Nadciśnienie tętnicze - przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Nadciśnienie tętnicze możemy rozpoznać, jeśli podczas wielokrotnych pomiarów ciśnienie skurczowe ma wartość > 140 mmHg lub ciśnienie rozkurczowe > 90 mmHg. Jest to choroba bardzo rozpowszechniona, na którą w Polsce cierpi 29% dorosłej populacji (2002 r.). Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem; różni się też w zależności od płci. U kobiet przed menopauzą nadciśnienie tętnicze występuje rzadziej niż u mężczyzn; u kobiet w okresie pomenopauzalnym częstość ta jest zbliżona.

Ciśnienie tętnicze - czym jest?

Prawidłowe ciśnienie tętnicze zapewnia odpowiednie ukrwienie i funkcjonowanie wszystkich narządów. Wartość ciśnienia zależy od dwóch podstawowych czynników: objętości krwi, którą serce wyrzuca z komory w czasie jednej minuty (tzw. pojemność minutowa serca) oraz oporu, jaki ściany naczyń stawiają przepływającej krwi. Pojemność minutowa serca jest ściśle związana z objętością krążącej krwi, która z kolei podlega regulacji nerek. Z tego powodu choroby miąższu nerek oraz naczyń nerkowych są ważną przyczyną nadciśnienia tętniczego.

Zobacz wideo: Jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze?

W regulacji ciśnienia tętniczego ważną rolę odgrywa też układ nerwowy, który wpływa zarówno na pojemność minutową serca, jak i na opór naczyń krwionośnych; wydzielane w stresie na zakończeniach nerwowych aminy katecholowe powodują skurcz mięśniówki naczyń, wzrost oporu naczyniowego, a w konsekwencji ciśnienia krwi. Również substancje produkowane lokalnie przez śródbłonek, który wyściela ściany naczyń, wpływają na wartość ciśnienia poprzez zmianę oporu naczyniowego. Mogą podnosić ciśnienie (endotelina, tromboksan A2) lub obniżać (prostacyklina, tlenek azotu). Zaburzenia tych mechanizmów regulacyjnych prowadzą do rozwoju nadciśnienia tętniczego, które utrzymując się długotrwale prowadzi do uszkodzenia układu krążenia, ośrodkowego układu nerwowego oraz nerek.

Ryzyko powikłań narządowych zależy od stopnia ciężkości nadciśnienia:

• jeżeli ciśnienie skurczowe wynosi 140-159 mmHg lub rozkurczowe 90-99 mmHg, mówimy o nadciśnieniu łagodnym (I stopnia);
• jeśli ciśnienie skurczowe ma wartość 160-179 mmHg lub rozkurczowe 100-109 mm Hg, jest to nadciśnienie umiarkowane (II stopień);
• gdy ciśnienie skurczowe jest wyższe niż 180 mmHg lub ciśnienie rozkurczowe przekracza 110 mmHg, mamy do czynienia z nadciśnieniem ciężkim (III stopień).

Wprawdzie o nadciśnieniu tętniczym mówimy, gdy ciśnienie przekracza wartość 140/90mmHg, jednak za optymalne uważa się ciśnienie < 120/80 mmHg. Pomiędzy tymi wartościami znajduje się przedział, w którym wyróżnia się ciśnienia prawidłowe i prawidłowe wysokie. Oba te stany mogą w przyszłości przejść w nadciśnienie tętnicze.

Podwyższenie ciśnienia tętniczego stwarza również ryzyko przedwczesnych zgonów z przyczyn naczyniowych. Jeśli rozpatrzymy ten problem na przykładzie dwóch osób, z których jedna ma ciśnienie skurczowe wyższe o 20 mmHg lub rozkurczowe wyższe o 10 mmHg od drugiej, okaże się, że osoba o wyższym ciśnieniu ma 2 razy większe ryzyko zgonu z przyczyn naczyniowych (zawał serca, udar mózgu). Prawidłowość ta występuje zarówno przy bardzo wysokich wartościach ciśnień, jak i przy ciśnieniach uznanych za prawidłowe i prawidłowe wysokie. Stąd też tak ważna jest kontrola ciśnienia tętniczego, wczesne rozpoznanie zaburzeń i dążenie do optymalizacji wartości ciśnienia.

Reklama

Rodzaje nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie pierwotne. W przypadku nadciśnienia pierwotnego, które stanowi ponad 90% wszystkich przypadków nadciśnienia tętniczego, nie udaje się ustalić jednoznacznej przyczyny choroby. Rozpoznanie takie stawia się po wykluczeniu wszystkich nieprawidłowości, które mogą prowadzić do rozwoju nadciśnienia, a więc po wykluczeniu nadciśnienia wtórnego.

Na rozwój nadciśnienia pierwotnego wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Czynniki genetyczne warunkują zaburzenia funkcjonowania układów hormonalnych i nerwowych, które są odpowiedzialne za regulację ciśnienia tętniczego. Zmiany te prowadzą do zwiększenia objętości krążącej krwi oraz pojemności minutowej serca, skurczu naczyń krwionośnych i przebudowy ich ściany, co wywołuje zwiększenie oporu przepływającej krwi i sprzyja rozwojowi nadciśnienia. O istotności komponenty genetycznej w rozwoju nadciśnienia świadczy fakt, że u 45-85% osób cierpiących na tą chorobę, nadciśnienie występuje też u jednego z rodziców.

Czynniki środowiskowe, które sprzyjają powstaniu nadciśnienia, to spożywanie dużej ilości soli w diecie, siedzący tryb życia, otyłość i stres. Prawdopodobnie warunkiem rozwoju nadciśnienia jest współdziałanie czynników genetycznych i środowiskowych; oznacza to, że czynniki środowiskowe mogą doprowadzić do rozwoju nadciśnienia u osoby, która wykazuje pewne genetycznie zakodowane skłonności.

Nadciśnienie wtórne. W tej postaci nadciśnienia możemy wykazać konkretną przyczynę.

1. Nadciśnienie nerkopochodne. Nerka jest jednym z głównych narządów kontrolujących ciśnienie krwi. Poprzez produkcję reniny bierze udział w regulacji ciśnienia na drodze hormonalnej i nerwowej. Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego utrzymywane są dzięki kontroli objętości krążącej krwi, stopnia napięcia ściany naczyniowej, regulacji pragnienia i ilości przyjmowanych płynów oraz wielu innych mechanizmów, na które wpływ ma renina oraz hormony wydzielane pod jej wpływem. Jasne jest więc, że zaburzenia funkcjonowania nerek prowadzą do upośledzenia kontroli ciśnienia tętniczego, co przejawia się rozwojem nadciśnienia. Patologia może dotyczyć różnych struktur nerki:

• choroby naczyń nerkowych – miażdżyca, zapalenia, tętniak, zator, dysplazja włóknisto-mięśniowa,
• choroby miąższu nerki – wodonercze, torbiele, gruźlica nerki, skrobiawica, ziarniniak Wegenera, guzy nowotworowe nerki produkujące hormon reninę,
• zmiany pozanerkowe – guzy, krwiaki uciskające nerkę, zwłóknienie zaotrzewnowe.

• zespół Conna (pierwotny hiperaldosteronizm) – wydzielanie nadmiaru hormonu kory nadnerczy, aldosteronu, prowadzi do zatrzymania zbyt dużej ilości sodu i wody w organizmie i wzrostu objętości krążącej krwi;
• zespół Cushinga – charakterystyczny dla tego zespołu nadmiar kortyzolu również prowadzi do zatrzymania wody w organizmie, zwiększa także podatność ściany naczyniowej na działania substancji wywołujących skurcz;
• guz chromochłonny nadnerczy – wydziela nadmiar amin katecholowych (adrenalina), co prowadzi do nagłego zwiększenia wartości ciśnienia tętniczego w takim mechanizmie jak podczas silnego stresu;
• akromegalia – nadprodukcja hormonu wzrostu przez guz przysadki mózgowej prowadzi do zmian w układzie sercowo-naczyniowym, które sprzyjają powstaniu nadciśnienia;
• nadczynność tarczycy – hormony tarczycy powodują wzrost częstości i siły skurczów serca, zwiększając pojemność minutową, co prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego.

2. koarktacja aorty – zwężenie średnicy aorty w jej początkowym odcinku prowadzi do rozwoju nadciśnienia w tętnicach, które odchodzą od aorty przed zwężeniem; charakterystyczne jest wyższe ciśnienie w tętnicach kończyny górnej niż kończyny dolnej.

3. Zespół obturacyjnego bezdechu sennego – niedrożność dróg oddechowych na poziomie gardła spowodowana zapadaniem się języka w czasie snu prowadzi do chronicznego niewyspania i zmęczenia. Aktywuje to współczulny układ nerwowy, który pobudza serce do częstszych i silniejszych skurczów.

4. Choroby neurologiczne – guzy i urazy mózgu, zapalenia wielonerwowe; prowadzą do zaburzeń regulacji ciśnienia na poziomie centralnego systemu nerwowego.

5. Nadciśnienie polekowe – leki tj. sterydy, doustne środki antykoncepcyjne, aminy katecholowe (adrenalina), leki immunosupresyjne (cyklosporyna) poprzez wpływ na różne szlaki metaboliczne podnoszą ciśnienie krwi.

6. Nadciśnienie wywołane substancjami toksycznymi – niektórymi narkotykami (amfetamina, kokaina), nikotyną, nadużywaniem alkoholu, zatruciem metalami ciężkimi.

Osobny problem stanowi nadciśnienie rozwijające się w czasie ciąży. Najczęściej pojawia się w drugiej połowie ciąży i mija po porodzie.

Reklama

Nadciśnienie tętnicze - wpływ na organizm

Utrzymujące się długotrwale podwyższenie ciśnienia tętniczego prowadzi do rozwoju zmian w tętnicach, doprowadzających krew do różnych narządów. Skutkuje to uszkodzeniem ich struktury oraz zaburzeniem funkcji.

1. Naczynia tętnicze. Długotrwałe działanie wysokiego ciśnienia na ściany naczyń prowadzi do ich pogrubienia i przerostu. Ponadto nadciśnienie przyspiesza rozwój miażdżycy; krew płynąca pod wysokim ciśnieniem uszkadza śródbłonek wyścielający ścianę naczyń, co sprzyja powstawaniu blaszek miażdżycowych. Zmiany dotyczą głównie tętnic szyjnych, wieńcowych, nerkowych, tętnic mózgu i kończyn dolnych

2. Serce. Wysokie ciśnienie w układzie tętniczym powoduje, że serce musi pokonać większy opór, aby wtłoczyć krew do aorty. Nadmierne obciążenia mięśnia sercowego prowadzi do przerostu i rozwoju niewydolności lewej komory, która stopniowo traci zdolność przepompowywania krwi do naczyń tętniczych, zaopatrujących w krew wszystkie narządy. Ponadto miażdżyca tętnic wieńcowych, które odżywiają mięsień sercowy, upośledza zaopatrywanie go w tlen i substancje odżywcze, co dodatkowo zaburza jego pracę.

3. Mózg. Miażdżyca tętnic mózgowych przyczynia się do niedokrwienia mózgu, a oderwana pod wpływem wysokiego ciśnienia blaszka miażdżycowa może utworzyć zator i stać się przyczyną udaru niedokrwiennego mózgu. Rzadziej można się spotkać z pęknięciem naczynia tętniczego w wyniku działania wysokiego ciśnienia i powstaniem udaru krwotocznego. Funkcja mózgu może zostać uszkodzona również w przebiegu tzw. encefalopatii nadciśnieniowej. Zaburzenie to związane jest z przepływem nadmiernej ilości krwi przez maksymalnie rozszerzone naczynia mózgowe; powoduje to przechodzenie płynu z naczyń krwionośnych do tkanki mózgowej i rozwój obrzęku mózgu.

4. Gałki oczne. Nadciśnienie powoduje zmiany naczyniowe siatkówki, prowadzące do krwotoków i obrzęku tarczy nerwu wzrokowego. Jest to tzw. retinopatia nadciśnieniowa, powodująca zaburzenia wzroku.

5. Nerki. W nadciśnieniu dochodzi do zmian w tętnicach doprowadzających krew do nerki; jest to zarówno miażdżyca, jak i stwardnienie i pogrubienie ściany naczyniowej. Powoduje to niedokrwienie nerki, w krańcowych przypadkach kończące się nawet marskością.

6. Aorta. U 10% chorych na nadciśnienie występuje tętniak aorty, czyli odcinkowe poszerzenie jej średnicy. Dochodzi do niego w wyniku zmian w strukturze tkanki łącznej budującej ścianę aorty pod wpływem długotrwałego działania podwyższonego ciśnienia tętniczego. Rzadziej może wystąpić tętniak rozwarstwiający aorty; krew dostaje się wówczas między warstwy ściany aorty i powoduje ich rozdzielenie, co stwarza poważne ryzyko pęknięcia i masywnego krwotoku.

Reklama

Czynniki ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego

1. Podeszły wiek. Częstość występowania nadciśnienia wzrasta wraz z wiekiem. W wieku 18-30 lat wynosi 5%, a po 65 roku życia około 60%. W przypadku nadciśnienia naczyniowonerkowego częste są jednak zachorowania przed 30. rokiem życia.

2. Płeć męska. Mężczyźni obarczeni są większym ryzykiem rozwoju nadciśnienia w porównaniu z kobietami przed menopauzą. Po menopauzie częstość ta jest zbliżona. Jest to związane ze zmianami hormonalnymi w okresie klimakterium.

3. Mała aktywność fizyczna. Osoby prowadzący siedzący tryb życia mają większe ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. Regularny wysiłek fizyczny poprawiający kondycję (spacery, jogging, pływanie) poprawia wydolność mięśnia sercowego oraz zwiększa sprężystość naczyń krwionośnych, co korzystnie wpływa na obniżenie ciśnienia krwi. Nie każdy rodzaj sportu jest jednak wskazany dla osób z nadciśnieniem. Sporty siłowe, jak podnoszenie ciężarów, powodują krótkotrwałe, gwałtowne wzrosty wartości ciśnienia tętniczego, co dodatkowo obciąża serce i pogłębia zaburzenia.

4. Dieta bogata w sól. Około 55% osób chorujących na nadciśnienie jest sodowrażliwa. Oznacza to, że spożycie sodu, zawartego w soli kuchennej, powoduje u nich wzrost ciśnienia krwi. Sód jest substancją, która powoduje zatrzymywanie dużej ilości wody w organizmie, co skutkuje zwiększeniem objętości krwi i rozwojem nadciśnieniem.

5. Otyłość. Ze wzrostem masy ciała łączy się wzrost aktywności układu współczulnego, a co za tym idzie przyspieszenie akcji serca. Zwiększa się też objętość krążącej krwi.

6. Alkohol. Na każde dodatkowe 10 g alkoholu powyżej 30 g dziennie ciśnienie tętnicze podwyższa się o około 1-2 mmHg.

7. Palenie papierosów. Nikotyna powoduje przejściowy wzrost ciśnienia w czasie palenia tytoniu.

8. Stres. Powoduje aktywację układu współczulnego, czyli tej części układu nerwowego, która odpowiada za mobilizację organizmu do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. W efekcie zwiększa się częstość rytmu serca, dochodzi do skurczu naczyń i podnosi się ciśnienie krwi.

Reklama

Objawy nadciśnienia tętniczego

Nadcisnieniu tętniczemu towarzyszą:

• bóle głowy, zwłaszcza poranne, w okolicy potylicznej, ustępujące nieco po uniesieniu głowy,
• trudności w koncentracji, nadpobudliwość,
• kołatanie serca,
• występujący przejściowo rumień twarzy, szyi, klatki piersiowej,
• nadmierna potliwość.

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby pojawiają się objawy wynikające z powikłań nadciśnienia:

• bóle za mostkiem,
• łatwe męczenie się, duszność,
• szumy uszne, zawroty głowy,
• napadowe bóle głowy z nudnościami i wymiotami,
• zaburzenia wzroku,
• objawy niewydolności nerek.

Szczególnie niepokojące są objawy zapowiadające wystąpienie przełomu nadciśnieniowego, czyli nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego do wartości > 200/130 mmHg lub stopniowego wzrostu do wartości > 300/150 mmHg z uszkodzeniem wielu narządów, co prowadzi do stanu zagrożenia życia (udar mózgu, obrzęk płuc, zawał serca).

Przełom nadciśnieniowy wymaga szybkiej interwencji lekarskiej. Objawy zwiastujące wystąpienie przełomu nadciśnieniowego to silne zawroty i bóle głowy, nagłe osłabienie widzenia, duszność, przyspieszenie akcji serca i bóle w klatce piersiowej.

Wymienione na początku niecharakterystyczne objawy wynikające z podwyższonego ciśnienia krwi nie wymagają pilnej konsultacji lekarskiej, ale powinny skłonić do kontroli ciśnienia tętniczego w warunkach domowych i skonsultowania swoich objawów z lekarzem w czasie planowej wizyty. Z pewnością nie należy ich jednak bagatelizować, gdyż odpowiednio wcześnie wykryte i leczone nadciśnienie tętnicze pozwala zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia niebezpiecznych powikłań.

Reklama

Nadciśnienie tętnicze - wizyta u lekarza

Nadciśnienie tętnicze to bardzo powszechna choroba. Leczeniem pacjentów bez poważnych powikłań zajmują się lekarze rodzinni. W razie pojawienia się trudności w terapii, konieczna może być konsultacja kardiologa lub hipertensjologa (specjalisty leczenia nadciśnienia). Przed wizytą u lekarza dobrze jest zasięgnąć informacji na temat istoty swojej choroby, możliwych przyczyn i następstw z literatury medycznej lub źródeł internetowych. Taka podstawowa wiedza ułatwia rozmowę z lekarzem i pomaga lepiej zrozumieć jego zalecenia; przygotowując się do rozmowy warto też przemyśleć, jakie konkretne wątpliwości dotyczące choroby chcielibyśmy wyjaśnić w czasie konsultacji lekarskiej. A oto kilka możliwych zagadnień:

1. Co zrobić, aby zapobiec chorobie?
2. Czy nadciśnienie można całkowicie wyleczyć?
3. Czy konieczne jest leczenie farmakologiczne?
4. Jak długo trzeba przyjmować leki?
5. Co zrobić, kiedy terapia nie przynosi żadnych rezultatów?
6. Czy nadciśnienie w ciąży zagraża zdrowiu dziecka?
7. Czy nadciśnienie to choroba dziedziczna?
8. Jakie zmiany stylu życia są najkorzystniejsze w moim konkretnym przypadku?
9. Czy nadciśnienie ogranicza aktywność życiową?
10. Co się stanie, jeśli nie podejmie się leczenia?
11. Czy działania niepożądane leków mają cały czas to samo nasilenie?
12. Jak często należy mierzyć ciśnienie?
13. Jak często należy konsultować postępy w leczeniu z lekarzem?

Reklama

Nadciśnienie tętnicze - diagnostyka

Pomiar ciśnienia tętniczego. Nadciśnienie tętnicze możemy rozpoznać, gdy przy wielokrotnym powtarzaniu pomiaru ciśnienia jego wartość przekracza 140/90 mmHg. Aby wyeliminować wpływ emocji oraz zmienności dobowej ciśnienia, pomiaru należy dokonać przynajmniej dwa razy na każdej kończynie górnej podczas kilku wizyt lekarskich. Trzeba jednak pamiętać, że u 20% chorych występuje tzw. nadciśnienie białego fartucha, co oznacza, że podczas pomiaru w warunkach domowych wartości ciśnienia są prawidłowe, a pomiar w gabinecie lekarskim zawsze wskazuje na nadciśnienie.

U takich osób, a także w innych wątpliwych przypadkach, pomocne może być wykonanie 24-godzinnego monitorowania ciśnienia tętniczego. Pacjentowi zostaje założony na ramię mankiet podłączony do urządzenia, które co kilkanaście – kilkadziesiąt minut automatycznie dokonuje pomiaru i zapisu ciśnienia tętniczego. Metoda ta pozwala na określenia wartości ciśnienia podczas codziennej aktywności chorego a także w czasie snu.

Po rozpoznaniu nadciśnienia, należy określić czy ma ono charakter pierwotny, czy wtórny do innych schorzeń, jak również ustalić obecność ewentualnych powikłań nadciśnienia oraz współwystępujących innych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Podstawą tego etapu diagnostycznego jest rozmowa z lekarzem, czyli wywiad, jak również przeprowadzone w gabinecie badanie fizykalne. U każdy pacjenta z rozpoznanym nadciśnieniem, powinno się wykonać również podstawowe badania laboratoryjne:

• morfologia krwi – pozwala wykryć anemię, zakażenie oraz wiele innych zaburzeń funkcjonowania organizmu,
• stężenie sodu, potasu, mocznika i kreatyniny we krwi, badanie ogólne moczu – odchylenia od normy wskazują na zaburzoną pracę nerek, która może być przyczyną nadciśnienia, ale też jego skutkiem,
• stężenie glukozy – pomaga wykryć współistniejącą cukrzycę,
• stężenie cholesterolu (całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydy) – służy do oceny zaburzeń lipidowych, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju miażdżycy.

U każdego pacjenta należy również wykonać EKG, w którym można stwierdzić cechy przerostu i przeciążenia lewej komory serca.

Badania dodatkowe, które mogą rozszerzyć spojrzenie na stan zdrowia pacjenta to:

• zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej i badanie echokardiograficzne serca – umożliwiają ocenę zmian w lewej komorze serca oraz aorcie, wynikających z nadciśnienia,
• badanie dna oka – służy do oceny uszkodzenia naczyń siatkówki. Przeprowadza je okulista; jest bezbolesne i nieinwazyjne,
• ultrasonografia nerek i tętnic szyjnych – najprostsze badanie obrazowe pozwalające ocenić obecność blaszek miażdżycowych w tętnicach, zwężeń, uszkodzeń struktury nerki (zmiany pozapalne, marskość, guzy).

Inne badania wykonuje się, aby uzyskać potwierdzenie konkretnej przyczyny nadciśnienia wtórnego, np.

• stężenie produktów przemiany amin katecholowych w moczu przy podejrzeniu guza chromochłonnego,
• stężenie pochodnych kortyzolu w moczu w przypadku zespołu Cushinga,
• angiografia tętnic nerkowych, jeśli podejrzewa się, że przyczyną nadciśnienia jest zwężenia tętnicy nerkowej (trzeba tu zaznaczyć, że badanie to wykorzystuje działanie promieni rentgenowskich – jeśli kobieta jest w ciąży lub istnieje takie prawdopodobieństwo, powinna powiedzieć o tym lekarzowi zlecającemu badanie).

Jeśli przeprowadzone badania nie wykazują żadnej patologii, rozpoznaje się nadciśnienie pierwotne.

Leczenie nadciśnienia tetniczego

Celem leczenia jest utrzymanie wartości ciśnienia tętniczego na poziomie poniżej 140/90 mmHg. W przypadku nadciśnienia wtórnego podstawą jest usunięcie przyczyny nadciśnienia np.

• poszerzenie zwężonej tętnicy nerkowej,
• usunięcie guza chromochłonnego,
• korekta operacyjna koarktacji aorty

Leczenie nadciśnienia pierwotnego, które stanowi ponad 90% wszystkich przypadków nadciśnienia, polega na zmianie trybu życia i leczeniu farmakologicznym. O wyborze odpowiedniej terapii decyduje wysokość ciśnienia tętniczego, obecność powikłań narządowych oraz tzw. całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe.

Całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe wyznacza prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu z przyczyn sercowych w ciągu 10 lat, biorąc pod uwagę takie parametry, jak wiek, płeć, palenie tytoniu, wartość skurczowego ciśnienia tętniczego i stężenie cholesterolu. Można je określić w prosty sposób, korzystając z przeznaczonych do tego celu kart ryzyka SCORE.

• W przypadku niskiego ryzyka (< 5%), wartości ciśnienia < 180/110 mmHg i braku powikłań narządowych, wystarczające może się okazać wprowadzenie modyfikacji stylu życia. Jeśli po kilku miesiącach ciśnienie obniży się poniżej 140/90 mmHg, należy utrzymać dotychczasowe modyfikacje i konsultować swój stan zdrowia z lekarzem raz do roku.
• Jeśli ciśnienie tętnicze ma wartość < 180/110 mmHg, ale występują powikłania narządowe lub całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe wynosi > 5%, oprócz zmiany stylu życia należy rozważyć włączenie leczenia farmakologicznego.
• Ciśnienie tętnicze o wartości > 180/110 mmHg, zwłaszcza przy towarzyszących stanach zagrożenia życia, jak obrzęk płuc, tętniak rozwarstwiający aorty czy udar mózgu, wymaga natychmiastowej interwencji, polegającej na dożylnym podaniu szybkodziałających leków obniżających ciśnienie.

Zmiana stylu życia

Zmiana stylu życia polega na:

• redukcji masy ciała,
• stosowaniu diety śródziemnomorskiej,
• ograniczeniu spożycia soli,
• regularnej aktywności fizycznej,
• ograniczeniu spożycia alkoholu,
• zaprzestaniu palenia tytoniu,
• unikaniu stresu,
• ćwiczeniach relaksacyjnych.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu jednego lub kilku leków, które poprzez działanie na mechanizmy regulujące wartość ciśnienia tętniczego, prowadzą do jego obniżenia. Podstawowymi lekami hipotensyjnymi (przeciwnadciśnieniowymi) są:

• β-blokery,
• blokery kanałów wapniowych,
• inhibitory konwertazy (ACEI),
• blokery receptora angiotensynowego (ARB)
• leki moczopędne.

Jednym z czynników prowadzących do rozwoju nadciśnienia jest wzrost objętości krwi; czynnik ten możemy eliminować, podając leki moczopędne (inaczej diuretyki np. indapamid, furosemid) lub β-blokery, które zmniejszają pojemność minutową serca, czyli ilość krwi wypompowywanej z serca w ciągu jednej minuty (np.atenolo, bisoprolol, metoprolol).

Drugim podstawowym mechanizmem nadciśnienia jest skurcz naczyń krwinośnych; można mu zapobiegać podając leki działające bezpośrednio na ścianę naczynia i prowadzące do rozkurczu:

• ACEI, np. kaptopryl, enarapryl,
• ARB, np. losartan, warsartan,
• blokery kanałów wapniowych, np. werapamil, diltiazem.

Oprócz tych podstawowych leków stosowane jest również wiele innych, różniących się mechanizmami działania.

Jaką metodę leczenia wybrać?

O wyborze konkretnej farmakoterapii decyduje:

• wartość ciśnienia tętniczego,
• wiek,
• współistniejące choroby,
• obciążenie czynnikami ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych.

Leczenie nadciśnienia u osób starszych często wymaga zmiany stylu życia oraz skojarzenia kilku leków o różnym mechanizmie działania (preferowane są leki moczopędne i blokery kanałów wapniowych).

W przypadku pacjentów z cukrzycą, oprócz zmiany stylu życia konieczne jest najczęściej stosowanie co najmniej 3 leków, w tym obowiązkowo ACEI lub ARB. Celem leczenia hipotensyjnego u chorych z cukrzycą jest osiągnięcie wartości ciśnienia <130/80 mmHg.

Kobietom ciężarnym, u których rozwija się nadciśnienie, w zależności od wieku płodu oraz współistniejących czynników ryzyka zaleca się ograniczenie aktywności fizycznej i leżenie w łóżku na lewym boku (aby macica nie uciskała znajdującej się po prawej stronie żyły próżnej dolnej), normalną dietę bez ograniczania soli a także leczenie farmakologiczne. Lekami z wyboru w ciąży są metyldopa, labetalol, blokery kanałów wapniowych i β-blokery, natomiast ACEI oraz ARB są przeciwwskazane. Nie powinno się również podawać leków moczopędnych w celu obniżenia ciśnienia, jeśli oddawanie moczu jest prawidłowe. W przypadku kobiet w ciąży za stan naglący wymagający natychmiastowej interwencji lekarskiej uważa się ciśnienie o wartości > 170/110 mmHg.

Przyjmowanie leków

Lekarz powinien poinformować pacjenta o przejściowym niekorzystnym wpływie przyjmowanych leków na samopoczucie, który mija zazwyczaj po 2-4 tygodniach. Często bowiem zdarza się, że pacjenci rezygnują na własną rękę z przyjmowania takich preparatów, nie wiedząc, że uczucie znużenia i braku sił jest tylko chwilowe.

Leki obniżające ciśnienie krwi powinny być przyjmowane rano, gdyż po przebudzeniu ciśnienie tętnicze jest najwyższe. Przyjmowanie kolejnych dawek w ciągu dnia uzależnione jest od wartości ciśnienia i stanu pacjenta. Zazwyczaj unika się stosowania leków przed snem, gdyż w nocy ciśnienie z reguły obniża się i mogłoby dojść do niedokrwienia mózgu i zaburzeń neurologicznych.

Terapia pojedynczym lekiem jest skuteczna w 30-50% przypadków. Jeżeli nie przynosi efektów, należy dołączyć drugi lub trzeci lek o innym mechanizmie działania. Kiedy stosowanych jest kilka leków, dawka każdego z nich może być niższa niż w przypadku, gdyby były podawane pojedynczo dla uzyskania tego samego efektu hipotensyjnego. Pozwala to ograniczyć działania niepożądane; poza tym działanie na kilka mechanizmów regulacji ciśnienia sprawia, że leczenie przynosi lepsze efekty.

Osoby o ciśnieniu wyższym niż optymalne (> 120/80 mmHg), u których nie rozwinęło się jeszcze nadciśnienie, są bardziej narażeni na tą chorobę w przyszłości. Powinny wprowadzić do swojego stylu życia modyfikacje takie jak chorzy z nadciśnieniem łagodnym (redukcja otyłości, dieta, ograniczenie soli, regularny wysiłek fizyczny, ograniczenie spożycia alkoholu, zaprzestanie palenia tytoniu, redukcja stresu). Pozwala to uniknąć leczenia farmakologicznego lub przynajmniej opóźnić moment jego rozpoczęcia.

Prawidłowo leczone nadciśnienie tętnicze nie ogranicza normalnej aktywności życiowej pacjenta. Aby jednak uzyskać pożądany efekt terapeutyczny, pacjent musi aktywnie włączyć się w proces terapeutyczny. Pomocne w monitorowaniu efektów leczenia są codzienne domowe pomiary ciśnienia tętniczego. Zapisywanie wyników umożliwia prześledzenie skuteczności terapii w dłuższym przedziale czasowym.

Konsekwentna modyfikacja swojego stylu życia na bardziej prozdrowotny jest równie ważna, jak leczenie farmakologiczne. Aby leki hipotensyjne byłe skuteczne, muszą być stosowane regularnie zgodnie z zaleceniem, w większości przypadków do końca życia. Doustna droga podawania leków sprawia, że nie jest to jednak zbyt kłopotliwe. Istotne jest również regularne konsultowanie swojego stanu zdrowia z lekarzem; częstość wizyt zależy od stanu zaawansowania choroby i stopnia osiągniętej kontroli. W przypadku dobrze kontrolowanego nadciśnienia łagodnego kontrole co pół roku są wystarczające.

Leczenie nadciśnienia tetniczego - zmiana stylu życia

Podstawą osiągnięcia prawidłowej kontroli ciśnienia tętniczego nie jest farmakoterapia, ale działania, które pacjent może samodzielnie wprowadzić w swoim codziennym życiu.

1. Redukcja otyłości. Wartość ciśnienia rozkurczowego obniża się o 5-20 mmHg na każde 10 kg redukcji masy ciała.

2. Ograniczenie spożycia soli. Jedząc 6g soli mniej w ciągu doby można obniżyć ciśnienie skurczowe o 2-4 mmHg.

3. Dieta śródziemnomorska. Na obniżenie ciśnienia wpływa korzystnie jedzenie dużej ilości warzyw, owoców i ryb, a ograniczenie tłuszczów zwierzęcych.

4. Regularna aktywność fizyczna. Już półgodzinny szybki spacer praktykowany przez większą część dni w tygodniu obniża ciśnienie skurczowe o 4-9 mmHg.

5. Ograniczenie spożycia alkoholu. Spożywanie nie więcej niż dwóch standardowych porcji alkoholu u mężczyzn (nie więcej niż jednej u kobiet) obniża ciśnienie skurczowe o 2-4 mmHg.

6. Zaprzestanie palenia tytoniu.

7. Unikanie stresu, trening relaksacyjny.

O skuteczności terapii nadciśnienia decyduje w dużej mierze współpraca pacjenta z lekarzem. Dotyczy to zarówno monitorowania stanu zdrowia, w którym pacjent powinien brać czynny udział poprzez dokonywanie codziennych pomiarów ciśnienia tętniczego, jak i samego procesu leczenia. Obecnie dostępnych jest wiele preparatów obniżających ciśnienie, co stwarza różnorodne możliwości terapeutyczne.

Decyzja, który lek wybrać, powinna uwzględniać oprócz farmakologicznego mechanizmu działania również takie czynniki, jak stopień tolerancji leku przez pacjenta, występujące u niego działania niepożądane, a także finansowe możliwości chorego. Również zalecony sposób dawkowania leku powinien być zrozumiały i prosty do zapamiętania; dotyczy to zwłaszcza osób starszych.

Nadciśnienie tętnicze to choroba przewlekła, która często przez lata nie daje żadnych wyraźnych objawów. Pacjenci muszą mieć jednak świadomość, że konsekwentne realizowanie terapii to jedyny sposób na uniknięcie poważnych powikłań, z przedwczesnym zgonem włącznie.