Niepłodność a bezpłodność – podobieństwa i różnice
Niepłodność a bezpłodność. Pojęcia te często są używane zamiennie, nie są jednak tożsame.
Niepłodność została zdefiniowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), jako niemożność zajścia w ciążę przez co najmniej 12 miesięcy, mimo utrzymywania regularnych kontaktów seksualnych (2-4 razy w tygodniu), bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Ujęcie to jest powszechnie akceptowane przez środowiska medyczne, aczkolwiek w ostatnich latach sama WHO sygnalizuje potrzebę jego zmiany.
Eksperci organizacji uważają, że problem ten powinien być rozpatrywany nie tylko na gruncie medycznym, ale też społecznym. W ten sposób o niepłodności można byłoby mówić także w przypadku osób, które potencjalnie są chętne i zdolne do rozrodu, ale nie mogą znaleźć partnera, aby ten cel spełnić. Niepłodność jest chorobą, którą można leczyć, dobierając środki z bogatego arsenału osiągnięć współczesnej medycyny.
Natomiast bezpłodność oznacza trwałą niezdolność do rozrodu u jednego z partnerów. Jest to stan nieuleczalny, a jedyną szansą na posiadanie potomstwa przez taką parę jest inseminacja nasieniem dawcy lub zapłodnienie in vitro (jeśli kobieta jest płodna, a mężczyzna nie) albo adopcja.
Reklama
Przyczyny niepłodności i bezpłodności
Przyczyny niepłodności oraz bezpłodności są bardzo zróżnicowane, w dużej mierze inne po stronie kobiet i mężczyzn. Mogą one mieć charakter hormonalny, anatomiczny, emocjonalny, społeczny, często też problem ma podłoże idiopatyczne – mimo zaawansowanej diagnostyki lekarze nie są w stanie określić, czym jest spowodowany.
Najczęściej występujące przyczyny niepłodności u mężczyzn, to między innymi:
- niska jakość nasienia: mała ilość plemników, ich ograniczona ruchliwość i krótka żywotność, zła morfologia;
- zaburzenia hormonalne, a w szczególności zbyt niski poziom testosteronu, czego efektem jest obniżenie ilości plemników w spermie, spadek popędu płciowego oraz zaburzenia erekcji;
- niewłaściwy tryb życia: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, tłuste jedzenie, brak aktywności fizycznej, nadmierna, długotrwała ekspozycja na stres;
- choroby przewlekłe: cukrzyca, miażdżyca, nadciśnienie, otyłość, niewydolność nerek
- nagminne przegrzewanie jąder (nieprzewiewny ubiór, gruba kołdra, wysoka temperatura w pomieszczeniach)
Jeśli chodzi o niepłodność u kobiet, przyczyny po części są zbliżone (m.in. różnego typu choroby ogólnoustrojowe oraz destrukcyjny tryb życia).
Istnieje jednak szeroka gama problemów charakterystycznych wyłącznie dla tej płci, na przykład:
- zaburzenia owulacji lub jej całkowity brak, powodowane m.in. nieprawidłową gospodarką hormonalną, dysfunkcjami pracy tarczycy, przysadki mózgowej, podwzgórza, a także jajników (np. zespół policystycznych jajników);
- endometrioza – przewlekła choroba, w przebiegu której komórki śluzówki macicy zaczynają się pojawiać poza jamą tego narządu, powodując stany zapalne, guzki krwawienia, zrosty. Efektem tego jest czasowa, a nawet trwała niezdolność do zajścia w ciążę;
- niedrożność jajowodów – bardzo częste zaburzenie, którego istotą jest powstawanie zrostów w świetle kanałów łączących jajniki z macicą. Może to wydatnie utrudniać transport zapłodnionej komórki jajowej;
- wiek – po 35. roku życia intensywnie spada ilość komórek jajowych, a zdolność do zajścia w ciążę w ciągu kilku następnych lat maleje w sposób radykalny;
- tak zwany wrogi śluz – obecność przeciwciał w wydzielinie z szyjki macicy, które nieprawidłowo identyfikują plemniki w kategoriach zagrożenia i dążą do ich unicestwienia.
Jeśli chodzi o stany trwałe, przyczyny bezpłodności u mężczyzn, stanowią:
- uraz mechaniczny narządów rozrodczych
- brak jąder lub prącia, w wyniku niewykształcenia się lub utraty (zabieg chirurgiczny, wypadek)
- azoospermia, czyli całkowity brak plemników w nasieniu
- brak przewodów nasiennych lub ich niedrożność
- przebyte choroby (częstą przyczyną trwałego upośledzenia funkcji rozrodczych jest obustronne zapalenie jąder, wywołane przez wirus świnki, zazwyczaj w okresie dziecięcym lub młodzieńczym)
U kobiet trwałą bezpłodność powodować mogą między innymi:
- przedwczesna menopauza
- brak jajników lub wygaśnięcie ich czynności
- brak macicy
Reklama
Objawy bezpłodności a oznaki niepłodności
Podstawową manifestacją problemów z płodnością jest oczywiście niemożność zapłodnienia. Jako objawy niepłodności u mężczyzn można w niektórych przypadkach wskazać także takie problemy, jak:
- zaburzenia erekcji, uniemożliwiające odbycie stosunku zakończonego wytryskiem
- niemożność osiągnięcia orgazmu i towarzyszącej mu ejakulacji
- niewielka ilość spermy dobywającej się z prącia w czasie wytrysku
- nieprawidłowa gęstość, konsystencja, zapach, kolor ejakulatu
- obniżone libido, brak ochoty na seks
- bóle jąder
A jak rozpoznać bezpłodność lub niepłodność u kobiet? W wielu przypadkach najlepszą wskazówką jest obserwacja cyklu miesięcznego. Jeśli krwawienia są nieregularne – szanse na posiadanie potomstwa maleją, jeśli zaś okres nie występuje w ogóle, nie istnieje możliwość zapłodnienia.
Należy mieć świadomość, że wiele schorzeń i zaburzeń powodujących problemy z zajściem w ciążę, nie daje praktycznie żadnych objawów – tak dzieje się np. w przypadku niedrożności jajowodów.
Reklama
Diagnostyka niepłodności a badanie na bezpłodność
Diagnostyka niepłodności i bezpłodności obejmuje bardzo długą listę procedur medycznych, które są wdrażane w zależności od wyników innych badań, objawów, postępów leczenia etc.
Po wstępnym wywiadzie lekarskim, często uzupełnionym badaniem fizykalnym narządów rozrodczych, zlecone mogą być następujące badania na niepłodność.
- Mężczyźni:
- Badanie seminologiczne, czyli ocena parametrów nasienia (objętość ejakulatu i jego odczyn pH, całkowita liczba plemników, ich ruchliwość oraz żywotność, a także morfologia)
- Badanie ultrasonograficzne jąder i moszny
- Badanie hormonalne – określenie poziomu testosteronu, estradiolu, prolaktyny oraz gonadotropin (LH, FSH)
- Badanie autoprzeciwciał przeciwplemnikowych
- Posiew bakteriologiczny
- Badanie w na obecność mutacji genu CFTR u mężczyzn z brakiem lub niedrożnością nasieniowodów
- Badanie kariotypu (zestawu chromosomów) u pacjentów z azoospermią.
- Biopsja jąder
- Kobiety:
- Badanie ultrasonograficzne narządów rodnych
- Badanie hormonalne pozwalające ustalić potencjalne przyczyny zaburzeń owulacji – oznaczenie poziomu estradiolu, progesteronu, testosteronu, prolaktyny, hormonu luteinizującego LH, hormonów tarczycy (TSH, Ft3 i Ft4)
- Rezonans magnetyczny układu podwzgórzowo-przysadkowego (także dla oceny prawidłowości owulacji)
- Laparoskopia z pobraniem wycinka do badań histopatologicznych w przypadku podejrzenia endometriozy
W przypadku podejrzeń bezpłodności wykonuje się podobne badania, koncentrując na trwałych konsekwencjach ewentualnych zaburzeń.
Reklama
Leczenie niepłodności a terapia bezpłodności
Leczenie niepłodności zależy od tego, po czyjej stronie występuje problem (mężczyzny, kobiety, obojga partnerów), a także – jakie jest podłoże zaburzeń. Także i w tym przypadku istnieje ogromna paleta rozwiązań.
Przykładowo, często występującą niedrożność jajowodów leczy się chirurgicznie, metodą laparoskopową (przez powłoki brzuszne) lub za pomocą tzw. histeroskopii (przez pochwę). Jeśli przyczyną niepłodności są zaburzenia owulacji, rozwiązaniem może być terapia hormonalna (adekwatnie do stwierdzonych niedoborów), mająca na celu pobudzenie wzrostu i dojrzewania pęcherzyków w jajnikach.
Zabiegiem często stosowanym z klinikach leczenia niepłodności jest tzw. inseminacja domaciczna, czyli wprowadzenie nasienia do pochwy w warunkach laboratoryjnych, nie na skutek aktu seksualnego.
Procedurę tę stosuje się, między innymi wtedy, gdy:
- nasienie mężczyzny jest niskiej jakości
- istnieją okoliczności uniemożliwiające odbycie stosunku (np. zaburzenia erekcji)
- u partnerki stwierdza się „wrogi śluz”
- kobieta cierpi na endometriozę
Jeszcze bardziej zaawansowanym działaniem jest zapłodnienie in vitro, czyli zapłodnienie komórki jajowej poza organizmem kobiety. Gdy dojdzie w ten sposób do powstania zarodka, jest on umieszczany w macicy. Jeśli dojdzie do zagnieżdżenia, ciąża w dalszym toku powinna przebiegać rutynowo (aczkolwiek możliwe są komplikacje związane m.in. z wiekiem kobiety, zazwyczaj bowiem zapłodnienie pozaustrojowe stosuje się w przypadku pacjentek po 35-40 roku życia).
Natomiast dla pacjentów, którzy pytają, jak leczyć bezpłodność, specjaliści nie mają dobrych wiadomości. Stan trwałej niezdolności do rozrodu wyklucza posiadanie biologicznego potomstwa, zrodzonego z połączenia gamet obojga rodziców.
Jeśli bezpłodny jest mężczyzna, rozwiązaniem może być zapłodnienie kobiety nasieniem obcego dawcy (inseminacja, in vitro), jeśli zaś przyczyny leżą po jej stronie - jedyną opcją pozostaje adopcja.
