Co to jest niedodma płuc i czym różni się od odmy?
Niedodma to stan niedostatecznego napowietrzenia miąższu płucnego. Ze względu na charakterystyczny obraz kliniczny nazywana jest potocznie zapadaniem płuc.
Niedodma może obejmować mniejszą lub większa część, a nawet całość narządu. Zajęty nią fragment nie uczestniczy w wymianie gazowej, zostaje więc niejako wyłączony z oddychania.
Powoduje to uczucie duszności i męczliwości, a w skrajnych przypadkach prowadzi do śmierci.
Warto w tym miejscu postawić rozróżnienie między niedodmą a odmą płucną. Drugie z wymienionych zaburzeń oznacza stan, w którym powietrze przedostaje się do jamy opłucnowej.
Zazwyczaj jest to efektem uszkodzenia samego płuca bądź całej klatki piersiowej. W poważniejszych przypadkach stanowi stan wymagający natychmiastowej pomocy medycznej, to jest odessania powietrza strzykawką bądź specjalnym drenem.
Reklama
Przyczyny niedodmy płuc
Najczęstsze bezpośrednie przyczyny niedodmy stanowią:
- Zmniejszony przepływ powietrza przez oskrzela, spowodowany ich przewężeniem, za sprawą na przykład zalegającego śluzu, ale też obecności ciał obcych czy guzów. W takiej sytuacji mówi się o niedodmie obturacyjnej (resorpcyjnej).
- Bezpośredni ucisk na miąższ, powodowany przez płyn zalegający w jamie opłucnowej, powiększone węzły chłonne oraz guzy różnego typu. Jest to tzw. niedodma kompresyjna lub z ucisku.
- Długotrwałe przebywanie w nieruchomej pozycji leżącej, powodujące ucisk na płuca, zmniejszoną wymianę gazową i spłycony oddech – problem ten występuje m.in. po zabiegach operacyjnych, po podaniu znieczulenia ogólnego. W tym przypadku jest to niedodma hipostatyczna.
Brak powietrza powoduje sklejanie się pęcherzyków płucnych, upośledzając działanie określonej partii narządu.
Należy pamiętać, że niedodma płucna jest objawem licznych schorzeń o zróżnicowanej etiologii i patogenezie, zazwyczaj bardzo ciężkich i groźnych. Wymienić w tym kontekście można między innymi takie problemy zdrowotne, jak:
- mukowiscydoza,
- włóknienie płuc,
- zatorowość płucna,
- zapalenie płuc,
- rak płuc,
- uraz klatki piersiowej.
We wszystkich tego typu sytuacjach mówi się o niedodmie wtórnej. Istnieje także pierwotna, choć jest zdecydowanie rzadziej spotykana. Powodowana jest ona niedoborem tak zwanego surfaktantu, czyli substancji zapobiegającej zapadaniu się pęcherzyków.
Problem ten dotyka przede wszystkim noworodki cierpiące na zaburzenia oddychania (tzw. zespół błon szklistych) oraz dorosłych z ciężką niewydolnością układu oddechowego.
Reklama
Niedodma płytkowa płuc i inne rodzaje zaburzenia
W terminologii medycznej wymienia się wiele odmian niedodmy, występujących w różnych porządkach systematycznych. Jak zostało wspomniane wyżej, podstawowy podział wyróżnia niedodmę wtórną i pierwotną.
W obrębie tej pierwszej znajdziemy niedodmę obturacyjną, kompresyjną i hipostatyczną. Jest to klasyfikacja uwzględniająca etiologię i patomechanizm zmian.
Inne zestawienie dzieli niedodmę ze względu na morfologię, czyli budowę, postać, obraz kliniczny zmian widocznych między innymi w prześwietleniu rentgenowskim. W tym przypadku występują:
- Niedodma płytkowa płuc. Jednym z najczęstszych objawów patologii jest powstawanie tak zwanych płytek niedodmowych. Lokalizują się one z reguły u podstawy płuc, dając charakterystyczny obraz RTG w postaci liniowych zacienień, położonych równolegle do przepony, określanych mianem linii Fleischnera. Niedodma płytkowa płuca lewego bądź prawego jest typowa i częsta.
- Niedodma okrągła widoczna jest jako charakterystyczne okrężne zacienienie utrzymujące się przez dłuższy czas. Jest rzadka, występuje przede wszystkim u pacjentów narażonych na długotrwały i stały kontakt z azbestem.
Reklama
Objawy niedodmy płuc
Jakie są objawy niedodmy płuc? Jak rozpoznać ten stan? Oprócz niezwykle charakterystycznych linii widocznych w obrazie radiologicznym (RTG), badanie przedmiotowe może wykazać także:
- przemieszczenie szczelin międzypłatowych,
- stłoczenie naczyń płucnych,
- zmętnienie płuc,
- przemieszczenie innych organów, w tym serca czy przepony,
- kompensacyjne rozdęcie zdrowego płuca nieobjętego niedodmą.
Tym co może zwrócić uwagę samego pacjenta, zanim zostanie poddany szczegółowej diagnostyce, są takie objawy niedodmy, jak:
- szybki, ale wyraźnie spłycony oddech, wskazujący na trudności z oddychaniem;
- uczucie duszności, niemożność złapania oddechu, zwiększona męczliwość;
- obniżona ruchomość klatki piersiowej w czasie oddychania;
- niesymetryczne wypełnianie się klatki piersiowej w czasie nabierania oddechu;
- ucisk i bolesność w obrębie klatki piersiowej;
- przyspieszone bicie serca;
- męczący, utrzymujący się kaszel;
- obniżenie ciepłoty ciała;
- symptomy niedotlenienia organizmu, takie jak zasinienie, czy przebarwienia skóry.
Należy pamiętać, że łagodne niedodmy często występują całkowicie bezobjawowo, nie manifestując się w żaden znaczący i charakterystyczny sposób. Dlatego jeśli są wykrywane, to z reguły przypadkiem, przy okazji rutynowych badań kontrolnych lub w czasie diagnostyki innych schorzeń.
Reklama
Niedodma na RTG, czyli jak wygląda diagnostyka
Niedodmę lekarz diagnozuje oceniając charakter wymienionych wyżej objawów oraz analizując wyniki przeprowadzonych badań.
Zmiany tego typu dobrze pokazuje tradycyjne prześwietlenie rentgenowskie. Niedodma w RTG widoczna jest pod postacią niewielkich zacienień, zazwyczaj liniowych, ulokowanych obwodowo lub u podstawy płuc.
Dodatkowo obrazowanie może wykazać przyczynę takiego stanu rzeczy, na przykład guza, wysięk opłucnowy bądź zaleganie ciała obcego.
Oprócz tego w diagnostyce stosuje się też niekiedy tomografię komputerową, która jest udoskonaloną, nowoczesną odmianą RTG.
Z reguły tomograf pokazuje ewentualne zmiany w płucach i wokół nich z większą precyzją i czułością, aczkolwiek jego użycie nie zawsze jest niezbędne. W wielu przypadkach niedodmę można rozpoznać wykonując zwykłe prześwietlenie.
Zdarza się, że lekarz zleca też wykonanie innych badań, których głównym celem jest różnicowanie niedodmy z innymi schorzeniami.
Wymienić w tym kontekście można między innymi scyntygrafię, która polega na dożylnym podaniu preparatów oznaczonych promieniotwórczymi izotopami i obserwacji ich rozpadu.
Uzyskany dzięki temu obraz graficzny jest jeszcze jedną metodą przedstawienia zmian zachodzących w określonych tkankach i narządach.
Reklama
Niedodma płuc a rak
Pacjenci często pytają, czy istnieje związek między niedodmą płuc a rakiem tego narządu.
Tak, patologia ta może być objawem nowotworu płuc, czyli jednej z najbardziej śmiercionośnych i najczęściej występujących złośliwych chorób onkologicznych.
Warto podkreślić, że dotyka ona w zdecydowanej większości palaczy papierosów, zarówno czynnych jak też biernych. Drugim czynnikiem ryzyka jest długotrwała ekspozycja na różnego rodzaju pyły, w tym przede wszystkim azbest.
Ale uwaga, problem ten występuje nie tylko w przypadku raka płuc, ale też innych nowotworów zlokalizowanych w tej części ciała, które mogą oddziaływać na wymianę gazową. Należą do nich m.in. rak oskrzeli, czy opłucnej.
Tak jak zostało wspomniane wyżej, niedodmę płucną może powodować zmniejszony przepływ powietrza przez oskrzela powodowany występowaniem guza.
Przyczyną może być też bezpośredni ucisk wywoływany przez zmianę nowotworową, albo płyn w jamie opłucnej, gromadzący się w przebiegu tej śmiertelnie niebezpiecznej choroby.
Co więcej, zapadnięcie płuc może być związane również z uciskiem lokalnych węzłów chłonnych, które są powiększone na skutek choroby lub objęte przerzutami.
Dlatego zdiagnozowanie niedodmy, zwłaszcza przy współwystępowaniu innych niepokojących symptomów (takich jak krwioplucie, uporczywy kaszel, czy znaczna utrata masy ciała), powinno stanowić wskazanie do dalszej, pogłębionej diagnostyki.
Reklama
Niedodma płuc po Covidzie
Nowym, śmiertelnym zagrożeniem występującym na skalę masową, jest koronawirus SARS-CoV-2, którego inwazja, trwająca nieprzerwanie od 2020 roku, jest przyczyną śmierci milionów ludzi na całym świecie.
Ten niezwykle groźny i wciąż mutujący patogen prowadzi do licznych uszkodzeń w obrębie całego ustroju
W szczególności narażone są płuca, które wirus niszczy w błyskawicznym tempie, dodatkowa zaś destrukcja może być efektem aktywności układu odpornościowego, działającego w pośpiechu i często zabijającego też komórki własnego organizmu.
Kolejne procesy, takie jak stan zapalny pęcherzyków płucnych, silny kaszel czy zakrzepy w naczyniach krwionośnych, wydatnie utrudniają wymianę gazową.
Na skutek tego niedodma płuc po Covidzie (jak też wcześniej, już w trakcie choroby), jest stosunkowo częstą konsekwencją zakażenia SARS-CoV-2. Jedną z wielu.
Jak leczyć niedodmę płuc?
Leczenie niedodmy zależne jest od stopnia zaawansowania patologii oraz czynnika etiologicznego, który stanowi jej podłoże. Przyjmuje się, że stany lekkie, przebiegające bezobjawowo, pozostawia się bez działań terapeutycznych.
Zaburzenie występujące w stopniu lekkim ma bowiem tendencję do samoistnego zanikania. W sytuacji, gdy niedodma powodowana jest stanem zapalnym w obrębie płuc czy oskrzeli, stosuje się antybiotykoterapię.
Remedium w przypadku zalegania ciała obcego jest zabieg bronchoskopii, polegający na wprowadzaniu do dróg oddechowych cienkiego narządu wyposażonego w zaawansowaną optykę i umożliwiającego drobną, mało inwazyjną interwencję chirurgiczną.
Z oczywistych względów najbardziej zaawansowanym przypadkiem jest leczenie choroby nowotworowej. W takiej sytuacji stosuje się pełne spektrum działań, włączając w to zabieg operacyjny usunięcia guza i wszelkich tkanek zagrożonych jego naciekaniem, a także obciążającą dla organizmu chemioterapię i radioterapię.
Oprócz tego w każdym z przypadków wdrażane jest leczenie typowo objawowe, mające na celu usprawnienie oddychania. Pacjenci mogą przyjmować leki rozszerzające oskrzela, zaś w zaawansowanych przypadkach podaje się tlen, a nawet podłącza do respiratora.
Oprócz tego zalecana jest, zarówno w terapii, jak też w profilaktyce niedodmy płuc, rehabilitacja. Pacjenci pod nadzorem fizjoterapeuty bądź samodzielnie (po uprzednim odebraniu szczegółowych wytycznych) wykonują przede wszystkim pogłębione oddechy, mające na celu zwiększenie objętości płuc i usprawnienie procesów wymiany gazowej.
Rokowania w niedodmie są zróżnicowane. Lekka jest niegroźna, poważna może prowadzić do ciężkiej niewydolności oddechowej i w konsekwencji do śmierci pacjenta.
Dodatkowy czynnikiem są oczywiście schorzenia podstawowe, z których część wiąże się z rokowaniami wielce niepomyślnymi. W szczególności dotyczy to zaawansowanego, zbyt późno wykrytego raka płuc.
