Najczęstsze przyczyny niedoboru witaminy B
Witaminy z grupy B to witaminy rozpuszczalne w wodzie, których organizm ludzki nie jest w stanie wyprodukować sam. Jedyną drogą ich dostarczenia jest droga pokarmowa poprzez odpowiednio zbilansowaną dietę lub wspomagając się suplementacją.
Jedną z przyczyn niedoboru witaminy B jest niewystarczająca podaż.
Nieprawidłowa dieta lub zaburzenia odżywiania powodują powolne obniżanie się poziomu witamin z grupy B.
Jakie czynniki mają wpływ na niedostateczne dostarczanie tych składników odżywczych?
- Niedożywienie
- Zaburzenia odżywiania, np.: anoreksja, bulimia
- Niezbilansowany weganizm i wegetarianizm
- Alkoholizm
Inną przyczyną niedoboru witaminy B są zaburzenia wchłaniania, które potrafią drastycznie zmniejszyć ilość przyswajanych mikro- i makroelementów.
Które jednostki chorobowe będą miały wpływ na ten proces?
- Niedokrwistość Addisona-Biermera (niedokrwistość złośliwa)
- Zapalenie błony śluzowej żołądka
- Ostre infekcje Helicobacter pylori
- Gastrektomia (usunięcie żołądka)
- Operacje bariatryczne (zmniejszające pojemność żołądka)
- Choroba Leśniowskiego-Crohna
- Resekcja jelita krętego
- Zespół SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego)
- Choroba wrzodowa
- Wrodzony niedobór czynnika wewnętrznego Castle’a
- Zespół Zollingera-Ellisona
- Przewlekłe zapalenie trzustki
- Tasiemczyca (szczególnie w przypadku zakażenia bruzdogłowcem szerokim)
Klinicyści zwracają także uwagę na to, jak istotny wpływ mają leki przyjmowane przez pacjentów, których stosowanie może znacząco zmniejszyć wchłanianie witamin z grupy B w przewodzie pokarmowym prowadząc do ich niedoboru w ciele człowieka.
Wśród najważniejszych substancji wymienia się:
- podtlenek azotu,
- metforminę,
- inhibitory pompy protonowej (IPP),
- kwas acetylosalicylowy,
- doustne leki antykoncepcyjne,
- kolchicynę (lek stosowany w dnie moczanowej),
- niektóre antybiotyki,
- niektóre leki przeciwdrgawkowe.
Poza wymienionymi czynnikami istotny jest także wiek pacjenta.
W wieku podeszłym zmniejsza się efektywne wchłanianie z przewodu pokarmowego, które wraz z niedostateczną podażą, występowaniem chorób towarzyszących i przyjmowanymi lekami, może doprowadzić do znacznego niedoboru witamin z grupy B.
Reklama
Jak się objawia niedobór witaminy B?
Witaminy z grupy B pełnią kluczowe funkcje w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Najczęściej pełnią rolę koenzymów w licznych procesach biochemicznych, zapewniając im optymalne warunki.
Objawy niedoboru witaminy B zależą od tego, jakiej konkretnie witaminy z grupy B brakuje oraz jak duży jest to niedobór.
Szacuje się, że zapasy magazynowe w wątrobie dają organizmowi zapas witaminy B12 na około 3-5 lat, natomiast witaminy B9 (folianów) na kilka miesięcy.
Dopiero po wyczerpaniu około 90% organizm będzie przejawiał objawy ze strony układu nerwowego i krwiotwórczego.
Jakich objawów należy spodziewać się przy niedoborze witamin z grupy B?
Wśród najczęściej występujących i najszerzej omawianych są zaburzenia neurologiczne, zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego oraz objawy skórne.
Oprócz tego pacjenci zgłaszają także niespecyficzne objawy takie jak:
- utratę apetytu,
- utratę masy ciała,
- zmęczenie,
- osłabienie,
- biegunkę,
- bóle brzucha,
- nudności,
- drętwienie i mrowienie,
- bezsenność,
- zapalenie języka.
Objawy neurologiczne
Witaminy z grupy B pełnią bardzo istotne funkcje w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Najistotniejsze z punktu widzenia neurologii są witamina B1, witamina B6, witamina B9 oraz witamina B12.
Witamina B1 (tiamina) bierze udział w metabolizmie glukozy i przekształcaniu jej w energię, a tym samym w odżywianiu neuronów (komórek nerwowych).
Spadek jej ilości poniżej 15% prawidłowego stężenia powoduje pierwsze objawy neurologiczne, spowodowane przede wszystkim rozwinięciem się kwasicy metabolicznej i deficytu oksydacyjnego.
Witamina B6 (pirydoksyna) ma znaczący wpływ na syntezę neuroprzekaźników: serotoniny i noradrenaliny. Bierze też udział w syntezie mieliny, czyli substancji otaczającej neurony, których funkcją jest ich ochrona.
Witamina B9 (kwas foliowy) reguluje syntezę otoczek mielinowych i bierze udział w metabolizmie homocysteiny, co jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
Witamina B12 (kobalamina) także wpływa na syntezę mieliny oraz bierze udział w przekształcaniu homocysteiny w metioninę.
Objawy neurologiczne niedoboru witaminy B są przede wszystkim efektem demielinizacji komórek nerwowych i zaburzeń syntezy neuroprzekaźników.
Jakich objawów należy spodziewać się u osób z niedoborem witamin z grupy B?
- Choroba beri-beri -spowodowana silnym niedoborem witaminy B1, czyli tiaminy. Prowadzi do zaburzeń układu sercowo-naczyniowego i układu nerwowego. Wyróżnia się postać suchą i postać mokrą. Postać sucha wynika przede wszystkim z nieprawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i objawia się poprzez m.in. parestezje (czucie opaczne, mrowienie, drętwienie), polineuropatie obwodowe (uszkodzenie nerwów obwodowych), niedowłady, porażenia nerwowe i osłabienie odruchów nerwowych. Postać mokra to postać, w której dominują objawy kardiologiczne: duszność, tachykardia, nadciśnienie tętnicze, obrzęki.
- Neuropatia obwodowa -uszkodzenie nerwów obwodowych, które manifestuje się różnymi objawami klinicznymi. Wśród nich wymienia się zaburzenia czuciowe nazywane parestezjami, takie jak zaburzenia odczuwania temperatury, mrowienie, drętwienie, ból, uczucie kłucia; a także zaburzenia ruchowe, do których należą osłabienie siły mięśniowej, problemy z poruszaniem się, niedowłady, zanik mięśni.
- Objaw Lhermitte’a - charakterystyczny objaw niedoboru witaminy B12, który polega na uczuciu przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa.
- Napady drgawkowe - opisano rzadko występującą encefalopatię padaczkową uwarunkowaną genetycznie, która charakteryzuje się występowaniem drgawek pirydoksynozależnych (zależnych od witaminy B6).
- Depresja - jako przyczynę zaburzeń depresyjnych wymienia się w tym przypadku niedobór neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina i noradrenalina, których niewystarczająca synteza jest efektem niedoboru witamin z grupy B.
- Zaburzenia psychiatryczne - wśród objawów niedoboru witaminy B wymienia się zespoły hipomaniakalne, zaburzenia psychotyczne, omamy wzrokowe, nerwice, ostre epizody psychotyczne.
- Demencja - niedobory witamin z grupy B mogą wywoływać delikatne zaburzenia pamięci oraz nasilać występującą demencję u osób starszych.
Objawy układu krwiotwórczego
Witaminy z grupy B mają istotny wpływ na procesy krwiotwórcze. Największe znaczenie mają witamina B6 (pirydoksyna), witamina B9 (kwas foliowy) oraz witamina B12 (kobalamina).
Biorą one udział w syntezie DNA w komórkach układu krwiotwórczego oraz w innych komórkach intensywnie dzielących się i są niezwykle ważne w procesie erytropoezy (wytwarzaniu krwinek czerwonych).
Niedobór witamin z grupy B prowadzi do zaburzeń syntezy kwasów nukleinowych i produkcji erytrocytów.
Charakteryzują się one większą objętością i krótszym czasem przeżycia, co w efekcie prowadzi do rozwoju niedokrwistości makrocytarnej.
Jak wygląda morfologia krwi obwodowej u pacjentów z niedoborem witaminy B12 oraz z niedokrwistością makrocytarną? W badaniu obserwuje się zmniejszoną liczbę erytrocytów (RBC), obniżone wartości hemoglobiny (Hb) oraz hematokrytu (Ht/Hct). Charakterystycznym objawem jest podwyższony parametr MCV, czyli objętość krwinki czerwonej, a w rozmazie krwi obwodowej stwierdza się makrocytozę.
Może dochodzić do leukopenii z neutropenią (obniżonej liczby krwinek białych oraz obniżonej liczby neutrofilii), a w obrazie mikroskopowym obecne są granulocyty obojętnochłonne z hipersegmentacją jądra komórkowego.
Objawy niedoboru witaminy B wynikające z jej wpływu na układ krwiotwórczy są efektem niedokrwistości (anemii).
Pacjenci skarżą się na złe samopoczucie, osłabienie, omdlenia, zawroty głowy, męczliwość i bladość powłok skórnych.
Objawy skórne
Objawy skórne niedoboru witamin z grupy B dotyczą przede wszystkim niedoboru witaminy:
- B2 (ryboflawiny),
- B3 (niacyny),
- B5 (kwasu pantotenowego),
- B6 (pirydoksyny),
- B7 (biotyny).
Mogą pojawić się zajady, pękające kąciki ust, łojotokowe zapalenie skóry i trądzik.
Niedobory witaminy B wpływają także negatywnie na stan włosów oraz na ich nadmierne wypadanie. W przypadku dużego niedoboru witaminy B3 może rozwinąć się pelagra, czyli choroba charakteryzująca się zwiększoną wrażliwością na słońce i zaczerwieniem.
Reklama
Jak sprawdzić niedobór witaminy B w organizmie? Rola diagnostyki laboratoryjnej
Podstawowym badaniem diagnostycznym niedoboru witaminy B, będzie bezpośredni pomiar jej stężenia we krwi obwodowej.
Badanie polega na pobraniu próbki krwi pacjenta do probówki z aktywatorem krzepnięcia, uzyskanie surowicy i pomiar na specjalistycznej aparaturze medycznej.
Najczęściej zalecane jest badanie witaminy B12 (kobalaminy) oraz kwasu foliowego (witaminy B9). Badania te są szeroko dostępne, a każde z nich kosztuje kilkadziesiąt złotych. Jaka jest norma dla witaminy B12 i kwasu foliowego?
W zależności od laboratorium, aparatury, metody oznaczenia i zestawu odczynników normy laboratoryjne mogą nieznacznie różnić się. Zazwyczaj wartości te kształtują się w okolicy podanych wartości:
- Witamina B12: 197 – 771 pg/ml
- Kwas foliowy: 3,1 – 17,5 ng/ml
Bezpośredni wpływ niedoboru witamin z grupy B można zaobserwować także w podstawowym badaniu, jakim jest morfologia krwi obwodowej. To najczęściej wykonywane, tanie i dostępne badanie, które można wykonać w każdym laboratorium o podstawowym profilu.
Polega ono na cytometrycznej analizie składników krwi: krwinek czerwonych, krwinek białych oraz płytek krwi.
Badanie to pozwala ocenić wpływ niedoboru witamin z grupy B na układ krwiotwórczy poprzez analizę ilości krwinek czerwonych i hemoglobiny, wielkości erytrocytów oraz innych parametrów morfologicznych.
Dodatkowymi, choć rzadziej spotykanymi i zalecanymi badaniami są:
- kwas metylomalonowy (MMA),
- homocysteina,
- przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu,
- przeciwciała przeciwko komórkom okładzinowym.
Badania diagnostyczne pozwalają wykryć nawet niewielki niedobór witamin z grupy B jeszcze zanim wystąpią objawy kliniczne, dzięki czemu skraca się znacząco czas leczenia i suplementacji.
Diagnostyka laboratoryjna jest nieodłącznym elementem medycyny. Wspiera lekarzy na każdym kroku, pomaga postawić diagnozę oraz monitorować skutki leczenia.
Reklama
Leczenie niedoboru witaminy B
Leczenie niedoboru witaminy B zależy od problemu, który go wywołuje.
W przypadku niedostatecznej podaży i niewielkich niedoborów wystarczy zmiana nawyków żywieniowych oraz suplementacja, natomiast w schorzeniach istotnie zaburzających wchłanianie drogą oralną (np. w niedokrwistości Addisona-Biermera lub wrodzonym niedoborze czynnika wewnętrznego Castle’a) konieczne może być podanie witaminy B w formie parenteralnej (zastrzyków domięśniowych).
Jeśli niedobór witamin z grupy B jest skutkiem zbyt małej ilości dostarczanej z pożywieniem, pacjent powinien do swojej diety wprowadzić przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego, np:
- wołowina,
- wieprzowina,
- wątróbka,
- jaja,
- mleko,
- ryby.
Produkty roślinne bogate w witaminę B to orzechy, awokado, słonecznik, brokuły, banany i płatki owsiane. Dobrym źródłem witamin z grupy B są także drożdże oraz wszystkie produkty, do których wypieku się ich używa.
Przy większych niedoborach lub w przypadku zaburzeń, które utrudniają wchłanianie witamin z przewodu pokarmowego zalecana jest suplementacja.
Dawka zalecana w terapii zależy od wielkości niedoboru, objawów, które mu towarzyszą oraz od jego przyczyny.
Na rynku do wyboru są preparaty w postaci:
- tabletek,
- tabletek do ssania,
- tabletek do żucia,
- aerozoli.
Suplementy można stosować przez dłuższy czas, jednak zaleca się w tej kwestii zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty, który dobierze odpowiednią dawkę i czas stosowania.
W ciężkich niedoborach objawiających się istotnymi zaburzeniami ze strony układu nerwowego lub w przypadku silnych zaburzeń wchłaniania lekarz może zadecydować o podaniu witamin z grupy B12 w formie zastrzyków domięśniowych, eliminując w ten sposób aspekt wchłaniania w układzie pokarmowym i szybko uzupełniając niedobory w organizmie.
W zachowaniu prawidłowego stężenia witamin z grupy B istotne jest też zrezygnowanie z alkoholu i palenia papierosów, ponieważ są to substancje powszechnie uznawane za takie, które mają negatywny wpływ na metabolizm witaminy B w organizmie.
Reklama
Jak zapobiegać niedoborowi witaminy B?
Najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom witaminy B jest odpowiednia, zbilansowana dieta.
Powinny się w niej znajdować produkty pochodzenia zwierzęcego, drożdże oraz produkty roślinne bogate w te witaminy, m.in. fasola, groch, soja, banany, szpinak.
Suplementacja zalecana jest u osób na diecie wegetariańskiej i wegańskiej, które rezygnują z mięsa i tym samym ograniczają znacząco dostarczanie witamin z grupy B oraz u osób z zaburzeniami wchłaniania, które wymagają podaży znacznie wyższych ilości witamin.
Kluczowe znaczenie ma tutaj edukacja pacjentów o dobroczynnym wpływie witaminy B na organizm człowieka, układ krwiotwórczy i układ nerwowy, a także szerzenie informacji o prawidłowej diecie i produktach, które powinny się w niej znaleźć.
Reklama
Dlaczego witamina B jest tak ważna dla układu nerwowego?
Układ nerwowy jest niezmiernie ważny w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Reguluje i koordynuje pracę wszystkich narządów i bierze udział we wszystkich funkcjach życiowych ciała.
Kompleks witamin z grupy B pełni kluczową rolę w jego pracy. Bierze on udział m.in. w:
- syntezie neurotransmiterów,
- metabolizmie energetycznym neuronów,
- ochronie i regeneracji komórek nerwowych,
- redukcji homocysteiny
oraz ma wpływ na funkcje kognitywne (procesy poznawcze).
Bez prawidłowego, optymalnego poziomu witamin z grupy B dochodzi do licznych zaburzeń neurologicznych, doprowadzając do neuropatii, zaburzeń psychiatrycznych, zaburzeń pamięci i depresji.
Kluczowe jest zadbanie o odpowiednią podaż i dostarczanie witaminy B oraz monitorowanie stanu swojego zdrowia poprzez badania profilaktyczne, ponieważ początkowe objawy są niespecyficzne i mogą nastręczać dużych trudności w diagnozowaniu.
Dbanie o dobrostan układu nerwowego to pierwszy krok w troszczeniu się o ciało i dobre samopoczucie.
