Co to jest i jak wygląda obrzeżek gołębi?
Obrzeżek gołębi (łac. argas reflexus) jest krwiopijnym pasożytem, którego głównym żywicielem są ptaki. Jednak w sytuacji, gdy nie może znaleźć pokarmu, staje się niebezpieczny także dla innych zwierząt oraz ludzi znajdujących się w jego zasięgu.
Kleszcz ten, zwany też potocznie wszą gołębią, przenosi chorobotwórcze bakterie, wirusy i grzyby, w tym zarazki boreliozy i kleszczowego mózgu.
Jego ukąszenie powoduje też szereg bezpośrednich objawów, związanych ze wstrzyknięciem toksyn zawartych w ślinie, od łagodnych (takich jak miejscowy rumień czy obrzęk) po bardzo ciężkie, z utratą przytomności i wstrząsem anafilaktycznym włącznie.
W szczególnych przypadkach - a dotyczy to przede wszystkim osób z silną alergią, obrzeżek gołębi może więc zabić.
Tego typu incydenty były notowane na świecie, w tym także w Polsce. W literaturze naukowej opisywany jest między innymi przypadek 42-letniego mężczyzny z Sosnowca, który zmarł po 4-krotnym ukąszeniu przez kleszcza (A. Buczek).
Jak wygląda kleszcz gołębi? Kształtem przypomina maleńkie jajko, zwężające się ku przodowi. Owal ten jest szary lub szaro-brązowy. Długość dorosłej samicy wynosi od 4,5 do 10 milimetrów a szerokość 3,9-7,2 mm. Rozmiary samca to odpowiednio od 4,4 do 8 mm oraz 2,9-5,4 mm.
Z boków tułowia wyrastają cztery pary odnóży. Ptasi kleszcz nie ma twardej głowy i ryjka, jak jego pospolity odpowiednik znany z polskich lasów i łąk. Dlatego też zaliczany jest do kleszczy miękkich.
Pajęczak ten jest niezwykle żywotny, a do tego odporny na niekorzystne warunki. W optymalnych okolicznościach żyje nawet do 10 lat, a bez żywiciela jest w stanie bytować aż 5 lat.
Są to wartości rekordowe, rzadko spotykane wśród innych stawonogów (a tych jest, zliczając najróżniejsze owady i skorupiaki, blisko milion).
Cechy te są niezwykle istotne w kontekście namnażania się tego pajęczaka, a także możliwości walki z jego ekspansją.
Możliwości przetrwania z dala od żywicieli, w głębokim ukryciu, sprawiają, że jego trwałe usunięcie z danego środowiska jest niezwykle trudne.
Cykl rozwojowy obrzeżka gołębiego
Obrzeżek rozwija się w kilku następujących po sobie stadiach, w każdym z nich stanowiąc zagrożenie dla otoczenia - już bowiem larwy poszukują dla siebie żywiciela, którym może być ptak, ale też człowiek w sytuacji, gdy nie udaje się apetytu zaspokoić w inny sposób.
Obrzeżek gołębień dojrzewa stosunkowo wolno. Cykl rozwojowy tego kleszcza trwa od 230 do około 300 dni. Samice składają jaja w czerwcu i lipcu (łącznie w ciągu całego życia nawet 700 sztuk), umieszczając je w szczelinach stanowiących schronienie zza dnia. Często robią to gremialnie, tworząc gigantyczne skupiska.
Pod koniec lata z jaj wykluwają się larwy obrzeżka gołębiego, których wielkość nie przekracza 1 milimetra, a liczba nóg to 6, nie 8 jak u dorosłych osobników. Zwykle żerują one tylko raz, ale bardzo długo, pijąc krew żywiciela nawet przez 6 dni.
Larwy rozwijają się do wczesnej wiosny kolejnego roku, by następnie przekształcić się w nimfy.
Ten okres jest zróżnicowany, występuje bowiem od 2 do 4 stadiów nimfalnych, w czasie których młode stopniowo osiągają pełną dojrzałość.
Zarówno nimfy, jak też dorosłe samce i samice żywią się raz lub dwa razy w roku, żerując jedynie przez kilkanaście minut.
Reklama
Gdzie występuje obrzeżek gołębi?
Europejski obrzeżek gołębi bytuje, jak łatwo się domyślić, w rejonach dużych zgrupowań tych ptaków, a więc przede wszystkim w wielkich miastach.
W Polsce największe skupiska tego pajęczaka stwierdzono w takich miejscach, jak: Aglomeracja Śląska, Warszawa, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Lublin i Częstochowa.
Jako ciekawostkę można podać, że w Krakowie spotykane są natomiast inne kleszcze od gołębi, blisko spokrewnione z argas reflexus obrzeżki polskie. Które, notabene, przez lata stanowiły nie lada utrapienie dla hejnalistów z wieży mariackiej.
Co niezwykle istotne, obrzeżek gołębi, w odróżnieniu od kleszczy pospolitych żyjących wśród roślinności, bytuje przede wszystkim w takich miejscach, jak:
- wieże kościołów,
- strychy i poddasza,
- gołębniki.
Na co dzień obrzeżki atakują gołębie, na żer wybierając się nocną porą i powodując u zwierząt szereg ciężkich reakcji, od panicznego niepokoju, przez niedokrwistość, aż po śmierć.
Dla człowieka stają się niebezpieczne po utracie dostępu do żywicieli.
Może tak być na skutek porzucenia gniazd przez ptaki, najczęściej jednak dzieje się to w czasie remontu budynków czy w efekcie planowego usuwania ptasich siedzib.
Część pasożytów zostaje wówczas na miejscu i zaczyna szukać innych możliwości zaspokojenia apetytu. Grupą zawodową najbardziej narażoną na ukąszenie są siłą rzeczy hodowcy gołębi, ale też m.in. pracownicy firm budowlanych oraz sprzątających.
Reklama
Jak wygląda ugryzienie przez obrzeżka? Objawy
Pierwsze objawy ukąszenia przez obrzeżka gołębiego, wynikające ze wstrzyknięcia toksycznej śliny, są zróżnicowane.
Wymienić można w tym kontekście takie symptomy, (zazwyczaj występujące w kolejności, jeden po drugim) jak:
- plamki krwotoczne w miejscu wkłucia,
- swędzące pęcherze na rumieniowym podłożu,
- miejscowe obrzęki.
Następnie u wielu osób dochodzi do lokalnego zapalenia naczyń limfatycznych i widocznego powiększenia okolicznych węzłów chłonnych.
Możliwe są też dolegliwości bólowe, a także swędząca wysypka. Tego typu objawy ugryzienia przez obrzeżka gołębiego mogą się utrzymywać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy, co zależy od indywidualnej wrażliwości i skłonności do reakcji uczuleniowych.
Innymi czynnikami warunkującymi skalę miejscowych dolegliwości, są:
- stadium rozwoju pasożyta,
- długość żerowania,
- ilość wstrzykniętej toksyny.
Reklama
Czy ugryzienia obrzeżka gołębiego jest groźne?
Szczególnie niebezpieczne są jednak dalsze, uogólnione reakcje organizmu, które mogą być efektem zarówno działania toksyn zawartych w ślinie, jak też przenoszonych przez obrzeżka bakterii, wirusów i grzybów.
Do częstych objawów, należą silne reakcje alergiczne obejmujące większe partie ciała oraz narządy i układy wewnętrzne. Wśród możliwych konsekwencji są:
- uogólniona pokrzywka,
- podwyższona temperatura,
- zaburzenia widzenia,
- niepokój i złe samopoczucie,
- biegunki, nudności, wymioty i bóle brzucha,
- utrata apetytu i łaknienia,
- zawroty głowy, szum w uszach,
- przyspieszenie tętna oraz oddechu, duszności,
- utrata przytomności.
W skrajnym przypadku dochodzi do potencjalnie śmiertelnego wstrząsu anafilaktycznego, który jest najpoważniejszą z reakcji alergicznych. W jego przebiegu występuje gwałtowne obniżenie ciśnienia tętniczego, radykalne osłabienie organizmu i wiele innych ciężkich problemów zdrowotnych.
W takim przypadku zgon pacjenta może nastąpić w bardzo krótkim czasie, dlatego niezbędne jest natychmiastowe leczenie na szpitalnym oddziale ratunkowym.
Wstrząs pojawia się bardzo rzadko, nie mniej może do niego dojść u osób z wyjątkową wrażliwością na składniki jadu.
Oprócz bezpośrednich efektów działania toksyny, osobno należy poświęcić uwagę przenoszonym przez obrzeżka gołębiego chorobom, do których należą między innymi:
- borelioza - groźne schorzenie układowe, które na wstępnym etapie objawia się tylko miejscowym rumieniem i symptomami grypopodobnymi, jednak po miesiącach, a nawet latach może prowadzić do takich problemów zdrowotnych, jak: zapalenie mięśnia sercowego, przewlekłe zapalenie stawów, zapalenie zanikowe skóry oraz różnego typu zaburzenia neurologiczne. Choroba wywoływana jest przez bakterie zaliczane do krętków, które są przenoszone przez argas reflexus i wiele innych odmian kleszczy, w tym pospolitych.
- kleszczowe zapalenie mózgu - ostra choroba o podłożu wirusowym, wywoływana przez patogeny z rodziny Flaviviridae, których obrzeżki także są nosicielami. Infekcja z reguły rozwija się po upływie kilkunastu dni od ukąszenia. Do jej wczesnych objawów należą: gorączka, bóle głowy i mięśniowo-stawowe, zapalenie dróg oddechowych, wymioty czy biegunka. U niektórych pacjentów, po okresie krótkiego utajenia, wystąpić mogą jednak znacznie poważniejsze problemy neurologiczne, w tym: zapalenia mózgu, opon rdzeniowo-mózgowych, rdzenia kręgowego. W skrajnych przypadkach ich konsekwencją bywa zgon.
Oprócz tego, obrzeżki gołębie mogą też przenosić między innymi wirusy gorączki krwotocznej krymsko-kongijskiej (CCHF), Coxiella burnetti, Grand Arbaud i Ponteves, a także bakterie Salmonella enteritidis.
Nie wszystkie z nich występują w Polsce, nie mniej wszystko to stanowi wystarczający przyczynek do tego, by unikać miejsc potencjalnego bytowania groźnego kleszcza, a w razie ukąszenia podejmować natychmiastowe działania.
Reklama
Co robić w przypadku ugryzienia obrzeżka gołębiego?
W sytuacji, gdy obrzeżek gołębień wbije się w skórę i wypuści toksynę, wiele zależy od predyspozycji danej osoby. Ciężkie reakcje uczuleniowe występują z reguły jedynie u osób wrażliwych na tego typu alergeny.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że czułość na jad tego typu kleszczy często rośnie wraz z każdym kolejnym ugryzieniem. Tłumaczy się to w ten sposób, że pierwsza dawka wywołuje nadwrażliwość, której gwałtowne następstwa są odczuwane dopiero następnym razem.
W sytuacji, gdy nie występuje reakcja wykraczająca poza miejscowe manifestacje, wystarczy dezynfekcja newralgicznego miejsca za pomocą preparatu odkażającego (na przykład spirytusu salicylowego) oraz zastosowanie żelu przeciwzapalnego.
Jeśli jednak objawy są uogólnione, należy możliwie szybko skontaktować się lekarzem - może to być medyk podstawowej opieki zdrowotnej. Dalsze postępowanie zależne będzie od charakteru symptomów - chory może otrzymać silniejsze leki przeciwzapalne, preparaty antyalergiczne, a w przypadku podejrzenia boreliozy - antybiotyk.
Stosunkowo często lekarze oraz sami pacjenci mają daleko idące wątpliwości, jakie stworzenie było sprawcą ukąszenia. Tradycyjnie w takich przypadkach podejrzewa się też atak pcheł czy pluskiew.
Ustalenie tej kwestii ma zasadnicze znaczenie dla leczenia, dlatego niekiedy w ramach diagnostyki zleca się serologiczne badanie mające na celu ujawnienie przeciwciał IgE swoistych dla antygenów zawartych w toksynie obrzeżka.
Testy te jednak nie są niezawodne, zdarza się, że wyniki są fałszywie ujemne.
Reklama
Obrzeżek gołębi w domu
Obrzeżki, jak zostało powiedziane wyżej, żyją w gniazdach, gołębnikach i innych miejscach bytowania ptaków. Jednak w sytuacji, gdy naturalne dla nich siedziby zostaną opróżnione z żywicieli, pajęczaki zaczynają ekspansję na przyległe terytoria.
Choć są w stanie przeżyć nawet przez kilka lat bez pobrania świeżej krwi, w naturalny sposób migrują do miejsc, gdzie mogą napotkać ofiary.
W ten właśnie sposób mogą się pojawić obrzeżki w mieszkaniu, nawet jeśli jego właściciel nigdy nie miał nic wspólnego z gołębiami. Zazwyczaj dotyczy to lokali położonych na najwyższych kondygnacjach, pod strychami, poddaszami i dachami.
Kleszcze mogą też przywędrować z balkonu, jeśli wcześniej był on siedliskiem gołębi (to jeden z licznych powodów, dla których nie warto gościć tych ptaków za własnym oknem).
Jeśli chodzi o budownictwo jednorodzinne, czy lokale położone na niższych kondygnacjach w miastach - obrzeżki w domu najczęściej pojawiają się w sytuacjach, gdy na podwórku znajduje się gołębnik.
A jeszcze większe prawdopodobieństwo jest, gdy gołębnik ten zostanie zlikwidowany.
Reklama
Jak się pozbyć obrzeżka gołębiego?
Co robić, gdy w pobliżu siedzib ludzkich zalęgnie się obrzeżek gołębi? Jak się go pozbyć? Co go odstrasza?
Zwalczanie argas reflexus jest trudne z uwagi na możliwość wieloletniego bytowania bez żywiciela.
Oznacza to, że samo usunięcie ptasiego gniazda jest procedurą nieefektywną. Z dużą dozą prawdopodobieństwa część obrzeżków i tak pozostanie w pomieszczeniu i będzie cierpliwie czekać na możliwość pobrania krwi.
Dlatego niezbędna jest chemiczna eliminacja pajęczaków. Przed laty do tego celu stosowano chlorowane węglowodory i związki fosforoorganiczne, obecnie wychodzą one jednak z użycia.
Współcześnie do tego celu używane są przede wszystkim takie substancje, jak:
- pyretroidy (permetryna lub roztwór deltametryny),
- karbaminiany (roztwór karbarylu).
Opryski powinno się wykonywać trzykrotnie, w odstępach co dwa tygodnie. Z uwagi na złożoność problemu, lepiej nie robić tego samodzielne i amatorsko.
Już na samym początku dobrze jest zdecydować się na skorzystanie z usług profesjonalnej firmy, dysponującej zaawansowanym sprzętem a także właściwymi środkami ochrony osobistej.
Profilaktyka ugryzienia obrzeżka gołębiego
Czy na co dzień można się chronić przed ugryzieniem obrzeżka gołębiego? W wielu przypadkach profilaktyka jest bardzo trudna.
Część osób nie mających do czynienia z ptactwem, czy to dzikim, czy też hodowlanym, w ogóle nie ma świadomości istnienia tego typu pasożytów, siłą rzeczy nie potrafi ich więc rozpoznać, nie wie też, iż miejsc ich bytowania należy po prostu unikać.
Brak fizycznego kontaktu jest bowiem najskuteczniejszą metodą profilaktyki. Jeśli nie ma takiej konieczności, nie należy wchodzić na strychy i poddasza, w których żyją lub żyły gołębie i które są naturalnym siedliskiem kleszcza obrzeżka.
Bardziej profesjonalne i systematyczne procedury zakładają opryski gołębie. Jest to możliwe jednak wyłącznie w przypadku przebywających w gołębnikach.
Jeśli chodzi o ptaki żyjące dziko, wskazane jest likwidowanie ich kolonii w pobliżu miejsc zamieszkania człowieka, co jednak nie zawsze jest wykonalne i nie zawsze też przynosi satysfakcjonujące rezultaty, jeśli chodzi o eliminację skupisk obrzeżka.
Głównym powodem jest opisana wyżej umiejętność dostosowania się do trudnych warunków (brak żywiciela w dłuższym okresie), a także zdolność do chowania się w głębokich szczelinach desek podłogowych i stropowych.
Dlatego kolonizacja argas reflexus stanowi tak poważne wyzwanie dla służb sanitarnych oraz zagrożenie dla ludzi.
