu odpowiadającego za wyrównanie gospodarki węglowodanowej. Ponieważ nie zostaje ona w pełni efektywnie spożytkowana, zamienia nadmiarowy cukier w tkankę tłuszczową u dziecka, co wprost przekłada się na jego dużą wagę.
Ale jest też – jak już wskazano wyżej – możliwa także makrosomia bez cukrzycy.
Innymi czynnikami predestynującymi do wystąpienia tej anomalii są:
- wiek matki powyżej 35 lat;
- znaczna masa ciała matki przed ciążą oraz duży przyrost wagi w jej trakcie;
- nadciśnienie tętnicze;
- wielorództwo, czyli większa liczba przebytych w przeszłości ciąż;
- wcześniejsze porody makrosomiczne;
Oprócz tego w oczywisty sposób ryzyko zwiększa czas trwania ciąży. Co naturalne, masa dziecka przyrasta z każdym dniem, a jeśli poród odbywa się po 40 tygodniu, prawdopodobieństwo makrosomii jest znacząco większe.
Wspomnieć też należy w tym miejscu o czynnikach ryzyka leżących po stronie dziecka. Jednym z nich jest zespół Beckwitha-Wiedemanna, stosunkowo rzadkie zaburzenie występujące na podłożu genetycznym, skutkujące między innymi nadmiernym wzrostem w okresie prenatalnym.
Istotne znacznie ma też płeć dziecka – w większym stopniu na makrosomię są narażeni chłopcy, co jest naturalne – z reguły są oni więksi od dziewczynek.
Reklama
Objawy makrosomii płodu. Jak można rozpoznać?
Makrosomię lekarz może przewidzieć już w czasie życia płodowego na podstawie obrazu uzyskanego w badaniu ultrasonograficznym (USG w ciąży).
Podstawę szacunków stanowią wykonywane wówczas pomiary biometryczne płodu (obwód główki i brzuszka, wymiar dwuciemieniowy oraz długość kości udowej). Anomalię potwierdza się natomiast tuż po narodzinach malucha, jego zważeniu i odniesieniu uzyskanego wyniku do siatki centylowej lub norm wyrażonych w gramach.
W diagnostyce istotne są też objawy makrosomii. Tak jak zostało wspomniane wyżej, kluczowe znaczenie oprócz samej masy ciała ma też ilość tkanki tłuszczowej oraz ewentualne dysproporcje w budowie anatomicznej.
Dodatkowo w sytuacji, gdy matka chorowała w ciąży na cukrzycę, duża masa urodzeniowa noworodka może się wiązać z licznymi natychmiastowymi powikłaniami. Jakimi konkretnie?
Reklama
Konsekwencje makrosomii płodu. Czy wpływa na rozwój dziecka?
Czy makrosomia płodu jest niebezpieczna? Tak. Nadmierna masa urodzeniowa stanowi istotny czynnik ryzyka urazów okołoporodowych matki i dziecka, mogą się z nią wiązać także różne zaburzenia metaboliczne.
Rośnie również prawdopodobieństwo zaburzeń rozwojowych oraz zapadnięcia na liczne choroby w przyszłości.
Poród naturalny dziecka z makrosomią może powodować takie komplikacje dla matki, jak:
- znaczne wydłużenie akcji porodowej;
- wtórna atonia macicy, czyli zaprzestanie skurczów już po rozpoczęciu porodu;
- uszkodzenie dróg rodnych oraz rozejście spojenia łonowego;
- zakażenia w obrębie układu rozrodczego w okresie połogu;
Liczne są też powikłania, które mogą dotknąć noworodka. Już w czasie porodu lub tuż po występują takie problemy, jak:
- dystocja barkowa, a więc sytuacja, w której po wyjściu na światło dzienne główki wewnątrz dróg rodnych zostają barki – zdarza się, że efektem tego jest zwichnięcie stawu barkowego, a nawet złamanie kości ramiennej lub mostka;
- encefalopatia, czyli uszkodzenia mózgu grożące zaburzeniem rozwoju intelektualnego dziecka w kolejnych latach życia;
- hipoglikemia, czyli niedocukrzenie, będące stanem zagrożenia życia;
- zaburzenia oddychania związane z niedostatecznym wykształceniem płuc na skutek hiperglikemii (przecukrzenia) u matki;
- przerost mięśnia sercowego, a w skrajnych przypadkach także niewydolność krążenia;
- przedłużona i nasilona żółtaczka noworodkowa;
- obniżone stężenie jonów wapnia i magnezu we krwi.
Oprócz tego należy wspomnieć o konsekwencjach odległych w czasie. Makrosomia predestynuje do wystąpienia w późniejszym czasie wielu problemów zdrowotnych, wśród których wymienia się między innymi otyłość oraz insulinooporność, prowadzące do rozwoju cukrzycy typu 2.
Rośnie też ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego oraz zespołu metabolicznego.
Reklama
Jak leczyć makrosomię płodu i jak wygląda postępowanie?
W sytuacji, gdy istnieje ryzyko jej wystąpienia, już w okresie prenatalnym należy podjąć działania, które będą miały na celu spowolnienie przyrostów masy ciała.
Nie na wszystkie czynniki ryzyka można skutecznie wpływać, ale najważniejszy z nich akurat poddaje się kontroli.
Makrosomię można ograniczyć poprzez właściwe leczenie cukrzycy, czyli utrzymywanie w ryzach stężeń glukozy oraz insuliny w organizmie matki.
Nie dopuszczając do zalegania większych ilości cukru we krwi chroni się płód przed nadmiernymi wyrzutami insuliny oraz hormonów wzrostu. Dzięki temu ograniczone zostaje odkładanie tkanki tłuszczowej oraz wyhamowany jest ogólny wzrost gabarytów dziecka.
Leczenie cukrzycy w ciąży polega na stosowaniu odpowiedniej diety (głównie ograniczenie spożycia cukrów prostych i tłuszczów nasyconych) lub przyjmowaniu zastrzyków z precyzyjnie odmierzonymi dawkami insuliny. Nawet jeśli nie uda się dzięki temu uniknąć makrosomii, minimalizowane jest ryzyko groźnych powikłań.
Leczenie cukrzycy to jedna z możliwości. Czy są inne? W ostatniej fazie ciąży postępowanie dopuszcza możliwość rezygnacji z postawy wyczekującej na bardziej aktywną. W praktyce oznacza to poród nie zawsze naturalny i nie zawsze o czasie.
Reklama
Makrosomia płodu a poród. Naturalny czy cesarskie cięcie?
Pacjentki często pytają, czy makrosomia jest wskazaniem do cesarskiego cięcia? Tak, w szczególności, jeżeli ciężarna choruje na cukrzycę oraz istnieje duże ryzyko powikłań okołoporodowych u matki i dziecka.
W ten właśnie sposób można uniknąć między innymi urazów dróg rodnych i krocza u matki, a także uszkodzeń barku i główki u dziecka. Śmiało zatem pacjentka może prosić o skierowanie na CC.
W niektórych przypadkach lekarze rozważają także indukcję porodu normalną drogą, poprzez podanie ciężarnej leków stymulujących skurcze macicy – wcześniejsze przyjście dziecka na świat sprawi, że jego masa urodzeniowa siłą rzeczy będzie niższa.
Natomiast w ciążach przebiegających bez dodatkowych komplikacji, samo podejrzenie makrosomii nie stanowi z automatu wskazania ani do cesarki, ani do indukcji porodu
