Niewydolność nerek – typy i objawy. Na czym polega leczenie?

Co to jest niewydolność nerek?

Za niewydolność nerek uznaje się upośledzenie czynności tych narządów. Wyróżnia się dwa typy niewydolności nerek: 

• przewlekłą – będącą nieodwracalnym i postępującym uszkodzeniem funkcji nerek. Musi się ono utrzymywać dłużej niż trzy miesiące. Przewlekła niewydolność nerek powstaje jako konsekwencja trwałego uszkodzenia bądź zmniejszenia liczby czynnych nefronów;
• ostrą – stosowanym do niedawna określeniem była ostra niewydolność nerek. Obecnie funkcjonuje nowe pojęcie, które zawiera w sobie już definicję choroby. Jest to ostre uszkodzenie nerek. W przeciwieństwie do przewlekłej niewydolności nerek, ostra niewydolność nerek jest stanem potencjalne odwracalnym.

W przewlekłej chorobie nerek parametrem, który pozwala na ocenę stadia niewydolności nerek jest GFR, czyli współczynnik przesączania kłębuszkowego. Wskazuje się na takie stopnie niewydolności nerek jak:

• uszkodzenie nerek z prawidłowym lub podwyższonym GFR – występuje ono pod postacią albuminurii, krwiomoczu, białkomoczu, czasem jest rozpoznawane w badaniach obrazowych. Na tym etapie należy szukać czynników ryzyka postępu choroby nerek, a także metod zwalczania choroby;
• uszkodzenie nerek z łagodnym obniżeniem GFR – nazywane również utajoną niewydolnością nerek. Na tym etapie uszkodzone nerki wykazują niewielkie upośledzenie, nadal jednak brak objawów biochemicznych i klinicznych;
• uszkodzenie nerek z umiarkowanym obniżeniem GFR – innym określeniem jest jawna wyrównana niewydolność nerek. Charakterystycznym objawem jest wówczas wielomocz;
• uszkodzenie nerek z ciężkim obniżeniem GFR – jest to jawna niewyrównana niewydolność nerek. Badania laboratoryjne wykazują tu wzrost stężeń: kreatyniny, kwasu moczowego, fosforu, mocznika, jak również zaburzenia metaboliczne, w tym kwasicę metaboliczną.
• niewydolność nerek krańcowa – określana też mocznicą czy schyłkową niewydolnością nerek. Wymaga ona leczenia nerkozastępczego.

Przewlekła niewydolność nerek w klasyfikacji ICD-11 jest oznaczona kodem GB61. Zalicza się ją do chorób nerek.

Z kolei ostra niewydolność nerek to stan, który w szybkim czasie może doprowadzić do śmierci. Choroba może rozwinąć się w ciągu kilku dni.  W ostrej niewydolności nerek rozróżnia się trzy stopnie zaawansowania choroby. Poniżej klasyfikacja KDIGO:

• niewydolność nerek 1 stopnia – w surowicy krwi obserwuje się wzrost stężenia kreatyniny do wartości 1,5-1,9 razy większej niż u osoby zdrowej;
• niewydolność nerek 2 stopnia – wartość stężenia kreatyniny wynosi 2-2,9 razy więcej w porównaniu do wartości wyjściowej;
• niewydolność nerek 3 stopnia – poziom stężenia kreatyniny w surowicy krwi wynosi 3 lub więcej razy niż w przypadku tej wartości u osoby zdrowej. Na tym etapie trzeba podjąć leczenie nerkozastępcze.

Niestety, im wyższy stopień rozwoju ostrej niewydolności nerek tym rokowanie jest gorsze i mniejsza szansa do powrotu pracy nerek sprzed choroby. Ostra niewydolność nerek to ryzyko rozwoju następczej przewlekłej choroby nerek.

Warto również przeanalizować przebieg ostrego uszkodzenia nerek:

• okres wstępny – może trwać od kilku minut do kilkunastu godzin. Liczy się go od zadziałania czynnika, który uszkadza nerki do wystąpienia uszkodzenia.
• okres drugi – nazywany zależnie od objawów okresem skąpomoczu / wzrostu kreatyninemii / bezmoczu. Szacuje się, że trwa około 10-14 dni.
• okres wielomoczu i częściowej regeneracji nerek – może trwać od kilku do kilkunastu tygodni.
• okres zdrowienia – to ostatni, rozstrzygający moment. Pacjent albo dochodzi do pełni sił, albo rozwija się u niego przewlekła choroba nerek.

Ostra niewydolność nerek w klasyfikacji ICD-11 jest oznaczona kodem GB60.Z. Zalicza się ją do chorób nerek. W klasyfikacji wymienia się również takie typy ostrej niewydolności nerek jak: ostra niewydolność nerek po porodzie oraz ostra niewydolność nerek o nieokreślonej przyczynie.

Reklama

Przyczyny niewydolności nerek

Najczęściej do przewlekłej niewydolności nerek dochodzi z następujących powodów:

• torbielowatość nerek,
• nefropatia nadciśnieniowa,
• glomerulopatia,
• przewlekłe cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek,
• nefropatia cukrzycowa.

Wśród dwóch najważniejszych czynników ryzyka przewlekłej choroby nerek wymienia się cukrzycę oraz nadciśnienie tętnicze. Według danych Polskiego Towarzystwa Nefrologicznego około 20 proc. chorych na cukrzycę rozwija nefropatię cukrzycową. Stąd już krok do przewlekłej niewydolności nerek. Warto wspomnieć, że ostatnie stadium przewlekłej niewydolności nerek zazwyczaj wywołane jest m.in. zapaleniem kłębuszkowym nerek.

Jeżeli chodzi o drugi typ niewydolności nerek, a więc ostrą niewydolność nerek, to przyczyny są bezpośrednio powiązane ze stopniem zaawansowania choroby. Należy wspomnieć, że istnieją trzy rodzaje ostrej niewydolności nerek. Są to: ostra niewydolność nerek przednerkowa, ostra niewydolność nerek nerkowa, inaczej miąższowa oraz ostra niewydolność nerek zanerkowa.

 Ostra niewydolność nerek tzw. przednerkowa jest wywołana m.in.:

• utratą płynów przez nerki,
• ostrym zapaleniem trzustki,
• zapaleniem otrzewnej,
• ciężką hipoalbuminemią,
• masywną zatorowością płucną,
• zaburzeniami napięć naczyń nerkowych,
• niedrożnością żyły nerkowej,
• niedrożnością tętnicy nerkowej jako efektu zakrzepu czy układowego zapalenia naczyń.

Z kolei ostra niewydolność nerek nerkowa może być konsekwencją m.in.:

• ostrego uszkodzenia cewek nerkowych,
• cewkowo-śródmiąższowego zapalenia nerek,
• choroby kłębuszków i małych naczyń nerkowych,
• odrzutem po przeszczepie nerki,
• krystalizacją wewnątrzcewkową,
• nefropatią.

Wśród przyczyn ostrej niewydolności nerek typy zanerkowego wymienia się natomiast:

• choroby pęcherza moczowego, np. rak pęcherza moczowego,
• choroby cewki moczowej,
• choroby gruczołu krokowego – rozrost gruczołu krokowego albo rak,
• niedrożność moczowodów.

Niewydolność nerek może pojawić się również po chemioterapii. Wywołać ją mogą różne czynniki, m.in. zastosowane metody leczenia, np. wykorzystanie tzw. cytostatyków, promieniowanie jonizujące, a także pojawiające się w przebiegu choroby produkty metabolizmu tkankowego o nefrotoksycznym wpływie.

Niewydolność nerek może być też wywołana przez COVID-19. Badanie przeprowadzone na zlecenie Departamentu ds. Weteranów USA na około 89 tys. pacjentów, w terminie między marcem 2020 a marcem 2021 pokazuje, że  u części osób, które przeszły zakażenie COVID-19 w sposób ciężki, rozwija się umiarkowane lub ciężkie uszkodzenie nerek.

Co więcej, osoby, które przeszły zakażenie w okresie od 1-6 miesięcy wcześniej, są o 35 proc. bardziej narażone na niewydolność nerek niż osoby zdrowe. Badanie pokazało także, że około 5 proc. jego uczestników utraciło około 30 proc. funkcji swoich nerek po roku od zakażenia.

Badacze wykazali również związek pomiędzy ciężkim przebiegiem COVID-19 a większym ryzykiem niewydolności nerek (Journal of the American Society of Nephrology, wrzesień 2021.).

W Niepożądanych Odczynach Poszczepiennych, opublikowanych w oficjalnych rządowych raportach, można również znaleźć informację, że u kilku zaszczepionych wystąpiła niewydolność nerek po szczepieniu na COVID-19. Raport dotyczy szczepionych w terminie od 27.12.2020 do 10.05.2021. W tym czasie łącznie wykonano 14 274 291 szczepień, u kilku osób rozpoznano niewydolność nerek. (Źródło: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Niepożądane Odczyny Poszczepienne po szczepionkach przeciw COVID-19 w Polsce Raport za okres 27.12.2020 – 10.05.2021)

Jak widać, niewydolność nerek jest dość skomplikowanym i rozbudowanym tematem. Znaczenie w jej leczeniu ma szybka diagnostyka.

Reklama

Objawy niewydolności nerek

Okazuje się, że choroba może wywoływać różne dolegliwości, które dotyczą wielu układów w organizmie. Jakie są objawy przewlekłej niewydolności nerek?

Choroba daje następujące symptomy:

• układ moczowy – choroba może prowadzić do częstego oddawania moczu, bólu w okolicy nerek. Często bezbarwny mocz to objaw niewydolności nerek.
• układ kostny – pacjent może borykać się z częstymi złamaniami, a także bólami kości czy stawów.
• objawy psychiczne i neurologiczne – niewydolność nerek to choroba, która znajduje odzwierciedlenie w ogólnym stanie psychicznym i neurologicznym człowieka. Pacjent może cierpieć z powodu zaburzeń koncentracji, snu, trudności z pamięcią. Wiele osób doświadcza drżenia czy drętwienia kończyn albo zespołu niespokojnych nóg.
• objawy skórne – niewydolność nerek może sprawić, że skóra chorego stanie się blada, szaro-brunatna. Pacjentowi może towarzyszyć również świąd. Bardzo często pojawiają się też siniaki oraz obrzęki.
• płodność – u kobiet występują zaburzenia miesiączkowania.
• układ krwionośny – dolegliwościami, które mogą wskazywać na problemy z nerkami mogą być krwawienia z nosa, a także niedokrwistość.

Nie można też pominąć objawów ogólnych takich jak: znużenie, utrata  masy ciała czy niedożywienie. Znakiem, który może świadczyć o przewlekłej niewydolności nerek u dzieci mogą być zaburzenia wzrastania, np. krzywica kości albo spowolnienie procesu wzrostu.

Natomiast w przebiegu ostrej niewydolności nerek jednym z najbardziej typowych objawów jest skąpomocz, a czasem bezmocz. Wśród innych dolegliwości, które mogą wskazywać na chorobę znajdują się również:

• krwotoki,
• biegunka,
• odwodnienie,
• wstrząs,
• niewydolność serca.

Czasem na ostrą niewydolność nerek wskazuje krwiomocz, obrzęki, podwyższone ciśnienie krwi, a także tzw. kolka nerkowa. Niekiedy chorobie towarzyszy wysypka na skórze oraz bóle stawów.

Reklama

Badania przy niewydolności nerek

W przypadku rozpoznania u siebie powyższych objawów należy udać się do lekarza. Jakie badania na niewydolność nerek może nakazać wykonać specjalista? Rozważmy tę kwestię rozróżniając:

• przewlekłą niewydolność nerek – badanie moczu, badanie obrazowe nerek, a także ustala się GFR na podstawie poziomu kreatyniny w surowicy krwi.
• ostrą niewydolność nerek – w celu jej wykrycia bada się stężenie kreatyniny w surowicy krwi, USG nerek oraz biopsję nerek.

Jak interpretować wyniki badań w podejrzeniu niewydolności nerek? Na chorobę może wskazywać GFR na poziomie 60 mililitrów na minutę. W przypadku ostrej niewydolności nerek:

• wzrost stężenia kreatyniny musi wynosić co najmniej 0,3  mg/dl w czasie 48 godzin, 
• lub w ciągu 7 dni musi zostać odnotowany 1,5-krotny wzrost stężenia kreatyniny we krwi,
• lub diureza musi być mniejsza niż 0,5 ml moczu na 1 kg masy ciała w ciągu 6 godzin.

Istotny jest też związek między niewydolnością nerek a gazometrią. Ciężka niewydolność nerek charakteryzuje się znacznymi wahaniami w obszarze gospodarki kwasowo-zasadowej, prowadząc do rozwoju kwasicy metabolicznej.

Gazometria to badanie pozwalające ocenić poziom tych zaburzeń. Przeprowadzając gazometrię, pod uwagę bierze się m.in. takie wskaźniki jak:

(normy zostały podane na podstawie: dr med. R. Drabczyk, Gazometria, Medycyna Praktyczna)

• ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla we krwi tętniczej - norma to 32-45 mm Hg;
• pH - norma to 7,35-7,45;
• ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla we krwi żylnej - norma to 45-47 mm Hg;
• wysycenie tlenem hemoglobiny krwi tętniczej - norma to 95-98 proc.;
• wysycenie tlenem hemoglobiny krwi żylnej - norma to 70-75 proc.;
• nadmiar zasad we krwi - norma między -2,3 a +2,3 mEq/l;
• standardowe stężenie wodorowęglanów - norma 21-25 mmol/l.

Materiał do badań pobiera się zazwyczaj z krwi tętniczej, rzadziej natomiast z włośniczkowej, czyli pochodzącej z opuszka palca czy płatka ucha, a także z żylnej.

Reklama

Leczenie niewydolności nerek

Najważniejsze pytanie dla wielu osób brzmi: czy niewydolność nerek jest uleczalna? Okazuje się, że przewlekła niewydolność nerek jest stanem nieodwracalnym. Natomiast ostra niewydolność nerek jest teoretycznie uleczalna. 

Jak leczyć niewydolność nerek? W przypadku przewlekłej niewydolności nerek lekarz skupia się przede wszystkim na spowolnieniu choroby oraz leczeniu choroby, która doprowadziła do tego stanu. Istotne jest odstawienie wszystkich substancji, np. leków, które obciążają nerki. W leczeniu naturalnym niewydolności nerek istotne znaczenie ma dieta, która powinna być zmniejszona o białko oraz obecność soli.

Należy uważać również zioła na niewydolność nerek i pamiętać, by skonsultować ich przyjmowanie wcześniej z lekarzem. Warto wiedzieć o związku między kurkumą a niewydolnością nerek. Mimo że kurkuma wykazuje silne działanie przeciwzapalne i ogólnie jest bezpieczna do spożycia, to jednak jej zbyt duża dawka może być szkodliwa dla nerek. Nadmiar kurkumy może zwiększać poziom szczawianu w moczu, co jest niebezpieczne. (źródło: Is Turmeric Bad for Your Kidneys?)

Co więcej, zioła mogą silnie uszkadzać nerki  i prowadzić np. do nefropatii ziół chińskich. Co więcej, mogą wchodzić w interakcje z lekami przepisanymi przez lekarza, dlatego osoby z chorymi nerkami powinny raczej zrezygnować z leczeniem się ziołami i stosować się do wskazówek lekarza.

W przypadku, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, trzeba rozpocząć leczenie nerkozastępcze, np.: hemodializę, dializę otrzewnową, a w skrajnych przypadkach przeszczep nerki.

Natomiast lecząc ostrą niewydolność nerek należy najpierw wyeliminować przyczynę, która doprowadziła do takiego stanu, np. czynnik działający toksycznie na nerki. Czasem trzeba również podjąć leczenie zastępcze, np. przejęcie funkcji nerki przez aparaturę, do czasu aż nerki zaczną ponownie działać. Często stosowanymi metodami jest hemodializa i hemofiltracja.

Proces pielęgnowania pacjenta z niewydolnością nerek jest więc dość skomplikowany i uzależniony od konkretnego przypadku.

Reklama

Lek na niewydolność nerek 

W leczeniu choroby stosuje się również metody farmakologiczne. Najpopularniejsze leki na niewydolność nerek to: leki z grupy inhibitorów, a także – jeżeli to konieczne – leki na nadciśnienie.

Z kolei w przypadku ostrej niewydolności nerki istotne jest zastosowanie udrożnienie dróg moczowych, a także założenie cewnika. Czasem lekarze podejmują się przetoczenia krwi albo zabiegów nerkozastępczych.

Leki przeciwbólowe w niewydolności nerek zawsze powinny być przyjmowane w porozumieniu z lekarzem. Środki dostępne bez recepty obciążają nerki, co może być stanem niebezpiecznym dla pacjenta z niewydolnością nerek. 

Reklama

Dieta przy niewydolności nerek

Żywienie w niewydolności nerek opiera się na doborze odpowiednich składników oraz proporcjach. Przepisy w diecie przy niewydolności nerek nie powinny zawierać dużych ilości sodu, fosforu czy potasu. Podstawą diety powinny być węglowodany oraz tłuszcz.

Co istotne, przepisy kulinarne przy niewydolności nerek powinny opierać się na stosowaniu zamienników jajek oraz mleka krowiego. Zamiast jajka można sięgnąć po nasiona chia, zmielony proszek sojowy, a na koniec wymieszać te składniki z wodą w celu stworzenia lepkiej konsystencji. Zamiast mleka krowiego można sięgnąć po mleko ryżowe, kokosowe czy sojowe. Dobrze jest również wybrać pieczywo pszenne i niskobiałkowe, dżemy, kasze, ziemniaki gotowane czy kopytka.

Istotną kwestią jest również niewydolność nerek a picie wody. Jeżeli nie wiesz, co pić przy niewydolności nerek postaw na wodę. To najzdrowsze rozwiązanie. Najlepiej pić około 1,5-2 litry wody dziennie, by nawodnić organizm.

W kontekście spożywania napojów warto zwrócić uwagę także na dwa połączenia. Chodzi o:

• niewydolność nerek a alkohol - picie alkoholu nie tylko sprzyja rozwojowi niewydolności nerek, gdy organizm nie radzi sobie z usuwaniem nadmiaru toksyn z organizmu, ale jest również niebezpieczne dla pacjentów, którzy cierpią już na stan upośledzenia tego narządu. Alkohol intensywnie niszczy nerki, co nie pozostaje bez znaczenia dla pogarszania się stanu zdrowia chorego;
• niewydolność nerek a picie kawy - dr Bigotte Vieira, z Centro Hospitalar Lisboa Norte w Portugalii zauważyli, że osoby z przewlekłą niewydolnością nerek, które piją więcej kawy, żyją dłużej niż pacjenci przyjmujący mniejsze ilości tego napoju. Badanie przeprowadzono w latach 1999-2010 na grupie 2328 chorych (źródło: Caffeine may prolong life for kidney disease patients, Medical News Today). Należy pamiętać, że wpływ kawy na nerki wciąż jest badany i nie można jednoznacznie stwierdzić, czy picie dużych ilości kawy działa pozytywnie na chorych czy też nie. Warto omówić tę kwestię ze specjalistą.

Oczywiście, zawsze trzeba stosować się do zaleceń lekarza i z nim przede wszystkim konsultować swoją dietę.

Niewydolność nerek u dzieci i kobiet w ciąży

Zazwyczaj niewydolność nerek u dzieci jest powiązana z nabytymi lub wrodzonymi wadami układu moczowego. Symptomy ostrej niewydolności nerek mogą być różne, ponieważ zależą bardzo często od czynnika wywołującego chorobę. Ostra niewydolność nerek może objawiać się biegunką, wymiotami i bólem w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Charakterystycznym sygnałem jest również skąpomocz lub bezmocz. W przypadku, gdy ostra niewydolność nerek trwa dłużej niż 3 miesiące, przechodzi w przewlekłą niewydolność nerek.

Z kolei niewydolność nerek u niemowlaka może najpierw objawiać się wolniejszym wzrostem dziecka, a także skąpomoczem albo bezmoczem. Niewydolność przednerkowa często jest wywołana odwodnieniem - na znaczne ubytki płynów narażone są najbardziej niemowlęta z powodu niezdolności ich nerek do maksymalnego zagęszczania moczu czy zachowywania odpowiedniej zawartości soli i wody.

W przypadku niemowląt istotne jest różnicowanie pomiędzy rozpoznaniem ostrej niewydolności nerek, a zespołu hemolityczno-mocznicowego czy toksycznego działania niepożądanego leków przeciwgorączkowych i antybiotyków. (na podstawie: Dilys A. Whyte, Richard N. Fine, ,,Ostra niewydolność nerek u dzieci...")

Niewydolność nerek u kobiety w ciąży wciąż stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia matki i dziecka. Może grozić takimi powikłaniami u ciężarnej jak:

• nasilona niedokrwistość,
• nadciśnienie,
• krwawienia,
• wielowodnie.

Z kolei dziecko narażone jest na:

• poronienie,
• wcześniactwo,
• niską wagę urodzeniową.

Zwraca się też uwagę na wysoką śmiertelność okołoporodową. Szansa na pomyślne rozwiązanie u kobiet z niewydolnością nerek przekracza 50 proc. (W. Sułowicz, Dializoterapia a ciąża, Forum Nefrologiczne 2009, tom 2, nr 4, 260–265). Co więcej, skuteczne leczenie nerkozastępcze, biozgodne materiały do dializy oraz specjalistyczna opieka sprawiają, że z roku na rok wzrasta procent ciąż zakończonych sukcesem.

Niewydolność nerek u starszych osób

Według danych opublikowanych na łamach Medycyny Praktycznej przez prof. dra hab. M. Myśliwca, dra n. med. R. Drabczyka, prof. dra hab. R. Grendę, przewlekła choroba nerek znacznie częściej dotyka osób w starszym wieku. Szacuje się, że niewydolność nerek u starszej osoby to problem dotyczący nawet 30 proc. osób w tym wieku.

Wpływ na niewydolność nerek u starszych osób ma obecność innych chorób, zwiększających ryzyko choroby nerek, np. cukrzycy. Stąd odsetek chorych w tej grupie jest większy.

Z kolei ostra niewydolność nerek ma gwałtowny przebieg i może stanowić reakcję organizmu na substancję toksyczną czy np. sepsę. Organizm starszej osoby ze względu na wiek i osłabienie innych narządów, może mieć mniejsze szanse na obronę, co może przełożyć się na wyższe ryzyko zgonu w ostrej niewydolności nerek.

Czy niewydolność nerek jest śmiertelna?

Niestety, śmierć z powodu przewlekłej niewydolności nerek ponosi rocznie około 80 tys. osób w Polsce. Życie z niewydolnością nerek jest możliwe, choć może wiązać się z wieloma wyrzeczeniami. Według danych opublikowanych przez prof. dra hab. M. Myśliwca, dra n. med. R. Drabczyka, prof. dra hab. R. Grendę do etapu leczenia dializami dożywa około 5 proc. chorych. Reszta osób umiera wcześniej, z powodu innych schorzeń, np. cukrzycy.

Niezbyt optymistyczne są również rokowania w ostrej niewydolności nerek. Jak pokazują statystyki opublikowane przez prof. dra hab. M. Myśliwca oraz dr n. med. R. Drabczyka, śmiertelność w tej grupie może sięgać nawet 50 procent. Niezbędne jest więc jak najszybsze zdiagnozowanie choroby i włączenie leczenia.