Szczepienia obowiązkowe
Obowiązkowe szczepienia ochronne mają za zadanie chronić dzieci, młodzież, osoby dorosłe oraz starsze przed zachorowaniem na niektóre groźne choroby zakaźne i wystąpieniem związanych z nimi ewentualnych powikłań. Lista zarówno obowiązkowych, jak i zalecanych szczepień ochronnych nigdy nie jest przypadkowa, ani ostatecznie zamknięta. Jest wynikiem długoletnich i nieustających badań, analiz oraz obserwacji pojawiania się i rozprzestrzeniania konkretnych drobnoustrojów na danym terytorium, jak również eliminowania niebezpiecznych patogenów. Proces eliminacji, czy też pełnej eradykacji konkretnej choroby jest możliwy właśnie dzięki powszechnym szczepieniom ochronnym.
Ochronne szczepienia obowiązkowe wykonywane zgodnie z przyjętym na dany rok kalendarzem szczepień, zapewniają nie tylko indywidualną odporność dziecka, ale również tzw. odporność populacyjną (zwaną inaczej odpornością zbiorowiskową, stadną lub grupową). Im większa część społeczeństwa jest zaszczepiona przeciw konkretnej chorobie zakaźnej, tym mniejsze ryzyko zachorowań nie tylko u osób szczepionych, ale również u osób nieuodpornionych, które z różnych przyczyn jeszcze nie przyjęły lub nie mogą przyjąć szczepionki. To przede wszystkim noworodki, niemowlęta, kobiety w ciąży, osoby cierpiące na zaburzenia odporności, osłabione, przewlekle chore, czy po zabiegach operacyjnych.
Odporność zbiorowiskowa następuje przy odpowiednio wysokim stopniu zaszczepienia danej populacji. Dzięki temu osoby nieuodpornione mogą być chronione na przykład przeciw krztuścowi, błonicy, poliomyelitis, odrze, śwince, różyczce, grypie, ospie wietrznej, pneumokokom, rotawirusom, czy WZW typu B.
Reklama
Obowiązkowe szczepienia w Polsce
Obowiązkowe szczepienia w Polsce reguluje Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dokument ten jasno określa zasady i tryb działań profilaktycznych oraz czynności związanych ze zwalczaniem zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, i co się z tym wiąże, nakłada obowiązek administracyjny poddania się wskazanym szczepieniom ochronnym. Za bezpodstawny brak zgody na szczepienie dziecka rodzicom grożą kary finansowe, a nawet postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej.
Szczepienia obowiązkowe w Polsce są finansowane z budżetu Ministra Zdrowia i tym samym są bezpłatne dla osób ubezpieczonych. Darmowe szczepienia wykonywane są w placówkach medycznych, które mają zawartą umowę na takie świadczenia z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Za szczepienia obowiązkowe zapłacą te osoby, które zdecydują się na szczepienia ochronne dziecka lub siebie inną szczepionką, niż ta finansowana przez ministerstwo lub w przypadku wyboru miejsca szczepienia, które nie ma podpisanej właściwej umowy z NFZ.
Na liście szczepień obowiązkowych w Polsce znajdują się szczepienia przeciw:
- wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
- błonicy,
- pneumokokom,
- gruźlicy,
- krztuścowi,
- polio (poliomyelitis),
- odrze,
- śwince,
- różyczce,
- tężcowi,
- zakażeniom przeciwko haemophilus influenzae typu B.
Szczepienia obowiązkowe obejmujące grupy podwyższonego ryzyka to szczepienia przeciw:
- ospie wietrznej,
- błonicy,
- tężcowi
- wściekliźnie.
Reklama
Obowiązkowe szczepienia dzieci w Polsce - kalendarz
Szczepienia obowiązkowe dzieci w Polsce realizowane są według kalendarza szczepień, czyli Programu Szczepień Ochronnych, przygotowywanego i publikowanego co roku przez Główny Inspektorat Sanitarny.
W polskim kalendarzu szczepień ochronnych znajduje się harmonogram:
- obowiązkowych szczepień dzieci i młodzieży według wieku do 19. roku życia;
- obowiązkowych szczepień osób z grup podwyższonego ryzyka, szczególnie narażonych na zakażenie (np. personel medyczny, studenci medycyny, pracownicy służb weterynaryjnych etc.);
- obowiązkowych szczepień poekspozycyjnych;
- nieobowiązkowych szczepień zalecanych.
Program Szczepień Ochronnych nie tylko zawiera aktualny wykaz obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych obowiązujących na terenie Polski, ale również precyzyjnie określa schemat oraz zasady przeprowadzania wskazanych szczepień.
Pierwsze obowiązkowe szczepienia dziecko ma zapewnione już w szpitalu, w ciągu pierwszej doby po urodzeniu. Noworodek otrzymuje szczepienia ochronne przeciwko gruźlicy oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
O kolejnych szczepieniach rodzice zostaną poinformowani podczas pierwszej wizyty lekarskiej. W wyjątkowych sytuacjach, gdy stan zdrowia dziecka nie pozwala na szczepienie w zalecanym terminie, lekarz opracuje kalendarz szczepień dostosowany do indywidualnych potrzeb dziecka.
Reklama
Szczepienia obowiązkowe i zalecane
Z punktu widzenia zdrowia i ochrony życia, równie istotne co szczepienia obowiązkowe, mogą okazać się szczepienia zalecane, które również można odnaleźć w kalendarzu szczepień. W tym przypadku koszt zakupu szczepionek ponosi osoba poddająca dziecko lub siebie szczepieniu, ale same badania i przeprowadzenie szczepienia osób ubezpieczonych odbywają się w ramach świadczeń NFZ. Wyjątkiem są szczepienia wykonywane w związku z podróżą za granicę, kiedy to wszelkie koszty związane ze szczepieniem pokrywa pacjent.
Szczepienia zalecane stanowią uzupełnienie obowiązkowych szczepień ochronnych. Umożliwiają szersze spektrum ochrony dziecka przed następującymi chorobami zakaźnymi:
- ospa wietrzna,
- kleszczowe zapalenie mózgu,
- wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW typu A),
- grypa,
- zakażenie rotawirusowe,
- zakażenia meningokokowe.
Reklama
Obowiązkowe szczepienia w Europie
System obowiązkowych szczepień ochronnych w Europie nie jest ujednolicony, a na obowiązek szczepień na danym terytorium wpływa wiele czynników. To między innymi występowanie konkretnych drobnoustrojów na obszarze kraju, odsetek zachorowalności, zagrożenia epidemiologiczne, czy niezwykle ważna, wysoka prozdrowotna świadomość społeczna. To właśnie taka świadomość i szeroka wiedza w temacie istoty szczepień, wpływa na przykład na to, że w Norwegii, Finlandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, czy Belgii nie ma obowiązkowych szczepień, ale utrzymywane są wysokie stany zaszczepienia całej populacji. I chociaż w Finlandii, czy Norwegii szczepienia są dobrowolne (poza pracownikami służby zdrowia i opieki społecznej w Finlandii), to kraje te cieszą się jednym z najwyższych wskaźników zaszczepienia w Europie.
Z kolei brak wspomnianej świadomości, przy jednoczesnym braku obowiązkowych szczepień, najczęściej prowadzą do spadku poziomu zaszczepienia i możliwości pojawienia się epidemii groźnej choroby zakaźnej na konkretnym terenie. W ten sposób w Rumunii pojawiła się największa od lat epidemia odry, którą inne kraje wyeliminowały dzięki odpowiednim szczepieniom. Rumuńskie władze skłaniają się jednak do wprowadzenia obowiązku przedstawienia zaświadczenia o zaszczepieniu dziecka przy zapisach do przedszkola i szkoły.
Wzrost zachorowalności na odrę i krztusiec w Europie, czy pojawienie się przypadków błonicy, skłoniło wiele krajów do zaostrzenia przepisów dotyczących szczepień. Część państw, w których lista szczepień obowiązkowych nie była zbyt długa, dopisuje kolejne obligatoryjne szczepionki. Z kolei tam, gdzie szczepienia były dotychczas dobrowolne, stają się one obowiązkowe, pojawiają się kary finansowe za niezaszczepienie dzieci lub zakazy przyjmowania nieszczepionych dzieci do żłobków i przedszkoli. W ostatnim czasie obowiązkowe szczepienia pojawiły się m.in. w Czechach (6 szczepień obowiązkowych) i we Włoszech (12 szczepień obowiązkowych), gdzie do żłobków i przedszkoli przyjmowane są wyłącznie dzieci z aktualną kartą szczepień. Z kolei we Francji rozszerzono katalog szczepień obowiązkowych z 3 do 11.
Jak widać, część krajów europejskich może pozwolić sobie na dobrowolne szczepienia i wskazywać zalecane, część teoretycznie nie narzuca obowiązku, ale wprowadza różne formy egzekwowania braku szczepień, inne z kolei są zmuszone do wprowadzania i utrzymania obowiązku szczepień, przy jednoczesnym dbaniu o wysoką prozdrowotną świadomość obywateli. W Polsce wysoki odsetek zaszczepienia jest możliwy do utrzymania dzięki obowiązkowi szczepień.
Reklama
Obowiązkowe szczepienia w Niemczech
W Niemczech teoretycznie wszystkie szczepienia są dobrowolne, jednak w ostatnim czasie zaostrzone zostały przepisy dotyczące realizacji szczepień, a Brandenburgia zdecydowała się na wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciwko odrze.
Obecnie, unikanie w Niemczech obowiązkowej konsultacji z lekarzem dotyczącej szczepień przed posłaniem dziecka do przedszkola może skutkować karą grzywny w wysokości 2 500 euro. Ponadto dyrektorzy niemieckich placówek przedszkolnych mają prawo odmówić przyjęcia do przedszkola, jeśli rodzice dziecka nie przedstawią dokumentu świadczącego o wykonaniu szczepienia.
Sytuacja ta ma bezpośredni związek ze wzrostem liczby osób chorych na odrę na terenie Niemiec (w tym z przypadkami zgonów w wyniku powikłań związanych z tą chorobą) oraz ze względu na falę zachorowań w innych krajach europejskich.
Reklama
Szczepienie na pneumokoki – w jakich krajach Europy obowiązkowe?
W 2017 roku do obowiązkowych szczepień w oficjalnym Programie Szczepień Ochronnych w Polsce dołączono szczepionkę przeciw pneumokokom. Była to reakcja na obserwowany wzrost rejestrowanych zachorowań w Polsce na inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP). Obowiązkowe szczepienia przeciw pneumokokom są bezpłatne i podawane dzieciom od 6. tygodnia do 2. roku życia oraz dzieciom do ukończenia 5. roku życia z grup ryzyka wymienionych w obowiązującym kalendarzu szczepień.
Zgodnie z rekomendacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), szczepienia przeciwko pneumokokom zostały sukcesywnie wprowadzone do powszechnych programów szczepień w większości krajów, nie tylko w Europie. Rekomendowane szczepienia przeciw zakażeniom pneumokokowym obowiązują na chwilę obecną niemalże we wszystkich europejskich państwach, a obowiązkowe szczepienia m.in. na terenie Bułgarii, Francji, Węgier, Polski, Łotwy, czy Słowacji.
W większości krajów Europy od wielu lat obowiązuje trzydawkowy schemat szczepienia obejmujący dwie dawki szczepienia pierwotnego i jedną dawkę szczepienia uzupełniającego. Taki wzorzec znajduje obecnie zastosowanie również w Polsce. W zależności od kraju, szczepienia przeciw pneumokokom są bezpłatne lub częściowo refundowane.
Szczepienia przeciw pneumokokom wykazują wysoką skuteczność przeciw inwazyjnej chorobie pneumokokowej oraz chronią przed zakażeniami wywołanymi przez lekooporne szczepy pneumokoków.
Konsekwencje odmowy szczepienia obowiązkowego
Obowiązek szczepień ochronnych wynika wprost z Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi i dotyczy wszystkich osób na stałe przebywających na terenie Polski. Zwolnić z tego obowiązku mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia dziecka. Czy rodzice, którzy uchylają się od obowiązku szczepienia dzieci mogą ponieść konsekwencje prawne?
Wspomniana ustawa, chociaż nakłada obowiązek szczepień zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, nie przewiduje konkretnych kar za nieprzestrzeganie tego przepisu. Nie oznacza to jednak, że rodzice którzy nie zaszczepią swojego dziecka pozostają bezkarni. Z jednej strony może zostać uruchomiona procedura w trybie art. 26 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przewidująca karę pieniężną. Organem egzekucyjnym jest w tym przypadku odpowiedni Powiatowy Państwowy Inspektor Sanitarny.
Ta sama ustawa przewiduje nałożenie grzywny, na podstawie art. 119, której maksymalna jednorazowa wysokość może wynieść nawet 10 000 zł. Grzywna ta może być nakładana wielokrotnie. Za to postępowanie odpowiada Wojewoda właściwy na danym obszarze administracyjnym.
Poza karami finansowymi, rodziców uchylających się od obowiązkowych szczepień dzieci, może spotkać kontrola ze strony sądu opiekuńczego, co może skutkować postępowaniem o ograniczenie władzy rodzicielskiej.
Czytaj też:
- Kalendarz szczepień dziecka - kiedy szczepienia ochronne?
- Szczepionki dla dzieci: płatne, czy bezpłatne? Za i przeciw
- Czy szczepionki na pneumokoki różnią się między sobą?
- Kalendarz szczepień 2020. Które szczepienia obowiązkowe?
