Co to jest amnezja?
Amnezja to słowo, które bywa używane w języku potocznym i jako takie oznacza problemy z pamięcią. „Co ty, masz amnezję?” - zdarza się słyszeć osobom, które zapomniały, gdzie zostawiły klucze albo nie załatwiły ważnej sprawy w urzędzie. W takim kontekście słowo używane jest z przymrużeniem oka, ponieważ termin ten de facto posiada znaczenie medyczne i określa poważne schorzenie objawiające się zaburzeniami pamięci, związane z uszkodzeniem mózgu.
Niepamięć może być całkowita lub czasowa, co zależy od głębokości i rozległości uszkodzenia. Uraz bywa spowodowany czynnikami psychicznymi (np. zaburzenia dysocjacyjne czy inne schorzenia) lub mechanicznymi.
Utrata pamięci ujęta jest w opracowanej przez WHO Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10:
- R41.1 - amnezja następowa,
- R41.2 - amnezja wsteczna,
- R41.3 - inne rodzaje amnezji.
W nowszej wersji Klasyfikacji, czyli ICD-11 amnezja oznaczona jest symbolem MB21.1 i podzielona na:
- MB21.10 - amnezję następczą,
- MB21.11 - amnezję wsteczną,
- MB21.12 - przejściową amnezję globalną.
- MB21.1Y - inną określoną amnezję,
- MB21.1Z - amnezję nieokreśloną.
Reklama
Postacie i rodzaje amnezji
Wyróżnia się dwie postacie amnezji organicznej:
- ostrą - następującą nagle, np. na skutek mechanicznego urazu mózgu (wypadku samochodowego, uderzenia itd.). Nagła utrata pamięci może mieć charakter chwilowy (w niektórych przypadkach jedynie na kilka godzin) lub trwały;
- postępującą - rozwijającą się w dłuższym czasie, przy której utrata pamięci jest stopniowa, a objawy nasilają się etapowo.
Oprócz tego rozróżnia się dwa typy choroby (przy czym obydwa mogą być długo- lub krótkotrwałe):
- amnezję następczą - objawia się problemami z zapamiętywaniem wydarzeń bieżących i nowych informacji,
- amnezję wsteczną - polega na utracie pamięci o zdarzeniach, które miały miejsce przed powstaniem urazu.
Wiele rodzajów amnezji wyróżnia się na podstawie przyczyn, które doprowadziły do utraty pamięci, lub sfery, którą obejmują. Podstawowe rodzaje schorzenia to:
- amnezja słowna - jeden z rodzajów częściowej utraty pamięci. Polega na nierozpoznawaniu znaczenia słów;
- amnezja wzrokowa - chory nie rozpoznaje obrazów i zjawisk odbieranych za pomocą zmysłu wzroku;
- amnezja słuchowa - zaburzenia identyfikacji słyszanych słów i dźwięków. Jednym z jej rodzajów jest agnozja muzyczna;
- akalkulia - utracenie umiejętności rozwiązywania nawet najprostszych działań matematycznych;
- fuga/amnezja dysocjacyjna (in. psychogenna) - utracie pamięci o przeszłych i bieżących wydarzeniach towarzyszy w niej niepamięć informacji o własnej tożsamości;
- amnezja post-traumatyczna - utrata pamięci (częściowa lub całkowita) następująca na skutek wydarzenia wywołującego skrajnie silne emocje. Jej rodzajem jest amnezja powypadkowa (np. po kolizji drogowej);
- psychoza Wernickiego-Korsakoffa - utrata pamięci krótkotrwałej, odnosząca się do wydarzeń bieżących;
- amnezja globalna - nagła utrata pamięci świeżej (a czasami również wstecznej), ale o charakterze absolutnym. Nie towarzyszą jej inne dysfunkcje neurologiczne. Niepamięć całkowita określana tym terminem jest przemijająca i zwykle trwa kilka lub kilkanaście godzin.
Reklama
Amnezja dziecięca
Istnieje pewien rodzaj utraty pamięci, będący zjawiskiem normalnym i fizjologicznym. Jest to tzw. amnezja dziecięca. Co to takiego? Chodzi tu o zapominanie wydarzeń, które miały miejsce w okresie wczesnego dzieciństwa, czyli w pierwszych latach życia.
Z reguły młodzież i osoby dorosłe nie pamiętają, co działo się, kiedy mieli 2 czy 3 lata. Nawet do 10 roku życia wspomnienia mają charakter wybiórczy, co oznacza, że człowiek dorosły pamięta jedynie pojedyncze epizody sprzed ukończenia 10 lat.
Amnezja wczesnodziecięca to oczywiście naturalne zjawisko, a poprawiająca się w późniejszych latach pamięć ma związek z rozwojem mowy i zdolności komunikacyjnych.
Czym innym jest niespodziewana utrata pamięci u młodej osoby, dotycząca zdarzeń bieżących. Jeśli zaburzenia pamięci występują u dziecka starszego lub nastolatka, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem (bez względu na to, czy pojawiają się nagle, czy też rozwijają się stopniowo).
Reklama
Nagła i stopniowa utrata pamięci u osób starszych
Amnezja jako osłabienie lub utrata pamięci występuje także przy demencji starczej. Warto podkreślić, że - odwrotnie niż w przypadku amnezji dziecięcej - nie jest to stan naturalny i nie wynika z fizjologicznego starzenia się organizmu.
To prawda, że mózg starzeje się, podobnie jak inne narządy i układy ludzkiego organizmu. Zdolność zapamiętywania może z czasem ulec osłabieniu, jednak utrata pamięci długotrwałej nawet w okresie starości świadczy zwykle o wystąpieniu chorób neurodegeneracyjnych, polegających na stopniowym niszczeniu komórek układu nerwowego, takich jak choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona.
Zwykle towarzyszy im powolna utrata pamięci. To znaczy, że objawy nie pojawiają się z dnia na dzień, ale pogłębiają wraz z rozwojem choroby. Nagła utrata pamięci - czy to u osób starszych czy u innych pacjentów - z reguły wskazuje na uraz mózgu spowodowany uszkodzeniem mechanicznym lub chorobą narządu, np. guzem.
Reklama
Amnezja ciążowa
Ciąża to moment, w którym w kobiecym organizmie zachodzi wiele zmian, ustępujących samoistnie bezpośrednio po porodzie lub jakiś czas po nim. Jedną z dolegliwości, na które narażone są kobiety ciężarne jest pregnezja, czyli amnezja w ciąży. Terminem tym określa się zespół objawów związanych z zaburzeniami pamięci i koncentracji.
Do objawów najbardziej typowych należą:
- ogólne roztargnienie i rozkojarzenie,
- zaburzenia pamięci następowej, czyli utrudnione zapamiętywanie wydarzeń bieżących,
- osłabiona uwaga skupiona na konkretnym zjawisku,
- osłabiona koordynacja ruchowa,
- problemy z motoryką (np. częste upuszczanie przedmiotów),
- trudności z przyswajaniem nowych informacji i czytaniem ze zrozumieniem,
- zapominanie słów i przejęzyczenia itp.
Jeśli objawy amnezji ciążowej utrudniają kobiecie codzienne funkcjonowanie, należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Pamiętać trzeba, że w okresie trwania ciąży nie wolno przyjmować leków usprawniających pracę mózgu bez uzgodnienia tego ze specjalistą.
Reklama
Jakie są przyczyny utraty pamięci?
Utrata lub widoczne osłabienie pamięci nigdy nie następują bez przyczyny. Jedynie tzw. amnezja dziecięca jest zjawiskiem naturalnym. Jeśli się później, niż we wczesnym dzieciństwie, jest zwykle konsekwencją uszkodzenia komórek układu nerwowego.
Jakie są przyczyny takiego uszkodzenia? Utrata pamięci może występować:
- po alkoholu - częstym objawem upojenia alkoholowego jest tzw. „urwany film”, czyli chwilowa utrata pamięci bieżącej. Amnezja alkoholowa jest wynikiem uszkodzenia komórek mózgu oraz zaburzeń wydzielania hormonów pełniących funkcję neuroprzekaźników. Osoby uzależnione od alkoholu, spożywające go często i w dużych ilościach, są bardziej narażone na choroby neurodegeneracyjne. Utrata pamięci może zdarzyć się również po małej ilości alkoholu, szczególnie u osób, które wcześniej go nie spożywały;
- po wypadku - jedną z najczęstszych przyczyn zaników pamięci (częściowych lub całkowitych) są mechaniczne uszkodzenia mózgu. Amnezja pourazowa - w zależności od rozległości uszkodzeń - może mieć charakter przejściowy lub trwały. Utrata pamięci po silnym uderzeniu w głowę prowadzącym do wstrząsu mózgu występuje np. na skutek wypadków komunikacyjnych, upadku z wysokości, przemocy fizycznej itd.;
- po lekach - zwykle ma postać niepamięci następczej, czyli dotyczącej wydarzeń bieżących. Najczęściej występuje po lekach o działaniu psychotropowym, przeciwdrgawkowym i środkach do znieczulenia ogólnego, może jednak pojawić się też podczas przyjmowania leków na nadciśnienie tętnicze;
- po udarze - zarówno udar niedokrwienny lub wylew krwi do mózgu mogą prowadzić do uszkodzenia komórek mózgowych i utraty pamięci. Udar niedokrwienny - ponieważ wiąże się z niedotlenieniem mózgu - częściej wywołuje zmiany nieodwracalne, wiele jednak zależy od jego rozległości i udzielonej pomocy. Natychmiastowa interwencja w wielu przypadkach pozwala uniknąć najgroźniejszych konsekwencji udaru;
- przy chorobach serca i układu krążenia - podobne skutki, jak udar, wywołać mogą zawał serca bardzo wysokie ciśnienie tętnicze czy miażdżyca. Prowadzą one niekiedy do uszkodzenia naczyń krwionośnych w mózgu, a w konsekwencji - do utraty pamięci. Niedostatki neurologiczne i zaniki pamięci występują też czasem po nagłym zatrzymaniu akcji serca. Chwilowe niedotlenienie mózgu prowadzi niekiedy do trwałego uszkodzenia tkanki;
- przy cukrzycy - do częściowego niedotlenienia mózgu może prowadzić również wysoki poziom cukru we krwi;
- po covidzie - jedną z dolegliwości wchodzących w skład zespołu postcovidowego jest tzw. mgła mózgowa. Objawia się właśnie problemami z pamięcią lub jej utratą, zaburzeniami koncentracji i postrzegania;
- po ataku padaczki - objawy otępienia i zaników pamięci pojawiają się także u osób chorych na padaczkę. Specjaliści wyróżniają aż kilkadziesiąt rodzajów epilepsji, a wbrew obiegowej opinii, nie wszystkie wiążą się z niekontrolowanymi wstrząsami ciała. Niekiedy ataki choroby polegają na chwilowej utracie świadomości i utracie pamięci o tym, co działo w trakcie ataku. Napady epilepsji mogą pojawiać się zarówno w ciągu dnia, jak i we śnie. Zdarza się także, że pojawiają się one po radioterapii, kiedy napromieniowaniu i uszkodzeniu ulegają komórki kory mózgowej.
- przy guzie mózgu - utrata pamięci może pojawiać się, szczególnie gdy guz umiejscowiony jest w płacie czołowym lub skroniowym, ponieważ wówczas uciska na ośrodki za pamięć odpowiedzialne;
- przy chorobach psychicznych - częściowa utrata pamięci towarzyszy niekiedy takim schorzeniom, jak depresja czy schizofrenia. Upośledzają one zdolność zapamiętywania wydarzeń bieżących i negatywnie wpływają na koncentrację.
Reklama
Jakie są objawy amnezji?
Jak wygląda utrata pamięci? Wiele zależy od głębokości, a także rodzaju problemu. Całkowite tracenie pamięci, zarówno dotyczące wydarzeń dawnych, jak i bieżących, objawia się otępieniem umysłowym, nieumiejętnością rozpoznawania miejsc i osób, a niekiedy też utraceniem własnej tożsamości.
Objawem niepamięci następczej jest natomiast utrudnione zapamiętywanie nowych informacji i wydarzeń bieżących, zapisywanych w tzw. pamięci krótkotrwałej. Oznacza to, że pacjent pamięta, kim jest, gdzie się znajduje, kim są otaczające go osoby, ale nie może przypomnieć sobie, co zdarzyło się wczoraj.
Nasilenie objawów zależy oczywiście od rozległości uszkodzeń komórek nerwowych. Lekka postać amnezji następczej skutkuje problemami z koncentracją czy roztargnieniem.
Amnezji mogą towarzyszyć nie tylko zaniki pamięci, ale też tzw. złudzenia pamięciowe, czyli zniekształcanie wspomnień przez niewłaściwie pracujący mózg. Objawy zależą też w dużym stopniu od przyczyny amnezji i choroby, która doprowadziła do nagłej lub stopniowej utraty pamięci.
Kiedy dolegliwość towarzyszy chorobie Parkinsona, objawem współistniejącym mogą być niekontrolowane ruchy rąk, a w kolejnych etapach także nóg i innych części ciała. Kiedy podłożem jest guz mózgu, występować może cały zespół objawów neurologicznych czy choćby silne bóle głowy.
Jak diagnozuje się amnezję?
Utrata pamięci nie jest w zasadzie chorobą samą w sobie, ale objawem uszkodzeń komórek układu nerwowego. Jeśli u pacjenta widoczne są zaburzenia pamięci - jej deficyty lub zniekształcenia, badaniom przede wszystkim poddaje się narząd odpowiedzialny za gromadzenie wspomnień, czyli mózg.
Podstawą diagnostyki są tu badania obrazowe, a przede wszystkim rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa. Są one bardzo pomocne w wykrywaniu wszelkiego rodzaju zmian i uszkodzeń w strukturze mózgu. Za ich mocą diagnozuje się wszelkiego rodzaju guzy, torbiele, tętniaki czy też mechaniczne uszkodzenia.
Jeśli obrazowe badania mózgu niczego nie wykazują, a zanik pamięci utrzymuje się lub postępuje, lekarz prowadzący pogłębia diagnostykę o badania kardiologiczne czy choćby kieruje pacjenta do psychiatry.
Jak odzyskać utraconą pamięć? Leczenie amnezji
Amnezja, właściwie w każdej swej postaci, utrudnia lub w ogóle uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Jak więc ją leczyć, by pacjent mógł odzyskać intelektualną sprawność?
Leczenie utraty pamięci polega właściwie na leczeniu jej przyczyn. Bez wyeliminowania przyczyny nie da się przywrócić wspomnień czy też usprawnić pamięci bieżącej.
Jak np. odzyskać pamięć, gdy jej utrata nastąpiła po alkoholu? O ile proces jest jeszcze odwracalny, leczenie amnezji alkoholowej polega przede wszystkim na terapii uzależnienia (indywidualnej lub grupowej, odbywającej się w przeznaczonych do tego ośrodkach).
Jeśli uszkodzenia szarych komórek nie są jeszcze dalece zaawansowane, odstawienie alkoholu prowadzi do regeneracji organizmu i stopniowym usprawnieniu pracy mózgu. Kiedy przyczyną zaników pamięci jest guz lub uraz mechaniczny, konieczne może okazać się leczenie operacyjne.
W przypadku chorób psychicznych zalecone może zostać leczenie farmakologiczne, ewentualnie psychoterapia lub hospitalizacja chorego. Leczenie amnezji często jest procesem złożonym i wymaga czasu, by osiągnąć zadowalające efekty.
