Jak leczyć nietolerancję laktozy u dzieci i dorosłych?

Czym jest nietolerancja laktozy?

Aby wytłumaczyć, czym jest nietolerancja laktozy, warto najpierw ustalić, co to jest laktoza i gdzie występuje. Laktoza jest głównym węglowodanem znajdującym się w mleku i produktach mlecznych. Jest to disacharyd, składający się z dwóch prostszych cukrów: glukozy i galaktozy. Do trawienia laktozy w przewodzie pokarmowym człowieka niezbędny jest enzym laktaza, który rozkłada laktozę na te dwa prostsze cukry, umożliwiając ich absorpcję w jelicie cienkim.

Nietolerancja laktozy to stan, w którym organizm ma trudności z trawieniem laktozy, co wynika właśnie z niedoboru lub niskiej aktywności laktazy.

Nietolerancja laktozy jest klasyfikowana w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) pod kodem E73. W nowszej klasyfikacji ICD-11 przysługuje jej kod 5C61.6Z.

Wiele osób doświadczających nieprzyjemnych objawów po spożyciu nabiału, zastanawia się, czy nietolerancja laktozy to alergia na mleko. Uczulenie na mleko nie dotyczy laktozy. Prowadzącą do objawów alergicznych reakcję immunologiczną wywołują białka mleka krowiego (takie jak kazeina i białka serwatkowe). Nietolerancja laktozy dotyczy występującego w mleku cukru i nie jest alergią, gdyż nie angażuje układu odpornościowego. Jest zjawiskiem metabolicznym, a nie immunologicznym.

W takim razie - jak odróżnić skazę białkową od nietolerancji laktozy?  Skaza białkowa (alergia na białka mleka krowiego) manifestuje się przez różnorodne objawy alergiczne, takie jak wysypka, obrzęk, problemy z oddychaniem, a nawet anafilaksja. Nietolerancja laktozy powoduje głównie objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunka czy gazy po spożyciu mleka lub produktów mlecznych.

Co ciekawe, osoby z silną nietolerancją laktozy mogą reagować także na jej niewielkie ilości. Kwestią szczególnie wartą uwagi jest laktoza jednowodna a nietolerancja laktozy. Laktoza jednowodna (zawierająca cząsteczkę wody) jest często stosowana jako wypełniacz w produktach farmaceutycznych i suplementach, dlatego warto zwracać uwagę na skład preparatów, a także poinformować lekarza o nietolerancji laktozy przed wypisaniem recepty.

Rozróżnienie między nietolerancją a alergią na składniki mleka jest kluczowe dla prawidłowej diagnozy i leczenia. Nietolerancja laktozy wymaga zmiany diety i, w niektórych przypadkach, stosowania suplementów laktazy, podczas gdy alergia na mleko oznacza konieczność całkowitego wyeliminowania białek mleka z diety. W obu przypadkach zalecana jest współpraca z lekarzem i dietetykiem.

Reklama

Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy?

Pacjenci często pytają lekarzy, skąd bierze się nietolerancja laktozy - to znaczy: czy jest genetyczna, czy można ją nabyć, a także w jakim wieku najczęściej się ujawnia.

Przyczyną nietolerancji laktozy jest niedobór laktazy, który wywołuje objawy takie jak: wzdęcia, bóle brzucha, gazy, biegunka i nudności po spożyciu produktów mlecznych.

Warto wiedzieć, że nietolerancja laktozy może pojawić się na każdym etapie życia, ale najczęściej rozwija się z wiekiem. Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, dzieci poniżej wieku szkolnego rzadko mają problemy z tolerancją laktozy - dotyczy ona ok. 1,5% maluchów.

Dyskomfort trawienny jest uciążliwy dla dorosłych, jednak u dzieci, a zwłaszcza niemowląt cierpiących z powodu biegunki i osłabionego wchłaniania składników odżywczych, nietolerancja laktozy może mieć poważniejsze skutki w postaci problemów z utrzymaniem odpowiedniej wagi.

Wrodzona nietolerancja laktozy występuje często w konkretnych grupach etnicznych, zwłaszcza wśród osób pochodzenia azjatyckiego, afrykańskiego, rdzennych Amerykanów i mieszkańców południowej Europy.

Z kolei nabyta nietolerancja laktozy może się rozwinąć po chorobach jelit, takich jak celiakia, choroba Crohna czy zakażenia jelit, które uszkadzają jelito cienkie. Nietolerancja może też pojawić się nagle - np. po operacjach żołądka lub jelit. W takich przypadkach może minąć po skutecznym wyleczeniu podstawowej przyczyny. Zatem, gdy nastąpi regeneracja błony przewodu pokarmowego lub gdy choroba, która spowodowała uszkodzenie błony śluzowej jelita jest skutecznie leczona, funkcje trawienne ulegają poprawie, co pozwala na ponowne trawienie laktozy.

Reklama

Jakie są objawy nietolerancji laktozy?

Wiele osób uskarżających się na bóle brzucha i nudności po spożyciu produktów mlecznych szuka informacji, jak objawia się nietolerancja laktozy. Pierwsze symptomy zazwyczaj pojawiają się krótko po spożyciu krowiego nabiału, a czas ich wystąpienia może różnić się w zależności od indywidualnej wrażliwości i obfitości posiłku.

Nietolerancja laktozy u dorosłych obejmuje najczęściej takie objawy jak:

• skurcze i ból brzucha, w wyniku gromadzenia się gazów i osmotycznego działania nierozłożonej laktozy w jelitach,
• wzdęcia, gdyż nagromadzenie gazów w jelitach prowadzi do uczucia pełności i rozdęcia,
• biegunka, ponieważ nierozłożona laktoza ściąga wodę do jelit, co może powodować luźne stolce,
• gazy - bakterie jelitowe fermentują nierozłożoną laktozę, co prowadzi do produkcji gazów.
• nudności mogą wystąpić czasami wraz z bólami brzucha, szczególnie po spożyciu dużych ilości laktozy.

Nietypowe dla wszystkich, ale pojawiające się u niektórych pacjentów objawy nietolerancji laktozy mogą obejmować:

• zaparcia - szczególnie u osób spożywających małe ilości błonnika,
• wymioty - zwłaszcza u małych dzieci, jako reakcja na silny ból brzucha i dyskomfort trawienny,
• tycie - na skutek zastępowania produktów mlecznych wysokokalorycznymi alternatywami, takimi jak np. mleczko kokosowe.

Co ciekawe objawy nietolerancji laktozy mogą nasilić się w ciąży z powodu zmian hormonalnych, które wpływają na funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Jako że kobietom spodziewającym się dziecka zaleca się spożycie około 1000 mg wapnia dziennie, w przypadku nietolerancji laktozy konieczne jest znalezienie alternatywnych źródeł wapnia, takich jak wzbogacone mleko roślinne wzbogacone wapniem, tofu, sardynki, brokuły czy suplementy wapnia.

Warto pamiętać, że nietolerancja laktozy, nie oznacza konieczności eliminacji białka krowiego. Na rynku dostępne są produkty mleczne bez laktozy, które mogą być bezpiecznie spożywane przez ciężarne z nietolerancją laktozy.

Nietolerancja laktozy, zależnie od jej rodzaju, może być zarówno trwałym stanem, jak i tymczasowym problemem zdrowotnym. Na szczęście rozwojowa nietolerancja laktozy u niemowląt zazwyczaj mija. Z biegiem czasu, gdy układ pokarmowy dziecka dojrzewa, jego zdolność do produkcji laktazy zwykle się zwiększa, co pozwala na lepsze trawienie laktozy.

Wtórna nietolerancja laktozy jest wynikiem uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego, które może być spowodowane infekcją, chorobą (np. celiakią, chorobą Crohna) lub innymi stanami wpływającymi na zdrowie jelit. Chociaż może ustąpić po wyleczeniu podstawowej przyczyny, nie zawsze się tak dzieje. U niektórych pacjentów uszkodzenie jelita może być trwałe lub częściowe, co może prowadzić do długotrwałych objawów nietolerancji laktozy nawet po wyleczeniu pierwotnej choroby.

W niektórych przypadkach, osoby z nietolerancją laktozy mogą nauczyć swoje jelita tolerować niewielkie ilości laktozy przez stopniowe zwiększanie jej spożycia. Jest to możliwe dzięki adaptacji mikrobioty jelitowej, która z czasem może lepiej radzić sobie z fermentacją laktozy.

Inaczej ma się sytuacja z wrodzoną nietolerancją laktozy. Jest to rzadka genetyczna wada, w której osoba rodzi się bez zdolności do produkcji laktazy. Ten rodzaj nietolerancji laktozy jest trwały i nie mija. Jednakże objawy można skutecznie kontrolować przez dietę niskolaktozową lub bezlaktozową oraz stosowanie suplementów laktazy.

Nietolerancja laktozy może być mylona z zespołem jelita drażliwego. Dla IBS charakterystyczna może być np. biegunka. Warto pamiętać, że nie należy diagnozować się samodzielnie, a wszelkie niepokojące objawy lepiej skonsultować z lekarzem.

Czy nietolerancja laktozy daje objawy skórne?

Gdy u dorosłych pojawiają się skórne objawy uczulenia, wiele osób podejrzewa nietolerancję laktozy. Wysypka na twarzy, trądzik (także ten przypominający hormonalny) i inne objawy na skórze pojawiają się jako reakcja na białka mleka krowiego, nie na cukry. Nietolerancja laktozy objawia się głównie dolegliwościami gastrycznymi. Zawsze należy rozróżnić te dwie przyczyny.

Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"

Reklama

Nietolerancja laktozy u niemowląt i starszych dzieci

Nietolerancja laktozy może wywoływać różne objawy u dzieci w zależności od ich wieku.

Biegunka, płacz, drażliwość i brak przyrostu masy ciała mogą wskazywać na nietolerancję laktozy już u noworodków. Co istotne - dotyczy to także noworodka karmionego piersią, ponieważ laktoza występuje również w mleku matki.

Niektóre niemowlęta, zwłaszcza wcześniaki, mogą mieć niedostatecznie rozwiniętą zdolność do trawienia laktozy w początkowym okresie życia. Ta forma nietolerancji zazwyczaj mija samoistnie, gdy poziom laktazy naturalnie wzrasta z wiekiem dziecka, zwykle w ciągu pierwszych miesięcy lub lat życia.

Jeśli tak się nie dzieje, mówimy o nietolerancji wrodzonej.

Diagnoza rodzaju nietolerancji laktozy u niemowląt jest stawiana na podstawie objawów oraz badań genetycznych. Charakterystyczne objawy obejmują wzdęcia, gazy, płacz po karmieniu, a także luźne, czasem nawet wodniste kupki. Wbrew rozpowszechnianej opinii, śluz w stolcu niemowlaka nie jest typowym objawem nietolerancji laktozy. W takim przypadku należy skonsultować stan malucha z lekarzem, aby wykluczyć infekcję czy zapalenie jelit.

Najczęściej nietolerancja laktozy ujawnia się u dziecka powyżej pierwszego roku życia, gdyż wraz z wiekiem produkcja laktazy naturalnie może się zmniejszać. U przedszkolaków, u starszych dzieci jak i u nastolatków objawy obejmują biegunkę, bóle brzucha i gazy po spożyciu produktów zawierających laktozę.

Warto przypomnieć, że nietolerancja laktozy dotyczy cukru mlecznego i nie wywołuje u dzieci objawów skórnych, które są charakterystyczne dla alergii pokarmowych. Objawy skórne, takie jak wysypka, mogą wystąpić w przypadku alergii na białka mleka, nie zaś przy nietolerancji laktozy. 

Reklama

Badanie na nietolerancję laktozy. Jak sprawdzić czy się ją ma?

Pytanie, jak sprawdzić, czy ma się nietolerancję laktozy - jest kluczowe dla osób, które skarżą się na dolegliwości gastryczne po spożyciu nabiału. Warto wiedzieć, że badanie na nietolerancję laktozy można przeprowadzić na kilka sposobów. Istotną kwestią jest również, jaki lekarz może postawić diagnozę. Zarówno lekarz pierwszego kontaktu, gastroenterolog, jak i alergolog wskażą najlepszą w danym przypadku ścieżkę, jak zbadać nietolerancję laktozy.

Diagnostyka obejmuje:

1. Test tolerancji laktozy polegający na spożyciu płynu zawierającego dużą ilość laktozy na czczo, a następnie pomiarze poziomu glukozy we krwi w kilku kolejnych godzinach. Jeśli poziom glukozy nie wzrasta odpowiednio, może to wskazywać na niedobór laktazy i nietolerancję laktozy. Badanie na nietolerancję laktozy wykonuje się  z krwi w większości laboratoriów diagnostycznych. Cena może się waha się od 100 do 300 zł, w zależności od placówki. Test zazwyczaj nie jest refundowany przez NFZ, poza przypadkami wskazanymi przez specjalistę.
2. Test oddechowy mierzy ilość wodoru w oddechu po spożyciu laktozy  - wysokie stężenie wodoru może wskazywać na fermentację laktozy przez bakterie jelitowe, co jest typowe dla nietolerancji laktozy. Cena testu waha się od 200 do 400 zł. Wykonuje się go w specjalistycznych klinikach gastroenterologicznych oraz niektórych centrach diagnostycznych.
3. Badania genetyczne mogą identyfikować mutacje w genie odpowiedzialnym za produkcję laktazy. Są one szczególnie pomocne w diagnozowaniu wrodzonej nietolerancji laktozy. Próbkę pobiera się z krwi lub poprzez wymaz z policzka. Testy genetyczne oferowane są przez specjalistyczne laboratoria genetyczne. Ich koszt jest zazwyczaj znacznie wyższy niż innego typu badań - w zależności od rodzaju testu i laboratorium cena sięga od kilkuset do ponad tysiąca złotych.
4. Test z kału na poziom kwasów tłuszczowych nie jest standardowym badaniem w kierunku nietolerancji laktozy, ale może być używany do oceny fermentacji w jelitach, wskaźnika pomocnego w diagnozowaniu nietolerancji laktozy. Niestety również w tym wypadku brak jest standardowej refundacji, a cena znacznie różni się w zależności od laboratorium.

Czy istnieje domowy test na nietolerancję laktozy i jak działa?

Istnieją testy na nietolerancję laktozy, które można wykonać w domu. Te testy zazwyczaj polegają na analizie próbek oddechu, wymazu policzkowego lub krwi (z nakłucia palca), które są następnie wysyłane do laboratorium do analizy.

• Testy genetyczne analizują obecność specyficznych mutacji genetycznych związanych z produkcją laktazy, enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy. W celu przeprowadzenia badania pobiera się wymaz z policzka lub krew z nakłucia palca. Cena tych testów może wahać się od około 200 do 600 zł, w zależności od firmy i zakresu analizy. Niestety testy nie zawsze odzwierciedlają aktualny stan aktywności laktazy, ponieważ obecność mutacji genetycznych nie musi przekładać się na objawy nietolerancji laktozy.
• Domowe wersje testów wodorowych na nietolerancję laktozy nie są powszechnie dostępne, ale można je przeprowadzić w warunkach domowych pod nadzorem medycznym, po otrzymaniu zestawu od lekarza. Testy oddechowe są uznawane za bardzo czułe i pomocne w diagnozowaniu nietolerancji laktozy. Koszty mogą być różne - obejmują cenę zestawu i analizy w laboratorium.

Testy te można kupić online bezpośrednio od producentów lub przez pośrednictwo klinik i aptek oferujących testy domowe. Ważne jest, aby upewnić się, że test jest wykonywany przez renomowane laboratorium, które zapewnia dokładność i wiarygodność wyników.

Reklama

Jak się leczy nietolerancję laktozy?

Osoby, które zmagają się z nietolerancją laktozy, często zastanawiają się, jak sobie z nią radzić i co stosować. Niestety, na nietolerancję laktozy pomaga przede wszystkim modyfikacja diety, ponieważ nie istnieje lek, który mógłby naprawdę wyleczyć ten stan.

Dla dorosłych polecane są suplementy i leki bez recepty, najczęściej tabletki, zawierające enzym laktazę, pomocny w rozkładaniu laktozy w produktach mlecznych. Stosowanie ich przed posiłkami zawierającymi laktozę może pomóc w trawieniu laktozy i zapobiegać występowaniu objawów nietolerancji laktozy, jednak tabletki nie zniwelują przyczyny.

Co istotne, enzym laktazy jest dostępny również w innych formach, takich jak kropelki na nietolerancję laktozy, które można dodawać bezpośrednio do mleka dla niemowląt.

Ponadto niektóre szczepy probiotyków mogą pomóc w lepszym trawieniu laktozy poprzez poprawę zdrowia mikrobioty jelitowej. Szczepy takie jak Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum mogą być szczególnie korzystne.

Na dyskomfort jelitowy pomocne są też zioła. Choć nie ma roślin, które mogłyby leczyć nietolerancję laktozy, niektóre z nich mogą pomóc łagodzić objawy związane z tym stanem, wspierając zdrowie układu pokarmowego i poprawiając trawienie. Szczególnie mięta, imbir, koper włoski, rumianek i karczoch są skuteczne w łagodzeniu dolegliwości gastrycznych. Ważne, aby przed kuracją skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby uniknąć potencjalnych interakcji z lekami i wykluczyć alergię.

Chociaż zioła mogą pomóc w łagodzeniu objawów, nie leczą one przyczyny nietolerancji laktozy. Najskuteczniejszym sposobem radzenia sobie z nietolerancją laktozy jest modyfikacja diety i, w razie potrzeby, uzupełnienie enzymu laktazy.

Reklama

Dieta przy nietolerancji laktozy - co jeść i czego unikać?

Co jeść, a czego nie jeść przy nietolerancji laktozy to kluczowe kwestie, jeśli chce się uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości gastrycznych.

Aby ustalić korzystną dietę, warto na początek uświadomić sobie, w czym jest laktoza. Otóż występuje ona w mleku krowim, owczym, kozim - w rożnych mlekach zwierzęcych, a nawet w mleku matki dziecka karmionego piersią.  

Na liście produktów zabronionych przy nietolerancji laktozy pojawią się produkty mleczne takie jak jogurty, śmietana, serki homogenizowane i lody, które zawierają laktozę w większych ilościach.  Sery dojrzewające takie jak cheddar, parmezan, czy szwajcarski, zawierają mniej laktozy i mogą być lepiej tolerowane - ale należy sprawdzić, jak reaguje organizm, aby na przyszłość wiedzieć, czego unikać.

Ważne, aby znaleźć inne źródła witaminy D i wapnia, ponieważ to pozwoli zapobiegać niedoborom witamin i ważnych składników w organizmie. Wzbogacone wapniem mleka sojowe, migdałowe, ryżowe, owsiane są naturalnie wolne od laktozy. Polecane są też bezlaktozowe produkty mleczne: mleka, jogurty, śmietany, i sery bez laktozy, które są przetworzone tak, aby usuwać laktozę, a poza tym zawierają pełnię składników odżywczych mleka.

Dla niemowląt z nietolerancją laktozy dostępne są specjalne mleka modyfikowane, które nie zawierają laktozy lub mają bardzo niską jej zawartość.

W przypadku silnej nietolerancji laktozy, trzeba pamiętać, że wędliny, kiełbasy i inne produkty mięsne często zawierają laktozę jako dodatek poprawiający smak i konsystencję. Także garmaż, zupy w proszku, gotowe sosy i dressingi mogą mieć w składzie mleko w proszku, a zatem i laktozę.

Dokładne wytyczne, co jeść, a czego nie jeść w diecie bez laktozy, a także jak ustalić jadłospis - pisaliśmy już w poprzednich artykułach na naszym portalu.

Do czego prowadzi nieleczona nietolerancja laktozy?

Nieleczona nietolerancja laktozy może prowadzić do szeregu skutków, wpływających na różne aspekty zdrowia i codziennego funkcjonowania osoby dotkniętej tym stanem.

Najbardziej bezpośrednim i oczywistym skutkiem nieleczonych przypadków nietolerancji laktozy są chroniczne problemy trawienne, takie jak biegunka, bóle brzucha, wzdęcia i gazy. Te objawy pojawiają się zwykle po spożyciu produktów zawierających laktozę i mogą prowadzić do dyskomfortu i bólu.

Regularne występowanie objawów trawiennych, takich jak biegunka, może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. To z kolei może wpłynąć na zdolność absorpcji składników odżywczych.

Osoby z nietolerancją laktozy często nie spożywają mleka i produktów mlecznych, które są głównym źródłem wapnia i witaminy D. Długotrwałe unikanie tych produktów bez znajdowania alternatywnych źródeł może prowadzić do niedoborów, co z kolei zwiększa ryzyko osteoporozy i osłabienia kości.

Unikanie szerokiej gamy produktów mlecznych może również ograniczać dostęp do innych kluczowych składników odżywczych, takich jak białko, ryboflawina (witamina B2) i witamina B12, co może wpływać na ogólny stan zdrowia.

Należy też uwzględnić skutki psychologiczne i społeczne. Ciągłe obawy przed wystąpieniem objawów nietolerancji laktozy mogą wywoływać stres i lęk, szczególnie w sytuacjach społecznych, takich jak proszony obiad. W dalszej konsekwencji taka sytuacja prowadzi do izolacji i obniżenia jakości życia.

Nieleczona nietolerancja laktozy może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, zarówno fizycznych, jak i emocjonalnych. Kluczowe jest, aby osoby z nietolerancją laktozy współpracowały z lekarzami i dietetykami, aby zarządzać swoim stanem poprzez modyfikację diety, suplementację i inne interwencje, które mogą zapobiegać długoterminowym skutkom tego stanu.